,
„რუსეთთან ომის დასრულების შემდეგ უკრაინის პერსპექტივა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას“, - ნათქვამია ბრიტანული ჟურნალის „ნიუ სთეითსმენის“ (New Statesman) მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაში სათაურით „ნეოლიბერალური ბრძოლა უკრაინის აღდგენისათვის: საჭიროა ასობით მილიარდი დოლარის თანხა“ (ავტორი - ლილი ლინჩი). „ქვეყნის აღდგენას 500 მილიარდ დოლარზე მეტი და რამდენიმე თაობის შრომა დაჭირდება. ამჟამინდელი მმართველი პარტიის „ტურბოლიბერალური რეჟიმი“ ქვეყნის განვითარებას და უსაფრთხოებას ვერ უზრუნველყოფს“, - აღნიშნულია მასალაში.
გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:
2023 წლის იანვარში დავოსის ფორუმზე ამერიკული საინვესტიციო ტრანსნაციონალური კორპორაციის BlackRock-ის გენერალურმა დირექტორმა ლარი ფინკმა განაცხადა, რომ „უკრაინის ომისშემდგომი აღდგენა შეიძლება ერთგვარ შუქურად იქცეს იქცეს დანარჩენი მსოფლიოსათვის, რომელიც კაპიტალიზმის ძალის დემონსტრირება იქნება“. ამერიკელი ფინანსისტისათვის უკრაინის აღდგენა წარმოადგენს არა უბრალოდ საქმიან ოპერაციას, არამედ იდეოლოგიურ შესაძლებლობასაც: თუ დასავლელი პოლიტიკური ლიდერები უკრაინის ომშის ნატოსა და ევროკავშირის გაფართოების საბაბს ხედავენ, ლარი ფინკისა და მისი თანამოაზრეებისათვის ეს არის შანსი იმისათვის, რომ კაპიტალიზმის მიმართ უკვე საკმაოდ მინავლებული რწმენა გამოაცოცხლონ.
იდეა არცთუ ახალია. ლარი ფინკის ნათქვამი ეხება თითქმის 30-წლიან პროექტს, რომელიც, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დასავლეთმა თავს მოახვია უკრაინას და მის მეზობლებს - „შოკური თერაპიითა“ და მრავალი სხვა უბედურებით. მიმდინარე ომმა ახალი „რბილი“ ფორმულა მოიტანა: ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის შერწყმა სწრაფად განვითარებად ტექნოლოგიებთან, კერძოდ, ხელოვნურ ინტელექტთან და გაციფრებასთან. ო,ოს დაწყებიდან უკრაინამ უკვე მიიღო დასავლური დახმარების ნაკადი როგორც ფინანსური სახით, ისე ქსპერტების, კონსულტანტებისა და სხვა სპეციალისტების სახით. ამის შედეგი გახდა რადიკალური ექსპერიმენტები ხელოვნური ინტელექტის დანერგვით განნაღმვის სფეროში და კოსმოსიდან მონაცემების შეგროვებაში.
უკრაინის აღდგენა წარმოუდგენლად რთულ ამოცანას წარმოადგენს. მსოფლიო ბანკის ამასწინანდელი შეფასებით, დანგრეული ქვეყნისათვის აუცილებელი გახდება 500 მილიარდზე მეტი დოლარის ინვესტირება. გარდა გამაოგნებელი ადამიანური დანაკარგებისა, ომმა გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა ეკონომიკას - საომარი მოქმედებების პირველივე წელს უკრაინამ 35%-მდე მთლიანი შიდა პროდუქტი დაკარგა. სირარიბის დონე ოთხჯერ გაიზარდა და ამჟამად ყოველი მესამე ოჯახი სურსათის დეფიციტს განიცდის. უფრო მეტიც - უკრაინის ტერიტორიის 15%, რომელიც ჩვენი პლანეტის ყველაზე ნაყოფიერ და მოსავლიან მიწებს მიეკუთვნებოდა, ახლა საშინლად არის დაბინძურებული ნაღმების, ბომბების, რაკეტების, დრონებისა და მძიმე ტექნიკის ნამსხვრევებით, მომწამვლელი ნივთიერებებით და სხვა მავნე საგნებით.
უკრაინის აღდგენასთან დაკავშირებული სიტუაცია იმითაც რთულდება, რომ ომის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე ქვეყანა ეკონომიკურად უკვე კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, როცა 1991 წელს უკრაინამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, პირველი გარდამავალი პერიოდი დამანგრეველი იყო: სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია სწრაფად და ხშირად ყოველგვარი წესების დარღვევით განხორციელდა. 1990-იან წლებში ჩამოყალიბდა ისეთი ოლიგარქია, რომელიც ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე მდგრად ინსტიტუტად გადაიქცა.
უკრაინაში პოსტსაბჭოთა ტრანსფორმაცია უფრო დემოდერნიზაცია იყო, ვიდრე მოდერნიზაცია. დეინდუსტრიალიზაციის შედეგად გაქრა სამუშაო ადგილები, რის შედეგადაც მოსახლეობის რაოდენობამაც „გაქრობა“ დაიწყო - ადამიანებმა საზღვარგარეთ წასვლა დაიწყეს. თუ 1991 წლისათვის უკრაინის მოსახლეობა 52 მილიონ მცხოვრებს შეადგენდა, 2020 წლისათვის მხოლოდ 44 მილიონი დარჩა.
ვოლოდიმირ ზელენსკის პარტია „ხალხის მსახური“ ქვეყნის ხელისუფლებაში 2019 წელს მოვიდა - ნაწილობრივ იმ პოპულარული ტელესერიალის წყალობით, რომელიც სატირულ-იუმორისტულად იყო წარმოჩენილი ქვეყნის პოსტსაბჭოური მდგომარეობა. მთავრობამ გამოაცხადა „ნეოლიბერალური რეფორმების ტურბორეჟიმი“, რომელიც ბიუჯეტის შემცირებას, სახელმწიფო ქონების გაყიდვასა და სიციალური გარანქტიების შემცირებას ითვალისწინებდა. იმავდროულად ახალი ტექნოლოგიებისადმი ყურადღება ხელისუფლების ერთ-ერთ მტავარ მიმართულებად იქნა არჩეული - როგორც თანამედროვე მტავრობის სიმბოლო. ჩამოყალიბდა ციფრული ტრანსფორმაციის სამინისტროც. უნდა ითქვას, რომ IT-სექტორში უკრაინამ მართლაც მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია.
სხვათა შორის, რუსეთთან ომმა IT-სექტორის მკვეთრი განვითარება გამოიწვია - უკრაინა „ხელოვნური ინტელექტის“ პოლიგონად გადაიქცა - დასავლური კომპანიები თავიანთ ნოვატორულ იდეებს ექსპერიმეტების სახით უკრაინაში რეალური დროის რეჟიმში ახორციელებდნენ. ასე შეიქმნა დრონების მართვის ტექნოლოგიები შორეულ მანძილზე, მათი მარშრუტების მომზადება ისე, რომ დრონმა (უპილოტო მფრინავმა აპარატმა) რუსულ რადიოელექტრონულ დაბრკოლებებს თავი აარიდოს.
და მაინც, ხელისუფლების რიგმა რეფორმებმა მოსახლეობის მძაფრი უკმაყოფილება გამოიწვია - მაგალითად, 2020 წელს ვოლოდიმირ ზელენსკის მთავრობა შეეცადა მიეღო კანონი პროფკავშირების როლის შემცირების შესახებ (დასაქმებისა და სამსახურიდან გათავისუფლების სფეროებში), მაგრამ მიზანი ვერ განახორციელა.
უკრაინისათვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული ამოცანა იქნება საზღვარგარეთ წასული თავისი 6,5 მილიონი მოქალაქის დარწმუნება იმაში, რომ ისინი სამშობლოში დაბრუნდნენ და მონაწილეობა მიიღონ დანგრეული ქვეყნის აღდგენაში. მთავრობა მძიმე სიტუაციაში იმყოფება: უცხოელი ინვესტორების ინტერესი რომ შეინარჩუნონ (მათ ხომ რეგიონებში იაფი მუშახელის არსებობა იზიდავთ!), ხელისუფლებამ ლტოლვილების რეპატრიაცია უნდა განახორციელოს, მაგრამ განა ევროპაში და ამერიკაში (აშშ, კანადა) მყოფი ლტოლვილები სამშობლოში დაბალი ანაზღაურებისთვის დაბრუნდებიან?
როგორც ლონდონის ეკონომიკის სკოლის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი ლიუკ კუპერი ამბობს, უკრაინის ხელისუფლებამ საბოლოოდ უარი უნდა თქვას რეფორმების გატარების სწრაფ, ე.წ. „ტურბო-ლიბერალურ“ რეჟიმზე და სერიოზულად უნდა იფიქროს თანხების აკუმულირებაზე, რათა შრომით დაკავებულმა მოსახლეობამ შემოსავლების ზრდის ტემპი იგრძნოს. ეს ძალიან რთულია, მაგრამ სხვა გზა არ არსებობს.
უკრაინის აღდგენის პროცესი ხანგრძლივი იქნება და ამისთვის რამდენიმე თაობის დიდი შრომა და ძალისხმევა იქნება აუცილებელი. უეჭველია, რომ უკრაინას ამერიკული „სილიციუმის ველის“ ლიბერალური სპეციალისტები „შოკურ თერაპია - 2“-ს შესთავაზებენ, მაგრამ კითხვაზე - დაეხმარება თუ არა უკრაინას ასეთი ზომები განვითარებისათვის - ჯერ-ჯერობით უპასუხოდ რჩება.
მოამზადა სიმონ კილაძემ
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
