,
ბოლო წლების მოვლენები მოწმობს იმაზე, რომ ამიერკავკასიის ძირითადი მოვლენები რუსეთის უშუალო მონაწილეობით ხდება. არა იმიტომ, რომ მოსკოვი სპეციალურად ერევა რეგიონში მიმდინარე პროცესებში თავისი მნიშვნელოვნობის საჩვენებლად ან ვინმესთვის რაიმეს მოსაკბეჩად, არამედ ბანალურად იმის გამო, რომ მის გარეშე არ გამოდის არსებული პრობლემური საკითხების გადაწყვეტა ან დაძაბულობის გრადუსის დაწევა, უპირველეს ყოვლისა, იმათი, რომლებიც აზერბაიჯანულ-სომხური ურთიერთობების ნორმალიზაციას ეხება.
დღეს ერთი უმთავრესად მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის დარეგულირებაზეა დამოკიდებული. პრობლემის ისტორია კრგადაა ცნობილი: ბოლო დროს ამ საკითხის გადაწყვეტით დაკავებული იყო ეუთო-ს მინსკის ჯგუფი აშშ-ს, საფრანგეთისა და რუსეთის ხელმძღვანელობით. შემუშავდა მადრიდული პრინციპები, ყაზანის ფორმულა, ჩამოყალიბდა რუსეთის წინადადებები.
სამწუხაროდ, მუშაობის მრავალმხრივ ფორმატში ვერ მოხერხდა ურთიერთმისაღები გადაწყვეტილებების მიღება. აზერბაიჯანი და სომხეთი არ იყო მზად ორმხრივ დათმობებზე წასასვლელად და დიპლომატიურ დონეზე მკაცრ გელსიანობებს ცვლიდა არაღიარებული რესპუბლიკის ტერიტორიის კუთვნილების საკითხზე, რითაც რეგიონში არსებულ სიტუაციას მუდმივ დაძაბულობაში ინარჩუნებს.
ყველაზე დასამახსოვრებელი ფრაზა, რომელიც აღწერს სომხეთის ხელმძღვანელობის დამოკიდებულებას ამ თემასთან დაკავშირებით, გახდა BBC-ის ინტერვიუში ნ. ფაშინიანის გამონათქვამი: “არცახი სომხეთია, სომეხთა ქვეყანა”.
აბა, აზერბაიჯანი? რატომ არაა ყარაბაღი აზერბაიჯანის ტერიტორია? ჩვენ გვგონია, რომ ეს ი. ალიევმაც იკითხა, როდესაც სომხეთის “სახალხო პრემიერის” მკვახე განცხადება წაიკითხა.
ამ კითხვაზე პასუხის სრულყოფილად გაცემა მან სავსებით მალე შეძლო, 2022 წლის 9 ნოემბერს, 44-დღიანი ომის დასრულების შემდეგ, როდესაც აზერბაიჯანმა დაიბრუნა თავის კონტროლ ქვეშ ყარაბაღის 5 რაიონი, ნ. ფაშინიანი კი შიდაპოლიტიკური სიტუაციის ძლიერი ტურბულენტობის პირობებში ძლივს გაჩერდა პრემიერის სავარძელში.
აღვნიშნოთ, რომ სრული განადგურებისგან და მთელი მთიანი ყარაბაღის დაკარგვისგან სომხეთი სწორედ რუსეთმა გადაარჩინა, რომელმაც შეძლო სისხლის ღვრის შეჩერება და მოლაპარაკდა ბაქოსა და ერევანთან დარეგულირების გაგრძელებაზე არა ზარბაზანის ცეცხლის ქვეშ, არამედ დიპლომატიურ დონეზე.
რუსეთმა გააგზავნა თავისი მშვიდობისმყოფელი კონტინგენტი, რომლის მთავარი ამოცანა გახდა უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, მათ შორის, ლაჩინის დერეფნის ზონაში.
კიდე ვინ გააკეთა რუსეთზე მეტი სომხეთისთვისა და მისი ხალხისთვის სომხეთის დასავლელი მეგობრებიდან? ვინ შეძლო აზერბაიჯანის არმიის გაჩერება მთიანი ყარაბაღის დედაქალაქის – სტეფანაკერტის – მისადგომებთან? არავინ!
მაშინ რატომ ივიწყებენ ასე მალე გადარჩენილი ნ. ფაშინიანი და სომეხი ხალხი ამის შესახებ, რატომ არ სურთ აზერბაიჯანის, სომხეთისა და რუსეთის ლიდერების განცხადებების დებულებების შესაბამისად თავის თავზე აღებული ვალდებულებების შესრულება და რატომ უბიძგებენ ბაქოს “წითელი ხაზის” გადაწევისკენ?
პასუხი ნათელია – სომხეთის ხელმძღვანელობას არ გააჩნია საკუთარი პოზიცია და იმდენადაა დამოკიდებული დასავლეთზე, რომ ახლაც ცდილობს რუსეთზე დანაშაულის გადაბარებას თავისი უიღბლობისა და შეცდომების გამო.
ამის პირდაპირი დასტურია ლაჩინის დერეფანში ამ დღეებში შექმნილი ვითარება.
12 დეკემბრიდან გზა სტეფანაკერტი – გორისი, რომელიც მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკასა და სომხეთს ასერთიანებს, გადაკეტილია აზერბაიჯანელი გარემოსდაცვითი აქტივისტებისა და საზოგადო მოღვაწეების მასობრივი შეკრების შედეგად, რომლებიც ითხოვენ სომხების მიერ ყარაბაღის ბუნებრივი რესურსების უკანონო ექსპლუატაციის მიტოვებასა და პირობების შექმნას ეკოლოგიური მონიტორინგის ჯგუფის მუშაობისთვის.
უდავოა, ეს არ არის აზერბაიჯანის სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების სტიქიური აქცია, არამედ ბაქოს მკაფიო გათვლა ერევანზე ზეწოლის მოსახდენად, რომელიც ზამთრის პერიოდში ცდილობს მოლაპარაკებების პროცესის დაკონსერვირებასა და სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის ვადების გადაწევას, რადგან მერყეობს საბუთის ვაშინგტონისა და მოსკოვის ვარიანტებს შორის.
ბაქოსთვის ბოლო წვეთი ასევე გახდა მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის სახელმძღვანელო თანამდებობაზე რ. ვარდანიანის გამოჩენა, რომელმაც უარი თქვა რუსეთის მოქალაქეობაზე, როგორც ის ამბობს, არცახის შენარჩუნების მიზნით.
რეალურად კი ნ. ფაშინიანისა და ა. ჰარუთუნიანის მდუმარე თანხმობით რ. ვარდანიანის სახელმწიფო მინისტრად დანიშვნა რუსეთისა და აზერბაიჯანის (ბაქომ არაერთხელ განაცხადა ყარაბაღის საკითხზე მოლაპარაკებების წარმართვის მზადყოფნა მხოლოდ შეთანხმებულ ფიგურასთან) ერთმანეთთან დაჯახების მცდელობას ჰგავს, რითაც პასუხისმგებლობა მოიხსნა მიმდინარე მოვლენებზე და ყურადღება სხვა პრობლემებზე დაგაიტანა.
შედეგად, დაინტერესებულ მხარეებთან მოლაპარაკებების გზით რუსეთმა კიდევ ერთხელ შეძლო სომხეთისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ლაჩინის დერეფნის განბლოკვის საკითხის გადაწყვეტა და, გარდა ამისა, მთიან ყარაბაღს გაზის ბლოკადა მოხსნა.
თუმცა მთიანი ყარაბაღის პრობლემის სრულყოფილ დარეგულირებამდე კიდევ ბევრი დარჩა და ჩვენ გვგონია, რომ მოსკოვს კიდევ არაერთხელ მოუწევს ბაქოსა და ერევანს შორის ხიდების გადება მხოლოდ იმიტომ, რომ ვერავინ სხვა ამას ვერ გააკეთებს.
რადგან მათ – ჩვენ სომხეთის დასავლელ მეგობრებს ვგულისხმობთ – მხოლოდ ხმამაღალი განცხადებების გაკეთება, ვერდიქტების გამოტანა, დაბრალება შეუძლიათ, ხოლო პრობლემების გადაწყვეტა ხალხის ინტერესებიდან გამომდინარე უფრო ფაქიზი სამუშაოა, რომელიც სიტუაციის გაგებასა და შესაბამის უნარჩვევებს ითხოვს.
ამ გზაზე მოსკოვს პროვოკაციები, ბრალდებები, მუქარები ელოდება, მაგრამ ასეთია მისი – ძლიერი სახელმწიფოს – გზა.
საბოლოო ჯამში, რსკ-ს შეუძლია რეგიონიდან წასვლა და რითი დამთავრდება ყველაფერი – მორიგი ომით, რომელიც ათასობით როგორც აზერბაიჯანული, ისე სომხური წარმოშობის ხალხისთვის ტრაგედია გახდება.
მათ კი, რომლებიც მის შეცვლას ცდილობენ (აშშ, ევროპის კავშირი და სხვები), უკვე აჩვენეს, თუ როგორ აგვარებენ პრობლემებს ავღანეთის, ერაყის, სირიის, ლიბიისა და ა.შ. მაგალითებზე და როგორ ტოვებენ თავის შემდეგ მხოლოდ ფერფლსა და ნგრევას.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
