,
ბრიტანული პოპულარული და გავლენიანი ჟურნალი „ეკონომისტი“ (The Economist) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ვლადიმერ პუტინი დიდ ფულს ხარჯავს და რუსეთის ეკონომიკის ტემპებს სწრაფად ზრდის... მაგრამ რამდენ ხანს გაგრძელდება წვეულება და დროსტარება?“, რომელშიც განხილულია რუსეთის ამჟამინდელი მეტ-ნაკლებად პოზიტიური ეკონომიკური მდგომარეობა და პროგნოზირებულია მოსალოდნელი კრიზისი.
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებული სახით:
ეკონომიკური კრიზისის ნიშნები მთელ მსოფლიოში ფართოვდება: ამერიკაში და კანადაში უმუშევრობა იზრდება, ფასები მატულობს, რაც მომხმარებლებს შორის დეპრესიას იწვევს. ევროპა რეცესიის ზღურბლზე იმყოფება, ჩინეთზე ლაპარაკი ზედმეტია - იქ ეკონომიკის ზრდა ამ ეტაპზე არ მოხდება. მაგრამ არის ერთი ქვეყანა, სადაც მოსახლეობის განწყობა სრულიად სხვაა - მკაცრი დასავლური სანქციებისა და „გარიყულის“ სტატუსის მიუხედავად, რუსეთის ეკონომიკა დამაჯერებლად მატულობს. როგორც აღმოჩნდა, ომის დროს მთავრობის მიერ გაწეული მასშტაბური ხარჯები ეკონომიკისათვის ნამდვილად შეიძლება „ყუათიან საკვებს“ წარმოადგენდეს.
მიმდინარე წლის ბოლო მოსალოდნელია, რომ რუსეთის მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) რეალური გამოხატულებით 3%-ით და უფრო მეტად გაიზრდება, რაც მნიშვნელოვნად აჭარბებს დასავლეთის განვითარებული ქვეყნების მთლიან შიდა პროდუქტის მატებას. რუსეთში დღეს უმუშევრობის დონე რეკორდულად დაბალია, ხოლო რუბლი თავს მეტ-ნაკლებად „კარგად გრძნობს“. მართალია, ინფლაცია სასურველზე მაღალია - ივნისში ფასები 8,6%-ით გაიზარდა (ცენტრალური ბანკის მიერ დაგეგმილი 4%-ის ნაცვლად), მაგრამ ფულადი შემოსავლების 14%-ანი მატების დროს რუსეთის მოქალაქეების მსყიდველობითუნარიანობა სწრაფად იზრდება. შეიძლება ითქვას, რომ რუსები, დასავლეთის რიგი ქვეყნების მოსახლეობისაგან განსხვავებით, დღეისათვის მთავრობას მიმართ უკმაყოფილებას არ გამოხატავენ და საკუთარ ეკონომიკას მიმართ ნდობით ეკიდებიან.
რუსეთი სტატისტიკური სამსახურის მონაცემებით, მომხმარებელთა რწმენა მტკიცეა და მნიშვნელოვნად მაღალია იმ მაჩვენებლზე, რომელიც ვლადიმერ პუტინის ხელისუფლებაში მოსვლის დროს - 2000 წელს იყო. შეიძლებოდა გვეფიქრა, რომ ვლადიმერ პუტინი ციფრებს აყალბებს, მაგრამ თვით საზოგადოებრივი განწყობის კვლევის დამოუკიდებელი ორგანიზაცია „ლევადა-ცენტრი“ („უცხოური აგენტის“ სტატუსით) მოწმობს, რომ რუსულ საზოგადოებაში საოცარი ტენდენციები შეიმჩნევა - მოსახლება მართლაც კმაყოფილია ტავიანთი ფინანსური მდგომარეობით. ასეთი მდგომარეობა უკანასკნელ 30 წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ დაფიქსირდა, ახლა კი ისტორიულ მაქსიმუმს მიაღწია. რუსები სიამოვნებით ხარჯავენ დიდ ფულს ძვირადღირებული საგნების ყიდვაში (ავტომობილებიდან დაწყებული, ავეჯით დამტავრებული), რესტორმები გადატვირთულია. 2023 წელს რუსებმა შეიტანეს 18%-ით მეტი კონიაკი, ვიდრე 2019 წელს, ხოლო ცქრიალა (შამპანურის ტიპის) ღვინოების იმპორტი - 80%-ით გაიზარდა. მიმდინარე წელს სამომხმარებლო ხარჯები გაიზარდა 20%-ით.
ამ ყველაფერს ე.წ. „მსუქან“ 2010-იან წლებსაც კი ვერ შევადარებთ, როცა ნავთობისა და გაზის გაყიდვით მიღებული შემოსავლები მატულობდა, მაგრამ შედარებით ნაკლებად აისახებოდა რიგითი მოქალაქის ჯიბეზე, თუმცა მოსახლეობა თავს მაინც მაძღრად გრძნობდა და სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობით უკმაყოფილო არ იყო. მოგვიანებით რუსეთის ეკონომიკზე ნეგატიური გავლენა მოახდინა 2014-15 წლებში გამოცხადებულა დასავლურმა სანქციებმა და 2019 წლის ბოლოს „აფეთქებულმა“ კორონავირუსის პანდემიამ. უკრაინაში შეჭრისთანავე გამკაცრებულ სანქციებს, ექსპერტების აზრით, რუსეთის ეკონომიკა უნდა დაენგრია, მაგრამ ასე არ მოხდა.
რა არის ასეთი მდგომარეობის მიზეზი?
ალბათ, ბევრი იტყვის, რომ ამაში „ბრალი“ რუსეთის ექსპორტისაგან მიღებულ შემოსავლებს „მიუძღვით“: მართლაც, ვლადიმერ პუტინმა მოახერხა და გაზისა და ნავთობის ექსპორტის მიმართულება შეცვალა დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ მიმართა, ანუ ცენტრალური და დასავლეთ ევროპიდან აზიის აღმოსავლეთისა და სამხრეთისაკენ. დასავლეთის მოლოდინები არ გამართლდა - რუსეთს, მართალია, ევროპიდან მიღებული შემოსავლები გარკვეულად მოაკლდა, მაგრამ არანაკლებ მოგებას იღებს ჩინეთიდან, ინდოეტიდან და სხვა ქვეყნებიდან. მაგრამ სინამდვილეში სიტუაცია არცთუ ისე კარგადაა: დღეს რუსეთი ნავთობს ფასდაკლებით ჰყიდის - შესაბამისად, შემოსავლები (დოლარებით) 2024 წლის პირველ კვარტალში 4%-თ დაბალი აღმოჩნდა, ვიდრე 2023 წელს, ხოლო 10%-ით ნაკლები, ვიდრე 2022 წელს.
ისმება კითხვა: რატომ ხდება ასეთ დროს ეკონომიკის ტემპების სწრაფი ზრდა? სიტუაციაში გასარკვევად მაკროეკონომიკური პოლიტიკის ორი მომენტი განვიხილოთ.
პირველი - საგადასახადო-საბიუჯეტო პოლიტიკა. ვლადიმერ პუტინმა უარი თქვა მკაცრ ეკონომიაზე. მიმდინარე წელს რუსეთის ბიუჯეტს დეფიციტი ელოდება - მთლიანი შიდა პროდუქტის 2%-ზე მეტი. რუსული ეკონომიკის მასშტაბის მიხედვით, ეს ძალიან ბევრია. მთავრობა ეკონომიკას შიდა რეზერვებით აფინანსებს, რომელიც, მართალია, საკმაოდ შთამბეჭდავია (რომელიც 2010-იან წლებში ენერგოშემცველების ექსპორტით მიღებული შემოსავლების შედეგად დაგროვდა). გამოდის, რომ რუსეთი ფულს ადრე ეკონომიურად ხარჯავდა და ზოგავდა, რომ დღეს ხელგაშლილად დაეხარჯა. ამჟამად საერთო სახელმწიფო ხარჯები დღეს 15%-ით არის გაზრდილი, 2023 წელთან შედარებით, ხოლო საბიუჯეტო შემოსავლების ზრდა ბევრად მოკრძალებულია. დამატებითი ხარჯების დიდი ნაწილი უკრანასთან ომის დაფინანსებას ხმარდება. ფინეთის ბანკის გამოკვლევის თანახმად, რუსეთის სამხედრო ხარჯები 2024 წლის ბოლომდე 60%-ით მოიმატებს, რის გამოც, თავის მხრივ, არამარტო იარაღისა და საბრძოლო მასალების წარმოება მოიმატებს, არამედ რიგითი მოქალაქეების „ჯიბეებიც გასქელდება“.
ვლადიმერ პუტინი ფულის მარაგს ხელგაშლილად ხარჯავს - ივლისის თვეში პრეზიდენტმა გააორმაგა ფედერალური პრემია მოხალისეებისათვის (არსებული 195 ათასი რუბლიდან 400 ათას რუბლამდე ანუ თითქმის 4500 დოლარამდე). ასევე გაიზარდა რეგიონული პრემიებიც. მთავრობა უდიდეს ფულს ხარჯავს ომში დაღუპული სამხედრო მოსამსახურეების კომპენსაციებში, მათი ოჯახის წევრებისათვის. ივნისში ვლადიმერ პუტინმა გულუხვად გაუზარდა პენსიები მოქალაქეტა ზოგიერთ კატეგორიას - თითქმის 10-15%-ით. ხელისუფლება დიდ ფულს ხარჯავს ინფრასტრუქტირის გასაუმჯობესებლად, მაგალითად, სწრაფი ტემპით აშენებს ავტობანს ყაზანიდან ეკატერინბურგამდე, რომლის სიგრძე თითქმის 800 კილომეტრს აღწევს. შეიძლება გარე დამკვირვებელს მოეჩვენოს, რომ კრემლი ფულს ხარჯავს ყველაფერზე, რაც მას მოესურვებ და მოეწონება. ამას წინათ პრემიერ-მინისტრმა მიხეილ მიშუსტინმა წაიტრაბახა საბავშვო დასვენების წარმატებული პროგრამით, რაც შავ ზღვაზე (ყირიმშიც) სანატორიუმებისა და პანსიონატების მშენებლობას გულისხმობს.
მეორე - რუსეთის ეკონომიკის ბუმის მიზეზი დაკავშირებულია კრემლის მიერ გატარებულ უჩვეულო ფულად-საკრედიტო პოლიტიკასთან. მაღალი ინფლაციის „მოსათვინიერებლად“, ცენტრალურმა ბანკმა საპროცენტო განაკვეთები 7,5%-დან 18%-მდე მოამატა. არ არის გამორიცხული, რომ უახლოეს ხანში კიდევ უფრო მეტად გაზარდოს. ასეთი ზომები ხელს უწყობს რუბლის კურსის გამყარებას უცხოური ინვესტიციების მიზიდვით „მეგობრული ქვეყნებიდან“, მაგალითად, ინდოეთიდან, ჩინეთიდან, გლობალური სამხრეთიდან. ეს, თავის მხრივ, აიაფებს იმპორტს და შესაბამისად, ამცირებს სამომხმარებლო ხარჯებს. ნორმალური ეკონომიკის პირობებში განაკვეტების გაზრდა ზიანს მიაყენებდა საბანკო ვალების მქონე ოჯახებს და კომპანიებს, რადგან მატულობს მათი ხარჯები ვალის დაფარვის დროს. მაგრამ რუსეთის მთავრობამ მოახერხა და რეალური ეკონომიკა მკაცრი ფინანსურ-საკრედიტო პოლიტიკისაგან გამოწვეული მავნე შედეგებისაგან თითქმის მთლიანად დაიცვა.
ამ მიზნით მოქმედებენ ჭეშმარიტად გასაოცარი რაოდენობის სქემები: მთავრობამ მნიშვნელოვნად გაამარტივა მომხმარებლებისათვის საკრედიტო ვალის გადახდა - იმ პირობით, თუ ისინი შეძლებენ იმის დამტკიცებას, რომ მათი შემოსავლები საგანგებო გარემოებების გამო შემცირდა. ბანკებმა ომის მონაწილეებს მომხმარებლებს საკრედიტო არდადეგები შესთავაზეს. ამას წინათ ომის მონაწილეებს კრედიტების საპროცენტო გადასახადები 8%-ის დონეზე გაეყინათ, რაც მოქმედი განაკვეთის თითქმის ნახევარს შეადგენს. ფართოდ გამოიყენება შეღავათიანი 3%-იანი კრედიტი. რასაკვირველია, ბანკები ასეთ „შეთავაზებებს“ მთლად ნებაყოფლობით არ აკეთებენ, ისინი ამ შეღავათებზე კრემლის „თხოვნით“ მიდიან. თუმცა ისიც სათქმელია, რომ სახელმწიფო მათ დანაკლისს მეტ-ნაკლებად უნაზღაურებს.
რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს ესოდენ აქტიური ჩარევა შეუმჩნეველი არ დარჩებოდა - რუსეთის მოქალაქეებმა აქტიურად დაიწყეს კრედიტების აღება. საკრედიტო კომპანიების რაოდენობა ბოლო წელს 20%-თ გაიზარდა. მოკლედ, რუსეთის მოსახლეობის კეთილდღეობა „შვიდმილიანი ნაბიჯებით“ იზრდება. მაგრამ...
როდემდე გაგრძელდება დროსტარება და ქეიფი? ვლადიმერ პუტინის მცდელობები საპროცენტო განაკვეთების ზრდის შეჩერების მიზნით მხოლოდ დროებით შეანელებს ინფლაციის მატებას და მას კიდევ უფრო გაჭიანურებულ სახეს მისცემს. გარკვეულ მომენტში მოსახლეობა ცხოვრების გაძვირების გამო უკმაყოფილებას გამოამჟღავნებს. და ბოლოს, სახელმწიფოს ხაზინა უძირო არ არის, რომ მუდმივად შეავსოს სარეზერვო ფულით ბიუჯეტი და მისი დეფიციტი „ითმინოს“. დღევანდელი ხარჯვის ტემპებით, რუსეთის ფინანსური რეზერვები ხუთი წლის შემდეგ ამოიწურება. გარდა ამისა, მთავრობა უკვე გარკვეული პრობლემების წინაშე დგება, რაც ხელგაშლილი ფულად-საკრედიტო პოლიტიკით არის გამოწვეული. ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევა, თუნდაც ფრთხილი და გააზრებული, თავის ნეგატიურ კვალს მაინც ტოვებს... მაგრამ რადგანაც ვლადიმერ პუტინს ახლა ბრძოლისველზე გამარჯვება სურს, განსაკუთრებით კურსკის ოლქში უკრაინის ჯარების შეჭრის ფონზე, მთავრობა რეზერვებს კიდევ უფრო მეტად დახარჯავს, რომ მოსახლეობა ფულით აკონტროლოს და დროსტარების შეგრძნება გაუგრძელოს.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
