86 წლის დრამატურგი, პროზაიკოსი გურამ ბათიაშვილი წელს თბილისის საპატიო მოქალაქედ აიჩიეს. კულაშში დაბადებული ქართველი ებრაელის ცხოვრება და პროფესიული გზა ბევრი საინტერესო ეპიზოდით არის სავსე. ბატონი გურამი წლების განმავლობაში მსოფლიოს ებრაელთა კონგრესის ვიცე პრეზიდენტი იყო, 1998 წელს ის ღირსების ორდენის კავალერი გახდა.

გურამ ბათიაშვილის რომანები და პიესები ქართულ-ებრაულ მეგობარობას, საქართველოს დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლის გზაზე მნიშვნელოვან ისტორიულ პერიპეტიებს ეძღვნება.  მათ შორისაა ყველაზე გახმაურებული პიესა „ვალი“ და „შეთქმულება“, რომელიც 1832 წელს ქართველი თავადაზნაურობის მიერ რუსეთის იმპერიის საწინააღმდეგოდ მოწყობილ შეთქმულებას ასახავს. „მე ქართველი ებრაელი ვარ, ეს მოიცავს ყველაფერს“ - ამბობს ბატონი გურამი, რომელსაც საქართველო არც მაშინ მიუტოვებია, როდესაც ქართველი ებრაელების დიდი ნაწილი გადავიდა საცხოვრებლად ისრაელში და არც მაშინ, როდესაც ქვეყანაში ბრძოლის და დაპირისპირების უმძიმესი წლები იყო..     

- ბატონო გურამ, მოგვიანებით გილოცავთ თბილისის საპატიო მოქალაქედ არჩევას. მართალია რეგალიები არ გაკლიათ, მაგრამ თბილისის  საპატიო მოქალაქეობა რას ნიშნავს თქვენთვის?

- ღვთის წყალობით ცხოვრებაში წოდებები არ დამკლებია, მაგრამ როდესაც დამირეკეს და მითხრეს, რომ თბილისის საპატიო მოქალაქედ მირჩევდნენ, გულახდილად გითხრათ სიხარულისგან ვინერვიულე და ძალიან ავღელდი. მოგეხსენებათ, თბილისი ისტორიულად როგორი ქალაქია, ვაღმერთებ ამ ქალაქს, მიყვარს ძალიან და მრავალი წელია ვარ მისი მოქალაქე, მაგრამ თბილისის საპატიო მოქალაქეობა, რასაკვირველია, განსაკუთრებული მნიშვნელობის ამბავი და პატივია. თბილისში 21 წლის ჩამოვედი და მას მერე აქ ვცხოვრობ. მე სამტრედიის რაიონის კულაშში დავიბადე,  6 თვის ვიყავი როდესაც კულაშიდან  წამომიყვანეს  და საცხოვრებლად გადავედით სენაკში. კულაშში ბებია და ბაბუა ცხოვრობდნენ, ყმაწვილკაცობაში ხშირად ჩავდიოდი ხოლმე. ეს იყო საოცარი სოფელი: ცოცხალი, საინტერესო, კოლორიტული, სხვადასხვა ხასიათებით  სავსე. სოფელში ჩამოდიოდა მდინარე, მის ერთ მხარეს ცხოვრობდნენ ებრაელები, მეორე მხარეს - ქართველები.  მოგეხსენებათ, ებრაელებს შაბათს საქმის გაკეთება ეკრძალებათ. ღმერთმა ბრძანა, ექვსი დღე იშრომეთ, მეშვიდე დღეს დაისვენეთო, ამიტომაც შაბათობით ებრაელები არაფერს აკეთებენ. უნდა გენახათ, შაბათობით გაღმა ნაპირიდან  გადმოდიოდნენ ქართველები, ყმაწვილები იმ  მხარეს, სადაც ებრაელები იყვნენ დასახლებული, რომ დაენთოთ „კერასინკები“ საჭმელის გასაცხელებლად.  ასეთი  თბილი ურთიერთობა  ჰქონდათ, პატივს სცემდნენ ერთმანეთის ტრადიციებს. ბავშვები სიხარულით მოდიოდნენ, მათ აუცილებლად აძლევდნენ  კამფეტს, ნაზუქს. ეს სოფელი იყო ქართულ-ებრაული მეგობრობის და ურთიერთობის  შესანიშნავი. მოდელი. ერთი საოცარი რამ  უნდა გითხრათ. მე -20 საუკუნის მეორე ნახევარში ძალიან ბევრი ებრაელი დაწინაურდა ისრაელში სხვადასხვა სფეროებში, ერთი ისრაელის პარლამენტის წევრი გახდა, ერთი მილიონერი ბიზნესმენი, იყვნენ  წარმატებულები  ეკონომიკის, ტექნიკის  მიმართულებით, სპორტის სხვადასხვა სახეობებში. ისინი კულაშიდან წასული ებრაელები იყვნენ. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ სწორედ კულაშის ებრაელები გახდნენ ყოველმხრივ გამორჩეული ადამიანები, მთელ ისრაელში  გაითქვეს სახელი. ამ ფაქტის  ჩემეული  ახსნა შეიძლება მაინცდამაინც არ იყოს  მყარად არგუმენტირებული,  მაგრამ მე მაინც მგონია, რომ  მათ  ცხოვრებაში ყველაზე მეტად გამოადგათ  საქართველოში მიღებული ბრძოლის უნარი, შრომისმოყვარეობა, გამტანობა,  ერთმანეთის მხარდაჭერა.  ქართული თვისებები შეიკრა და მოიყარა თავი ამ ადამიანებში, რაც გახდა მათი დიდი წარმატებების საფუძველი. ებრაელები გიჟდებოდნენ, რაშია საქმეო, მაგრამ ახსნას ვერ უძებნიდნენ. დღეს ეს ჩავლილი ეტაპია, მაგრამ ეს ნამდვილად ასე იყო.

- როდის ჩამოხვედით თბილისში საცხოვრებლად და როგორ მიგიღოთ ამ ქალაქმა? 

- თბილისამდე ვცხოვრობდი სენაკში, სადაც მამა სამუშაოდ გადავიდა. მაშინ სენაკს ცხაკაია ერქვა. ჩვენ წლები ვიცხოვრეთ სენაკში, სკოლა იქ დავამთავრე. დღემდე განსაკუთრებულად მიყვარს სენაკი,  მიმაჩნია, რომ გამორჩეულად თბილი, თანადგომის და  მეგობრობის ქალაქია.  ის ურთიერთობები, სითბო და სიყვარული,  რაც გამომყვა სენაკიდან, მე ვერსად ვნახე. გამიგია, როცა ადამიანებს  ეკონომიკურად უჭირთ, ერთმანეთი უფრო უყვართ და პატივს სცემენო. ალბათ, არის  ამაში რაღაც სიმართლე. იმის მიუხედავად, რომ მაშინ დიდი გაჭირვება იყო, ადამიანებს ერთმანეთის მიმართ სხვანაირი ურთიერთობა და პატივისცემა ჰქონდათ. სენაკი ჩემთვის დღესაც ძალიან საყვარელი ქალაქია.  ნინელი ჭანკვეტაძე ატარებს ხოლმე რეგიონული თეატრების ფესტივალს, ამ ფესტივალის ჟიურის წევრი ვარ. ფესტივალი იწყება ხოლმე სენაკში, შემდეგ გადადის ფოთში.  ჩამოდიან რეგიონული თეატრები და ვნახულობთ მათ სპექტაკლებს. სენაკში  ჩასვლა ჩემთვის დიდი დღესასწაულია. მიხარია ბავშვობის ადგილებში სიარული, მართალია ვერავის ვეღარ ვნახულობ, ვისაც ვიცნობდი, იქ ახლა სხვა ხალხის ჟრიამული ისმის, მაგრამ  მაინც სიხარულით დავდივარ ჩემთვის ძვირფას  ქუჩებში.         

თბილისში ჩამოვედი, რომ ჩამებარებინა უნივერსიტეტში. ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე მინდოდა ჩაბარება, მაგრამ დიდი კონკურსი იყო და ჩავაბარე  აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე, თურქული ენის და ლიტერატურის განხრით. მითხრეს, ეს იგივეა, რაც ფილოლოგია, უფრო მეტიც, დამატებით ახალი ენა გეცოდინებაო. ძალიან კმაყოფილი ვარ, რომ  ეს  არჩევანი გავაკეთე.

მაშინ თბილისში არავინ მყავდა გარდა ბიძის, რომელსაც პატარა ბინა ჰქონდა და მასთან ვერ  ვიცხოვრებდი.  ნახევრადსარდაფი დავიქირავეთ  ოპერის გვერდით, პატარა ქუჩაზე, რომელიც ძნელაძის ქუჩას უერთდება. მთელი სტუდენტობა იქ გავატარე. ჩემი მშობლები ყოველ კვირა მიგზავნიდნენ ერთ ქათამს, უკვე დაკლულს, გაპუტულს და გამზადებულს, მარტო მოხარშვა რომ სჭირდებოდა, 20 ცალ კვერცხს და 20 მანეთს. სულ ეს იყო ჩემი სამყოფი კვირიდან კვირამდე, რაც საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა, მაგრამ გვერდით მყავდა უამრავი კეთილი ადამიანი, კარგი  მეგობრები, რომლებიც მეხმარებოდნენ სირთულეების გადატანაში. 

- ძალიან ბევრი ადამიანისგან გვსმენია, რომ იმ პერიოდის თბილისი იყო სრულიად სხვა ქალაქი გამორჩეული ადამიანური ურთიერთობებით,  რა არის ამ ისტორიებში ლეგენდა და რა სინამდვილე,  თქვენი ასაკიდან გამომდინარე მომსწრე უნდა  იყოთ იმ ისტორიების.  

 - ეს არაა ლეგენდა, ეს არის სინამდვილე. არ შეიძლებოდა თბილისში ქუჩაში გამოსულიყავით, ვიღაცისთვის რაღაც გეთხოვათ და მას თქვენთვის დახმარება არ აღმოეჩინა, თუ მას არ შეეძლო, მონახავდა ისეთ ადამიანს, ვინც თქვენ აუცილებლად დაგეხმარებოდათ. თბილისი ნამდვილად წარმოადგენდა  სიყვარულის და მეგობრობის ქალაქს. მაშინ თბილისი პატარა ქალაქი იყო. ერთ ისტორიას გავიხსნებ.  პირველკურსელი ვიყავი, ერთ გოგოს პაემანზე უნდა შევხვედროდი. პაემანი საბურთალოს ქუჩაზე, სპეციალისტების სახლთან დამინიშნა.  საბურთალოს ქუჩა იმდენად შორს იყო, ვიფიქრე, ეს გოგო ალბათ ყაჩაღია, აბა ქალაქგარეთ რატომ  დამინიშნავდა პაემანს - მეთქი (იცინის) უნდა გითხრათ, რომ თბილისმა ძალიან დიდი სითბო მომცა. მე ე.წ. იტალიურ ეზოში ვცხოვრობდი. 15 ოჯახი ცხოვრობდა საერთო აივანზე. დღეს რომ ვფიქრობ ისე მიკვირს, ხანდახან არც კი მჯერა - ისე არ გააკეთებდნენ ოჯახში სადილს, მეზობლისთვის თეფშით რომ არ მიეწოდებინათ, არ იკეტებოდა სახლების კარები. ისე შედიოდნენ ერთმანეთთან, ზედმეტი არაფერი იყო საჭირო. უნივერსიტეტში ძალიან კარგი მეგობრები მყავდა, მათთან ბევრ დროს ვატარებდი. გოგი ანთელავა იყო ჩემი მეგობარი, მერე აკადემიკოსი გახდა, ასევე  ელიზაბარ ჯაველიძე. სულ ერთად ვიყავით. ძალიან კარგი ყმაწვილი იყო  ქერიმ ამოევი, მან იეზიდურ ენაზე თარგმნა „ვეფხისტყაოსანი“.  

- როგორ დაიწყეთ პროფესიული საქმიანობა? პიესების წერა?   

- სკოლაში მეოთხე ვსწავლობდი, როცა ჩემს კლასელ გოგონას, რომელიც ძალიან მომწონდა, ლექსებს ვუწერდი და ვუტოვებდი მერხზე. ის ამაზე იცინოდა, ეტყობა, არ ვუწერდი კარგ ლექსებს, რადგან მას არ მოვწონდი.  იქ დასრულდა ჩემი ლექსების წერა. სტუდენტობისას გულმა დრამატურგიისკენ გამიწია, თუმცა იქამდეც ვწერდი, მაშინ   ჩემს ნაწერებს მხოლოდ მეგობრებს ვაკითხებდი. ყველა დადებითად მაფასებდა, მეუბნებოდნენ, სადმე დაბეჭდეო, მაგრამ მე ამაზე არც კი ვფიქრობდი. ცოტა მოგვიანებით, თურქი მწერლის ორჰან ქემალის  ახალ რომანზე დავწერე რეცენზია, რომელიც ტრადიციულად წავაკითხე მეგობრებს. მათაც მითხრეს და ფაკულტეტზეც, ეს არ შეიძლება არ დაიბეჭდოსო. მივედი „მნათობის“  რედაქციაში, თავხედურად შევედი  რედაქტორთან   სიმონ ჩიქოვანთან, დავუდე მაგიდაზე ჩემი რეცენზია და წამოვედი. ორი კვირის შემდეგ რომ გავიარე, გავიგე, რომ გამზადებული იყო დასაბეჭდად, რამაც ძალიან გამახარა. ამის შემდეგ დავიწყე წერა, ძალიან გამიტაცა თარგმნამ, ვთარგმნე აზიზ ნესინი,  საბაჰათინ ალი და კიდევ რამდენიმე კარგი თურქი მწერალი, თარგმანებს „ახალგაზრდა კომუნისტში“ ვბეჭდავდი. ძალიან  პატარა ჰონორარებს გვაძლევდნენ.    

ჩემი პირველი პიესა იყო „ძახილი“, რომელიც დაიდგა გორში, შემდეგ კი ჭიათურაში, რომელიც ძალიან კარგი თეატრი იყო. ამან ძალიან წამახალისა. კულტურის სამინისტრომ იმხელა ჰონორარი მომცა, გაოგნებული ვიყავი. 2200 მანეთი, მაშინ დიდი ფული იყო,  მანქანა 5 000 მანეთი ღირდა.  კიდევ ერთ თეატრს რომ დაედგა, ჩემს ჰონორარს  800 მანეთი დაემატებოდა. ჰონორარი რომ ავიღეთ,  წავედით მეგობრები, ძალიან მაგრად ვიქეიფეთ.  მქონდა კიდევ ერთი კარგი პიესა, რომელიც ეძღვნება 1832 წლის ქართველების  შეთქმულებას. მე  ყოველთვის ძალიან მაინტერესებდა ისტორია, 1832 წლის შეთქმულების ფორმა გამოხატავდა, როგორც  საქართველოს ღირსებას  დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლაში, ასევე ნაკლოვანებებს, იასე ფალავანდიშვილს ვგულისხმობ.  ჩემი აზრით, ეს ისე მძაფრად არ გამოვლენილა არც ერთ ეტაპზე, როგორც გამოვლინდა ამ შეთქმულების დროს. ნიკოლოზ ფალავანდიშვილი და იასე ფალავანდიშვილი ორივე ბედკრული საქართველოს შვილია, ერთი ღირსეული, მეორე უღირსი, ეს არის სამწუხაროდ, ჩვენი რეალობა. ამას ვერსად გავექცევით.      

- თქვენს პიესებს შორის ყველაზე გახმაურებული პიესაა „ვალი“, რომელიც ქართულ-ებრაულ მეგობრობას მიუძღვენით.

- ეს პიესა გამორჩეულად მიყვარს, წლების განმავლობაში დაიდგა უამრავ სცენაზე, როგორც საქართველოში, ასევე ისრაელშიც. ამ ბოლო პერიოდშიც  კი დაიდგა ჩვენთან, გომარ სიხარულიძის შვილის, გიორგი სიხარულიძის მიერ. მშვენიერი სპექტაკლი იყო. პიესის პირველი ვარიანტი, არ მომეწონა და დავხიე. მეორე ვარიანტი, ის რაც დაიდგა, სამ - ოთხ კვირაში დავწერე, რეკორდულად მოკლე დროში, მაშინ, როცა პიესის დაწერას 10 თვე მაინც  სჭირდება. „ვალის“ წერის პროცესში ძალიან განვიცდიდი, ვღელავდი, რადგან  გულის ნადები გადამქონდა ქაღალდზე და მონაწილე ვიყავი იმ ამბის, ალბათ ამიტომაც დაიწერა სწრაფად. პიესა  ემოციურად მიიღეს ადამიანებმა, როგორც საქართველოში, ასევე ისრაელში, რადგან ეს იყო მათი თანაცხოვრების ისტორია.

- მაშინ როდესაც საქართველოდან ისრაელში წავიდა ქართველი ებრაელების მთელი თაობა, თქვენ არ გიფიქრიათ ასეთ გადაწყვეტილებაზე? ან თუნდაც მოგვიანებით, როდესაც  საქართველოში რთული მდგომარეობა იყო, თქვენ არ დატოვეთ აქაურობა. 

-გულწრფელად გეტყვით, მე ვერ შევძელი წასვლა. არ შემეძლო ამ ქვეყნის მიტოვება. ყველას უკვირდა ჩემ ირგვლივ.  ვიღაცისთვის  შეიძლება დაუჯერებელია, მაგრამ ვერ დავტოვე თბილისი. ვერ წავედი, გამიჭირდა, თუმცა ღა ჩემი ქალიშვილი ცხოვრობს ისრაელში, ჩემი შვილიშვილი გოგონა, ისრაელის არმიაში გენერლის მოადგილეა, მისი ჩინი  ჩვენებურად ვიცე პოლკოვნიკის ჩინს უტოლდება. საომარი მდგომარეობა რომ დაიწყო, ვუთხარი: ბაბუ, ჩამოდი საქართველოში, ცოტა ხანი აქ იყავი მეთქი. სიცილი დაიწყო, ბაბუა ასეთ დროს ქვეყანას მივატოვებო? მესმის მისი. მეც ხომ ვერ  დავტოვე თბილისი მაშინაც კი, როცა ტყვიების წვიმა მოდიოდა რუსთაველზე. მაშინაც კი, როდესაც ახალგაზრდა ვიყავი, თბილისში ომი, არეულობა იყო, უამრავი გზა მქონდა გახსნილი რომ წავსულიყავი, მაგრამ ვერ გავაკეთე. წლები ვიყავი მსოფლიოს ებრაელთა კონგრესის ვიცე პრეზიდენტი, ახლა ვარ ევრაზიის ებრაელთა კონგრესის სტრატეგიული საბჭოს წევრი, მაქვს კარგი კავშირები, ახლო ურთერთობები ადამიანებთან, მაგრამ  სხვაგან ცხოვრებას საქართველოში ცხოვრება მირჩევნია. მე ქართველი ებრაელი ვარ, ეს ყველაფერზე მეტყველებს, მასში ყველაფერია ნათქვამი (იცინის)         

ადრე ძალიან  ხშირად ჩავდიოდი ისრაელში, წელს მარტო გაზაფხულზე ვიყავი. მაქვს სამი უსაყვარლესი ქალაქი, თბილისი, იერუსალიმი და სტამბული. მსოფლიოს უამრავი ქალაქი მინახავს, ვყოფილვარ, მიცხოვრია კიდეც, მაგრამ ეს სამი ქალაქი ძალიან მომწონს და მიყვარს. როდესაც მსოფლიოს ებრაელთა კონგრესის ვიცე პრეზიდენტი ვიყავი, მაშინ ხშირად გვიწევდა სხდომების გამართვა იერუსალიმში, ხშირად ევროპის ქალაქებში ვიკრიბებოდით.

- მსოფლიოს ებრაელთა კონგრესისი ვიცე -პრეზიდენტი  როგორ  გახდით? 

-ჩაწყობა იქ არ მოდის, ყველაფერი ღვთის ნებით მოხდა (იცინის)  ერთ საღამოს, დამირეკეს და მითხრეს: გურამ გვინდა თქვენ იყოთ კონგრესის ვიცე-პრეზიდენტი, ამისთვის საჭიროა ქვეყანა - საქართველო გახდეს მსოფლიოს ებრაელთა კონგრესის წევრიო. დაველაპარაკე მეგობრებს, რატომ არ უნდა გავმხდარიყავით, არაფერი გვიშლიდა ხელს, პირიქით. ვიცე პრეზიდენტად დამასახელა კანადელმა ფილოსოფოსმა, რომელიც  ახლა ცხოვრობს ისრაელში. მე დამაჯილდოვა ერთ-ერთმა  ებრაელმა ბიზნესმენმა, რომელმაც დააფინანსა ჩემი რომანის „ თუ დაგივიწყე, იერუსალიმო“ გამოცემა ისრაელში, ეს ამბავი ძალიან გახმაურდა. რომანი ასახავს საქართველოს ებრაელთა ყოფას, ორ მიმართულებას, როგორ მოვიდნენ ებრაელები საქართველოში და როგორ იბრძოდნენ  საბჭოთა ეპოქაში კგბ-ს წნეხის ქვეშ ემიგრაციისთვის, რომ წასულიყვნენ  ისრაელში. ეს იყო ძალიან რთული გზა, რაზეც გადაიღო მერაბ კოკოჩაშვილმა დოკუმენტური ფილმი ჩემი სცენარის მიხედვით.  

- ძალიან საინტერესო ცხოვრება გაიარეთ, როდესაც უკან იხედებით, წარსულიდან ყველაზე მეტად რისი ნოსტალგია გაქვთ?

- ყველაზე მეტად მენატრება ახალგაზრდობის წლები. იცით რა კარგი იყო?! ძალიან ბევრი რამ იყო იმ წლებში, ეს იყო ყველაფრით სავსე  ქარიშხლიანი ცხოვრება,  ნამდვილი და სიყვარულით სავსე ადამიანური ურთიერთობები. საშინელი პერიოდი გამოვიარეთ 90 იან წლებში, როცა იყო თბილისის ომი, არეულობა. ყველა მძიმე მდგომარეობაში ვიყავით, მთლიანად  ქალაქი გახდა საშიში. მაშინ ნუცუბიძის ქუჩაზე ვცხოვრობდი, ერთხელ სახლში დაბრუნება დამაგვიანდა. ღამე მოვდივარ ქუჩაში  ფეხით სახლისკენ. არც ტრანსპორტი იყო, არც არაფერი. მოკლე გზებით გადავედი. სიბნელე იყო. ახალგაზრდა ბიჭი მომიახლოვდა, რომ დავინახე, ჩემსკენ მომავალი, ვიფიქრე, ყაჩაღი იყო და გამძარცვავდა, ან რამე უბედურებას დამმართებდა. შინაგანად მოვემზადე ხიფათისთვის.  სიგარეტზე მომიკიდეთო, მთხოვა. მოვუკიდე.  დიდი მადლობაო - მითხრა და წავიდა. დიდხანს დავრჩი გაოცებული. ვერ მივხვდი, რატომ არ გამძარცვა (იცინის) მადლობა რომ გადამიხადა, მაშინ ვირწმუნე, რომ  თბილისში არც ისე ცუდად იყო საქმე, მართლაც, რთული წლები  კი გავიარეთ, მაგრამ ცოტა ხანში ყველაფერი სიკეთისკენ წავიდა, დაიწმინდა სიტუაცია. პასუხს არ ვცემდი ხოლმე ხალხს, როცა გაკვირვებულები მეკითხებოდნენ, რატომ არ მიდიხარ საქართველოდანო. აი იმ მადლობის გამოც დავრჩი და იმედის, რომ  ჩვენი ქვეყანა აუცილებლად გადარჩებოდა.

თამუნა ნიჟარაძე.