USD 2.7215
EUR 3.2155
RUB 3.4658
თბილისი
ციფრული ტრანსფორმაცია - ლევან ბოძაშვილის ღია წერილი პრემიერ მინისტრს
თარიღი:  1300

თავიდანვე აღვნიშვნავ, რომ ამ წერილს არ აქვს რაიმე სახის პოლიტიკური ქვეტექსტი. მისი მიზანი მხოლოდ ინფორმირება და რეკომენდაციის მოცემაა, რადგან დაგროვილი პრობლემები, კოვიდით გამოწვეული ეკონომიკური ვარდნა და გამოსავლის ძებნა არის უმთავრესი.

ჩვენი ქვეყანა, ისევე როგორც მთელი მსოფლიო უპრეცედენტო ეკონომიკური გამოწვევების წინაშეა. პანდემიის მართვის სწორი ხედვა, რომელიც საზოგადოებამ და მსოფლიომ ნახა, სამწუხაროდ, არ არის საკმარისი, რადგან, როდესაც ქვეყანას არ აქვს აკუმულირებული ფინანსური რესურსი, არ მუშაობს რეალური ეკონომიკა და პრიორიტეტული სექტორები კოლაფსის ზღვარზეა, არ გვაქვს უფლება უბრალოდ დამკვირვებლის ან კრიტიკოსის როლში ვიყოთ.

ჩვენ ახლა უნდა ვიყოთ იმ ეტაპზე, როდესაც ქვეყანა ეძებს არასტანდარტულ, თუმცა უკვე აპრობირებულ გზებს ეკონომიკის მოდიფიცირებისთვის. ამ ვითარებაში გადამწყვეტი როლი ენიჭება მთელი ეკონომიკური სექტორის დიჯიტალიზაციას, გაციფრულებას. ციფრული ეკონომიკა, მოგეხსენებათ, არ არის ციფრული მარკეტინგი, ან მხოლოდ ციფრული სერვისები და ა.შ. პირველ რიგში ის წარმოადგენს დამატებითი საინვესტიციო საშუალებების შექმნის, ევროკავშირის ციფრულ ბაზარზე ინტეგრაციის, ეკოსისტემის ჩამოყალიბებისა და ბიზნესისთვის კომფორტული ციფრული გარემოს შექმნას. მისი მიზანი ხარჯების შემცირების ეკოგარემოს შექმნა და ციფრულ გლობალურ ეკონომიკაში ადგილის დამკვირდებაა ქვეყნისათვის.

ამ ეტაპზე საქართველო ბოლო ადგილზეა აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებს შორის ციფრული ეკონომიკის კანონმდებლობით, ციფრული საზოგადოების ჩამოყალიბების დონითა და შესაბამისი ეკოსისტემის არ არსებობით. პრაქტიკულად ყველა ქვეყანამ მიიღო შესაბამისი კანონმდებლობა, შექმნა შესაბამისი უპერტფელო თუ პორტფელიანი სამინისტროები, ახდენს საინვესტიციო გარემოს ადაპტაციას მეოთხე ინდუსტრიული რევოლუციის გამოწვევებისადმი. არც ერთი მსგავსი ჩვენთან არ არის დანერგილი, ხოლო რაც არის, ის ქაოტური, არასისტემურია და რაც მთავარია, არ ემყარება ერთიან სახელმწიფოებრივ სტრატეგიას.

ამ პროცესში უმნიშვნელოვანესია სწორი ხედვის, სწორი და ეფექტიანი სტრატეგიის განსაზღვრა. ასეთი სტრატეგია ქვეყანას არ აქვს. მაგალითად მოვიყვან ტექნოლოგიების სააგენტოს. იხარჯება უამრავი გრანტი, როგორც საბიუჯეტო, ისე მსოფლიო ბანკის საკრედიტო დახმარებებიდან (ამ უკანასკნელის წილი 3.6 მილიონი დოლარია ამ ეტაპზე) მხოლოდ ჯიტასთვის. ეს გრანტები თავისთავად მიედინება სხვადასხვა ტექნოლოგიური სტარტაპების დაფინანსებაზე, რომელთაგან ზოგი კარგი ინოვატორია, თუმცა უმრავლესობა არაეფექტურია და მსოფლიო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ სტარტაპების უდიდესი ნაწილი როგორც წესი კოტრდება ან ვერ აღწევს მიზანს. ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, რამდენად სწორია ასეთ დაფინანსებაზე კრედიტების ხარჯვა, ეს ხომ ორმაგი ზარალია ქვეყნისათვის? ამავე დროს, დიდი მნიშვნელობა აქვს იმასაც, რომ ინოვაცია ინოვაციისთვის ეროვნული მასშტაბით არაფერია, თუ ის არ ემსახურება ეკონომიკის გაჯანსაღებას და დოვლათის გაჩენას ქვეყანაში. მაგალითად თუ ავიღებთ რაიმე ინოვაციურ ტექნოლოგიურ გადაწყვეტას, დავინახავთ, რომ მისით დაინტერესება მოხდება მხოლოდ საზღვარგარეთული ინვესტორებით, ხოლო მისი საბოლოო ფინანსური წილი ქვეყნის ეკონომიკაში იქნება მიზერული, რადგან ასეთ ინოვაციებს გადინების დიდი პოტენციალი აქვთ, ხოლო აქ, ჩვენთან ამ ინვესტიციის დატოვების მექანიზმი არ გვაქვს. ასეთ მექანიზმს კი მხოლოდ ციფრული ეკონომიკა ქმნის.

ამიტომაც, სტრატეგია, ხედვა და მიზნობრიობა ამ დაფინანსებების უნდა მდგომარეობდეს:

ა) ეროვნული ეკონომიკური სექტორების ხელშეწყობაზე. მაგალითად, მცირე ეფექტის მქონე კრიპტოვალუტის ვაჭრობის ინოვაციური მექანიზმის დაფინანსება 650 000 ლარით, არის სრულიად უსარგებლო მთლიანობაში ბაზრისათვის, მითუმეტეს, რომ კრიპტოვაჭრობა საქართველოში რეგულირებული არ არის.

ბ) ციფრული ტრანსფორმაციის და ციფრული ეკონომიკის ჩამოყალებებაზე. ინოვაცია, რომელიც მხოლოდ საგარეო ბაზარზეა გათვლილი და აქ ვერ მოიკიდებს ფეხს, გამოდის, რომ ჩვენი დაფინანსებით სხვა ქვეყნის ეკონომიკის ხელშემწყობია.

გ) ხარჯვით ნაწილის, როგორც საჯარო, ისე კერძო სექტორებში, შემცირებისკენ. ეს არის ირიბი დაფინანსების წყარო ეკონომიკის, მაშინ როდესაც სახელმწიფოს მილიონობით თანხების დოტაცია უხდება სწორედ ამ ხარჯვითი ნაწილის დასაფინანსებლად.

დ) ციფრული ინვესტიციებისა და სააქციო მექანიზმების შექმნა. მაგალითისთვის, სხვადასხვა სექტორის ტოკენიზაცია იძლევა საშუალებას დამატებითი საინვესტიციო თანხების მოსაზიდად. მაგალითად, საპენსიო სააგენტოში აკუმულირებული თანხების საინვესტიციო ტოკენიზაცია რომ განხორციელდეს, ეს საშუალებას მისცემს პროგრამაში მონაწილე ყველა მოქალაქეს დივიდენდი მიიღოს ხვალვე და არა საპენსიო ასაკის მიღწევის შემდეგ. დიახ, იმისათვის, რომ აგრარული, ტურისტული თუ სხვა სამეწარმეო სექტორები განვითარდეს, უნდა მოხდეს მათი გლობალურ საინვესტიციო პაკეტებში გაწილება, და რაც მთავარია შიდა ინვესტიციების წასახალისებლად. რომ წარმოვიდგინოთ, რომ სასტუმროთა დიდი ნაწილი შიდა ბაზარზე იყოს ტოკენიზებული, ანუ მოქალაქეები იყვნენ ამ სექტორის მეწილეები, იქნებოდა თუ არა შიდა ტურიზმის ბუმი? რა თქმა უნდა, კი. სხვაგვარად, წარმოებას საექსპორტო ეფექტი ნაკლებად ექნება, ხოლო ქვეყანა დარჩება დონორული და საკრედიტო დახმარებების იმედად, რაც ადრე თუ გვიან კოლაფსს გამოიწვევს.

ციფრული ტრანსფორმაცია და შესაბამისი ეკოსისტემის შექმნა საშუალება იძლევა დამატებითი დონორული თუ პირდაპირი საინვესტიციო პაკეტების მოსაზიდად. იგი ქმნის მექანიზმს, როგორც გლობალური მარკეტინგისათვის, ასევე ხსნის წვდომას მოქმედი ბიზნესისათვის მეორად ბაზრებზე. ფინანსური ტექნოლოგიების გამოყენების სავალდებულო წახალისება არსებითია ამ პრობლემების მოსაგვარებლად. ამ ეტაპზე განსახორციელებლია შემდეგი:

1.ელ.კომერციისა და ახალი ტექნოლოგიების, მათ შორის ბლოკჩეინისა და ხელოვნური ინტელექტის შესახებ და დაკავშირებული კანონების მიღება, რაც დაგვიანდა ძალიან და როგორც ასოცირების კუთხით, ისე მთლიანობაში დიდ შეფერხებას იწვევს.

2.სპეციალური სტრატეგიის მიღება და შესაბამისი სამთავრობო ერთეულის შექმნა;

3.ტექნოლოგიური ინოვაციების სპეციალური პლატფორმის ჩამოყალიბება, რომელზეც განთავსდება ყველა ტექნოლოგიური გადაწყვეტები და მასზე წვდომა ექნება კერძო სექტორს. ხოლო მისი გამოყენება იქნება სავალდებულო. შესაბამისად, ყველა ქართული სტარტაპისა თუ ინოვატორისთვის ეს იქნება დამატებითი მექანიზმი საკუტარი ინოვაციების მარკეტინგული ეფექტის შესაქმნელად და დახარჯული საგრანტო თუ საკრედიტო თანხები არ იქნება წყალში გადაყრილი.

4.სპეციალიზირებული საგანმანათლებლო ინსტიტუტების, კოლეჯებისა და თუ არსებული უნივერსიტეტების წახალისება ადამიანური რესურსების განსავითარებლად ციფრული ეკონომიკისათვის.

ბუნებრივია, ეს წერილი ვერ იქნება ყოვლისმომცველი და სრულად ადექვატური რეცეპტი თუ რა უნდა გაკეთდეს, მაგრამ მასში მოცემული რეკომენდაციები მინიმალური და საბაზისო აუცილებლობაა და განსახორციელებელია. მცდარია პოლიტიკა, როდესაც ველოდებით სხვათა მაგალითებს, ხოლო ჩვენ შემდგომ იძულებით მივსდევთ მათ, მითუმეტეს, რომ თითქმის ყველა ქვეყანამ უკვე მოახდინა ზემოაღნიშნულის განხორციელება.

ლევან ბოძაშვილი

ნეირონის ხელოვნური ინტელექტის აკადემიის რექტორი

ევროკავშირის ხელოვნური ინტელექტისა და ბლოკჩეინის პროგრამის მკვლევარი

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.