,
„რუსეთთან ომის დასრულების შემდეგ უკრაინის პერსპექტივა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას“, - ნათქვამია ბრიტანული ჟურნალის „ნიუ სთეითსმენის“ (New Statesman) მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაში სათაურით „ნეოლიბერალური ბრძოლა უკრაინის აღდგენისათვის: საჭიროა ასობით მილიარდი დოლარის თანხა“ (ავტორი - ლილი ლინჩი). „ქვეყნის აღდგენას 500 მილიარდ დოლარზე მეტი და რამდენიმე თაობის შრომა დაჭირდება. ამჟამინდელი მმართველი პარტიის „ტურბოლიბერალური რეჟიმი“ ქვეყნის განვითარებას და უსაფრთხოებას ვერ უზრუნველყოფს“, - აღნიშნულია მასალაში.
გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:
2023 წლის იანვარში დავოსის ფორუმზე ამერიკული საინვესტიციო ტრანსნაციონალური კორპორაციის BlackRock-ის გენერალურმა დირექტორმა ლარი ფინკმა განაცხადა, რომ „უკრაინის ომისშემდგომი აღდგენა შეიძლება ერთგვარ შუქურად იქცეს იქცეს დანარჩენი მსოფლიოსათვის, რომელიც კაპიტალიზმის ძალის დემონსტრირება იქნება“. ამერიკელი ფინანსისტისათვის უკრაინის აღდგენა წარმოადგენს არა უბრალოდ საქმიან ოპერაციას, არამედ იდეოლოგიურ შესაძლებლობასაც: თუ დასავლელი პოლიტიკური ლიდერები უკრაინის ომშის ნატოსა და ევროკავშირის გაფართოების საბაბს ხედავენ, ლარი ფინკისა და მისი თანამოაზრეებისათვის ეს არის შანსი იმისათვის, რომ კაპიტალიზმის მიმართ უკვე საკმაოდ მინავლებული რწმენა გამოაცოცხლონ.
იდეა არცთუ ახალია. ლარი ფინკის ნათქვამი ეხება თითქმის 30-წლიან პროექტს, რომელიც, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დასავლეთმა თავს მოახვია უკრაინას და მის მეზობლებს - „შოკური თერაპიითა“ და მრავალი სხვა უბედურებით. მიმდინარე ომმა ახალი „რბილი“ ფორმულა მოიტანა: ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის შერწყმა სწრაფად განვითარებად ტექნოლოგიებთან, კერძოდ, ხელოვნურ ინტელექტთან და გაციფრებასთან. ო,ოს დაწყებიდან უკრაინამ უკვე მიიღო დასავლური დახმარების ნაკადი როგორც ფინანსური სახით, ისე ქსპერტების, კონსულტანტებისა და სხვა სპეციალისტების სახით. ამის შედეგი გახდა რადიკალური ექსპერიმენტები ხელოვნური ინტელექტის დანერგვით განნაღმვის სფეროში და კოსმოსიდან მონაცემების შეგროვებაში.
უკრაინის აღდგენა წარმოუდგენლად რთულ ამოცანას წარმოადგენს. მსოფლიო ბანკის ამასწინანდელი შეფასებით, დანგრეული ქვეყნისათვის აუცილებელი გახდება 500 მილიარდზე მეტი დოლარის ინვესტირება. გარდა გამაოგნებელი ადამიანური დანაკარგებისა, ომმა გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა ეკონომიკას - საომარი მოქმედებების პირველივე წელს უკრაინამ 35%-მდე მთლიანი შიდა პროდუქტი დაკარგა. სირარიბის დონე ოთხჯერ გაიზარდა და ამჟამად ყოველი მესამე ოჯახი სურსათის დეფიციტს განიცდის. უფრო მეტიც - უკრაინის ტერიტორიის 15%, რომელიც ჩვენი პლანეტის ყველაზე ნაყოფიერ და მოსავლიან მიწებს მიეკუთვნებოდა, ახლა საშინლად არის დაბინძურებული ნაღმების, ბომბების, რაკეტების, დრონებისა და მძიმე ტექნიკის ნამსხვრევებით, მომწამვლელი ნივთიერებებით და სხვა მავნე საგნებით.
უკრაინის აღდგენასთან დაკავშირებული სიტუაცია იმითაც რთულდება, რომ ომის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე ქვეყანა ეკონომიკურად უკვე კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, როცა 1991 წელს უკრაინამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, პირველი გარდამავალი პერიოდი დამანგრეველი იყო: სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია სწრაფად და ხშირად ყოველგვარი წესების დარღვევით განხორციელდა. 1990-იან წლებში ჩამოყალიბდა ისეთი ოლიგარქია, რომელიც ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე მდგრად ინსტიტუტად გადაიქცა.
უკრაინაში პოსტსაბჭოთა ტრანსფორმაცია უფრო დემოდერნიზაცია იყო, ვიდრე მოდერნიზაცია. დეინდუსტრიალიზაციის შედეგად გაქრა სამუშაო ადგილები, რის შედეგადაც მოსახლეობის რაოდენობამაც „გაქრობა“ დაიწყო - ადამიანებმა საზღვარგარეთ წასვლა დაიწყეს. თუ 1991 წლისათვის უკრაინის მოსახლეობა 52 მილიონ მცხოვრებს შეადგენდა, 2020 წლისათვის მხოლოდ 44 მილიონი დარჩა.
ვოლოდიმირ ზელენსკის პარტია „ხალხის მსახური“ ქვეყნის ხელისუფლებაში 2019 წელს მოვიდა - ნაწილობრივ იმ პოპულარული ტელესერიალის წყალობით, რომელიც სატირულ-იუმორისტულად იყო წარმოჩენილი ქვეყნის პოსტსაბჭოური მდგომარეობა. მთავრობამ გამოაცხადა „ნეოლიბერალური რეფორმების ტურბორეჟიმი“, რომელიც ბიუჯეტის შემცირებას, სახელმწიფო ქონების გაყიდვასა და სიციალური გარანქტიების შემცირებას ითვალისწინებდა. იმავდროულად ახალი ტექნოლოგიებისადმი ყურადღება ხელისუფლების ერთ-ერთ მტავარ მიმართულებად იქნა არჩეული - როგორც თანამედროვე მტავრობის სიმბოლო. ჩამოყალიბდა ციფრული ტრანსფორმაციის სამინისტროც. უნდა ითქვას, რომ IT-სექტორში უკრაინამ მართლაც მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია.
სხვათა შორის, რუსეთთან ომმა IT-სექტორის მკვეთრი განვითარება გამოიწვია - უკრაინა „ხელოვნური ინტელექტის“ პოლიგონად გადაიქცა - დასავლური კომპანიები თავიანთ ნოვატორულ იდეებს ექსპერიმეტების სახით უკრაინაში რეალური დროის რეჟიმში ახორციელებდნენ. ასე შეიქმნა დრონების მართვის ტექნოლოგიები შორეულ მანძილზე, მათი მარშრუტების მომზადება ისე, რომ დრონმა (უპილოტო მფრინავმა აპარატმა) რუსულ რადიოელექტრონულ დაბრკოლებებს თავი აარიდოს.
და მაინც, ხელისუფლების რიგმა რეფორმებმა მოსახლეობის მძაფრი უკმაყოფილება გამოიწვია - მაგალითად, 2020 წელს ვოლოდიმირ ზელენსკის მთავრობა შეეცადა მიეღო კანონი პროფკავშირების როლის შემცირების შესახებ (დასაქმებისა და სამსახურიდან გათავისუფლების სფეროებში), მაგრამ მიზანი ვერ განახორციელა.
უკრაინისათვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული ამოცანა იქნება საზღვარგარეთ წასული თავისი 6,5 მილიონი მოქალაქის დარწმუნება იმაში, რომ ისინი სამშობლოში დაბრუნდნენ და მონაწილეობა მიიღონ დანგრეული ქვეყნის აღდგენაში. მთავრობა მძიმე სიტუაციაში იმყოფება: უცხოელი ინვესტორების ინტერესი რომ შეინარჩუნონ (მათ ხომ რეგიონებში იაფი მუშახელის არსებობა იზიდავთ!), ხელისუფლებამ ლტოლვილების რეპატრიაცია უნდა განახორციელოს, მაგრამ განა ევროპაში და ამერიკაში (აშშ, კანადა) მყოფი ლტოლვილები სამშობლოში დაბალი ანაზღაურებისთვის დაბრუნდებიან?
როგორც ლონდონის ეკონომიკის სკოლის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი ლიუკ კუპერი ამბობს, უკრაინის ხელისუფლებამ საბოლოოდ უარი უნდა თქვას რეფორმების გატარების სწრაფ, ე.წ. „ტურბო-ლიბერალურ“ რეჟიმზე და სერიოზულად უნდა იფიქროს თანხების აკუმულირებაზე, რათა შრომით დაკავებულმა მოსახლეობამ შემოსავლების ზრდის ტემპი იგრძნოს. ეს ძალიან რთულია, მაგრამ სხვა გზა არ არსებობს.
უკრაინის აღდგენის პროცესი ხანგრძლივი იქნება და ამისთვის რამდენიმე თაობის დიდი შრომა და ძალისხმევა იქნება აუცილებელი. უეჭველია, რომ უკრაინას ამერიკული „სილიციუმის ველის“ ლიბერალური სპეციალისტები „შოკურ თერაპია - 2“-ს შესთავაზებენ, მაგრამ კითხვაზე - დაეხმარება თუ არა უკრაინას ასეთი ზომები განვითარებისათვის - ჯერ-ჯერობით უპასუხოდ რჩება.
მოამზადა სიმონ კილაძემ
