USD 2.7384
EUR 2.8548
RUB 2.6619
თბილისი
«New Statesman»: „უკრაინის აღდგენისათვის საჭიროა ასობით მილიარდი დოლარის თანხა“
თარიღი:  229

„რუსეთთან ომის დასრულების შემდეგ უკრაინის პერსპექტივა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას“, - ნათქვამია ბრიტანული ჟურნალის „ნიუ სთეითსმენის“ (New Statesman) მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაში სათაურით „ნეოლიბერალური ბრძოლა უკრაინის აღდგენისათვის: საჭიროა ასობით მილიარდი დოლარის თანხა“ (ავტორი - ლილი ლინჩი). „ქვეყნის აღდგენას 500 მილიარდ დოლარზე მეტი და რამდენიმე თაობის შრომა დაჭირდება. ამჟამინდელი მმართველი პარტიის „ტურბოლიბერალური რეჟიმი“ ქვეყნის განვითარებას და უსაფრთხოებას ვერ უზრუნველყოფს“, - აღნიშნულია მასალაში.

გთავაზობთ პუბლიკაციის შინაარსს:

2023 წლის იანვარში დავოსის ფორუმზე ამერიკული საინვესტიციო ტრანსნაციონალური კორპორაციის BlackRock-ის გენერალურმა დირექტორმა ლარი ფინკმა განაცხადა, რომ „უკრაინის ომისშემდგომი აღდგენა შეიძლება ერთგვარ შუქურად იქცეს იქცეს დანარჩენი მსოფლიოსათვის, რომელიც კაპიტალიზმის ძალის დემონსტრირება იქნება“. ამერიკელი ფინანსისტისათვის უკრაინის აღდგენა წარმოადგენს არა უბრალოდ საქმიან ოპერაციას, არამედ იდეოლოგიურ შესაძლებლობასაც: თუ დასავლელი პოლიტიკური ლიდერები უკრაინის ომშის ნატოსა და ევროკავშირის გაფართოების საბაბს ხედავენ, ლარი ფინკისა და მისი თანამოაზრეებისათვის ეს არის შანსი იმისათვის, რომ კაპიტალიზმის მიმართ უკვე საკმაოდ მინავლებული რწმენა გამოაცოცხლონ.

იდეა არცთუ ახალია. ლარი ფინკის ნათქვამი ეხება თითქმის 30-წლიან პროექტს, რომელიც, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, დასავლეთმა თავს მოახვია უკრაინას და მის მეზობლებს - „შოკური თერაპიითა“ და მრავალი სხვა უბედურებით. მიმდინარე ომმა ახალი „რბილი“ ფორმულა მოიტანა: ნეოლიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის შერწყმა სწრაფად განვითარებად ტექნოლოგიებთან, კერძოდ, ხელოვნურ ინტელექტთან და გაციფრებასთან. ო,ოს დაწყებიდან უკრაინამ უკვე მიიღო დასავლური დახმარების ნაკადი როგორც ფინანსური სახით, ისე ქსპერტების, კონსულტანტებისა და სხვა სპეციალისტების სახით. ამის შედეგი გახდა რადიკალური ექსპერიმენტები ხელოვნური ინტელექტის დანერგვით განნაღმვის სფეროში და კოსმოსიდან მონაცემების შეგროვებაში.

უკრაინის აღდგენა წარმოუდგენლად რთულ ამოცანას წარმოადგენს. მსოფლიო ბანკის ამასწინანდელი შეფასებით, დანგრეული ქვეყნისათვის აუცილებელი გახდება 500 მილიარდზე მეტი დოლარის ინვესტირება. გარდა გამაოგნებელი ადამიანური დანაკარგებისა, ომმა გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა ეკონომიკას - საომარი მოქმედებების პირველივე წელს უკრაინამ 35%-მდე მთლიანი შიდა პროდუქტი დაკარგა. სირარიბის დონე ოთხჯერ გაიზარდა და ამჟამად ყოველი მესამე ოჯახი სურსათის დეფიციტს განიცდის. უფრო მეტიც - უკრაინის ტერიტორიის 15%, რომელიც ჩვენი პლანეტის ყველაზე ნაყოფიერ და მოსავლიან მიწებს მიეკუთვნებოდა, ახლა საშინლად არის დაბინძურებული ნაღმების, ბომბების, რაკეტების, დრონებისა და მძიმე ტექნიკის ნამსხვრევებით, მომწამვლელი ნივთიერებებით და სხვა მავნე საგნებით.

უკრაინის აღდგენასთან დაკავშირებული სიტუაცია იმითაც რთულდება, რომ ომის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე ქვეყანა ეკონომიკურად უკვე კრიზისულ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, როცა 1991 წელს უკრაინამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა, პირველი გარდამავალი პერიოდი დამანგრეველი იყო: სახელმწიფო ქონების პრივატიზაცია სწრაფად და ხშირად ყოველგვარი წესების დარღვევით განხორციელდა. 1990-იან წლებში ჩამოყალიბდა ისეთი ოლიგარქია, რომელიც ქვეყნის ერთ-ერთ ყველაზე მდგრად ინსტიტუტად გადაიქცა.

უკრაინაში პოსტსაბჭოთა ტრანსფორმაცია უფრო დემოდერნიზაცია იყო, ვიდრე მოდერნიზაცია. დეინდუსტრიალიზაციის შედეგად გაქრა სამუშაო ადგილები, რის შედეგადაც მოსახლეობის რაოდენობამაც „გაქრობა“ დაიწყო - ადამიანებმა საზღვარგარეთ წასვლა დაიწყეს. თუ 1991 წლისათვის უკრაინის მოსახლეობა 52 მილიონ მცხოვრებს შეადგენდა, 2020 წლისათვის მხოლოდ 44 მილიონი დარჩა.

ვოლოდიმირ ზელენსკის პარტია „ხალხის მსახური“ ქვეყნის ხელისუფლებაში 2019 წელს მოვიდა - ნაწილობრივ იმ პოპულარული ტელესერიალის წყალობით, რომელიც სატირულ-იუმორისტულად იყო წარმოჩენილი ქვეყნის პოსტსაბჭოური მდგომარეობა. მთავრობამ გამოაცხადა „ნეოლიბერალური რეფორმების ტურბორეჟიმი“, რომელიც ბიუჯეტის შემცირებას, სახელმწიფო ქონების გაყიდვასა და სიციალური გარანქტიების შემცირებას ითვალისწინებდა. იმავდროულად ახალი ტექნოლოგიებისადმი ყურადღება ხელისუფლების ერთ-ერთ მტავარ მიმართულებად იქნა არჩეული - როგორც თანამედროვე მტავრობის სიმბოლო. ჩამოყალიბდა ციფრული ტრანსფორმაციის სამინისტროც. უნდა ითქვას, რომ IT-სექტორში უკრაინამ მართლაც მნიშვნელოვან წარმატებებს მიაღწია.

სხვათა შორის, რუსეთთან ომმა IT-სექტორის მკვეთრი განვითარება გამოიწვია - უკრაინა „ხელოვნური ინტელექტის“ პოლიგონად გადაიქცა - დასავლური კომპანიები თავიანთ ნოვატორულ იდეებს ექსპერიმეტების სახით უკრაინაში რეალური დროის რეჟიმში ახორციელებდნენ. ასე შეიქმნა დრონების მართვის ტექნოლოგიები შორეულ მანძილზე, მათი მარშრუტების მომზადება ისე, რომ დრონმა (უპილოტო მფრინავმა აპარატმა) რუსულ რადიოელექტრონულ დაბრკოლებებს თავი აარიდოს.

და მაინც, ხელისუფლების რიგმა რეფორმებმა მოსახლეობის მძაფრი უკმაყოფილება გამოიწვია  - მაგალითად, 2020 წელს ვოლოდიმირ ზელენსკის მთავრობა შეეცადა მიეღო კანონი პროფკავშირების როლის შემცირების შესახებ (დასაქმებისა და სამსახურიდან გათავისუფლების სფეროებში), მაგრამ მიზანი ვერ განახორციელა.

უკრაინისათვის ერთ-ერთი ყველაზე რთული ამოცანა იქნება საზღვარგარეთ წასული თავისი 6,5 მილიონი მოქალაქის დარწმუნება იმაში, რომ ისინი სამშობლოში დაბრუნდნენ და მონაწილეობა მიიღონ დანგრეული ქვეყნის აღდგენაში. მთავრობა მძიმე სიტუაციაში იმყოფება: უცხოელი ინვესტორების ინტერესი რომ შეინარჩუნონ (მათ ხომ რეგიონებში იაფი მუშახელის არსებობა იზიდავთ!), ხელისუფლებამ ლტოლვილების რეპატრიაცია უნდა განახორციელოს, მაგრამ განა ევროპაში და ამერიკაში (აშშ, კანადა) მყოფი ლტოლვილები სამშობლოში დაბალი ანაზღაურებისთვის დაბრუნდებიან?

როგორც ლონდონის ეკონომიკის სკოლის უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი ლიუკ კუპერი ამბობს, უკრაინის ხელისუფლებამ საბოლოოდ უარი უნდა თქვას რეფორმების გატარების სწრაფ, ე.წ. „ტურბო-ლიბერალურ“ რეჟიმზე და სერიოზულად უნდა იფიქროს თანხების აკუმულირებაზე, რათა შრომით დაკავებულმა მოსახლეობამ შემოსავლების ზრდის ტემპი იგრძნოს. ეს ძალიან რთულია, მაგრამ სხვა გზა არ არსებობს.

უკრაინის აღდგენის პროცესი ხანგრძლივი იქნება და ამისთვის რამდენიმე თაობის დიდი შრომა და ძალისხმევა იქნება აუცილებელი. უეჭველია, რომ უკრაინას ამერიკული „სილიციუმის ველის“ ლიბერალური სპეციალისტები „შოკურ თერაპია - 2“-ს შესთავაზებენ, მაგრამ კითხვაზე - დაეხმარება თუ არა უკრაინას ასეთი ზომები განვითარებისათვის - ჯერ-ჯერობით უპასუხოდ რჩება.

მოამზადა სიმონ კილაძემ

წყარო: https://www.newstatesman.com/the-weekend-essay/2024/08/the-neoliberal-battle-for-ukraines-reconstruction

 

ანალიტიკა
«The Washington Post» (აშშ): „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“

ამერიკული გაზეთი „ვაშინგტონ პოსტი“ (The Washington Post) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“ (ავტორი - მარია ილიუშინა), რომელშიც განხილულია არჩევნებისშემდგომი სიტუაცია საქართველოში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

(...) ქართველთა უმრავლესობა - გამოკითხვების მიხედვით, 80%-ზე მეტი - მხარს უჭერს ქვეყნის ევროპულ ორიენტაციას და მოსკოვის მიმართ მაინცდამაინც განსაკუთრებულ სიყვარულს არ ამჟღავნებს, ოპოზიცია კი ცდილობს ხმის მიცემის შედეგები წარმოადგინოს როგორც არჩევანი ევროკავშირსა და რუსეთს შორის.

მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ ორ ქვეყანას შორის 2008 წლის აგვისტორში მომხდარი ხანმოკლე ომის შედეგად საქართველოს ტერიტორიის 20% დე-ფაქტოდ რუსეთის კონტროლის ქვეშ იმყოფება, მოსკოვის სამხერო ძლიერების ჩრდილი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. შესაბამისად, „ქართულმა ოცნებამ“ ამომრჩევლებს უფრო რადიკალური დილემა შესთავაზა: არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის.

მმართველი პარტიის „რუსეთის მხარეს შებრუნება“ შედარებით ახალ მოვლენას წარმოადგენს. 2012 წელს, როცა „ქართული ოცნება“ ხელისუფლებაში მოვიდა, მნიშვნელოვან საგარეოპოლიტიკურ წარმატებას მიაღწია - სწრაფად დაუახლოვდა ევროკავშირს მასში გაწევრიანების სურვილით, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების კვალობაზე პარტიამ რუსეთის ორბიტისაკენ გადაუხვია. მთავრობამ ევროპა და ადგილობრივი ოპოზიცია წარმოადგინა „ომის გლობალური პარტიად“, რომელსაც სურს საქართველო მოსკოვთან ომში ჩაითრიოს და კრემლთან დაპირისპირების ინსტრუმენტად გამოიყენოს

ამჟამად „ქართული ოცნება““ ოფიციალურად პრორუსულ პარტიას არ წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად მისი პრაქტიკული მოქმედება საერთო პრორუსულ ჩარჩოებში ჯდება. 

ევროპული გზიდან გადახვევის პოლიტიკის ცენტრში მოჩანს „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი ბიძინა ივანიშვილი - მილიარდერი, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, რომელიც ბოლო ათწლეულში წავიდა ქართული პოლიტიკიდან, მაგრამ იმავდროულად გავლენიან ადამიანად რჩებოდა. ბიძინა ივანიშვილი რუსეთში ყოფნის დროს გამდიდრდა, 1990-იან წლებში და როგორც მისი კრიტიკოსები ამბობენ,  მისი რიტორიკა და პოლიტიკური მრწამსი რუსეთის ლიდერის პოზიციას უთავსდება.

რუსეთის არმიის უკრაინაში შეჭრის დაწყებიდან პურველ ეტაპზე საქართველომ უკრაინას მხარი დაუჭირა. თბილისში დღესაც ბევრი უკრაინული დროშა ფრიალებს, მაგრამ მთავრობა თავს იკავებს რუსეთის გადაჭარბებული კრიტიკისაგან და ერიდება ანტირუსული სანქციების რეალიზებას.

„ჩვენ, როგორც ქვეყნის მმართველმა პარტიამ, მთავრობამ, ყველაფერი გავაკეთეთ უკრაინისა და უკრაინელი ხალხის მხარდასაჭერად“, - განაცხადა „ვაშინგტონ პოსტთან“ საუბარში „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის მოადგილემ არჩილ თალაკვაძემ, მაგრამ, მისი თქმით, დასავლეთის ოფიციალურმა პირებმა რუსეთ-უკრაინის ომში საქართველოს ჩათრევა მოისურვეს: „ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ასეთი პოლიტიკა საქართველოსათვის ძალზე სარისკო და გაუმართლებელი იქნებოდა“.

„ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის დროს აქტიურად ისარგებლა უკრაინის ომით და ამომრჩევლებს პლაკატების სერია შესთავაზა, რომლებზე გამოსახულია ერთი მხრივ, ომით დანგრეული უკრაინის ქალაქები და სოფლები, მეორე მხრივ - აღმშენებლობის პროცესში მყოფი საქართველო. ასეთმა პროპაგანდამ თავისი გამოძახილი ჰპოვა რუსეთთან ომგადატანილ საქართველოს მოსახლეობაში, განსაკუთრებით სოფლებში, ოკუპირებულ რეგიონებთან ახლოს, მხარეთა დამაშორიშორებელ ე.წ. სადემარკაციო ხაზის გასწვრივ.

როგორ ავიცილოთ თავიდან ომი

ქართველებს კარგად ახსოვთ 2008 წლის აგვისტოს ომი. ჭორვილისაკენ - ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური სოფლისაკენ მიმავალი გზა, რომელიც კავკასიის ქედის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს, სწორედ რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონის - სამხრეთ ოსეთთან ახლოს გადის, სულ რაღაც ორიოდე კილომეტრში, სადემარკაციო ხაზთან.

ჭორვილაში ბიძინა ივანიშვილს თითქმის ეროვნულ გმირად თვლიან - მდიდარ ადამიანად, რომელიც თანასოფლელებს ყოველმხრივ ეხმარებოდა - სახლებისა თუ გზების მშენებლობაში, ჯანდაცვასა თუ კომუნალური გადასახადების გადახდაში, სანამ მან სახელმწიფო თანამდებობა - ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი არ დაიკავა.

„მე ომის მოწინააღმდეგ ვარ. დარწმუნებული ვარ, რომ „ქართული ოცნება“ მსვიდობას შეინარჩუნებს. არ გვსურს, რომ რომელიმე ქვეყანა საქართველოს მტერი იყოს და არც ის გვინდა, რომ საქართველოს იყოს სხვა ქვეყნის მტერი“, - ამბობს გიორგი გურძენიძე, სკოლის დირექტორი, რომელსაც ახსოვს, თუ როგორ ხმაურით დაფრინავდნენ სოფლის თავზე, ცაში რუსული თვითმფრინავები 2008 წელს.

„ქართული ოცნება“ აქტიურად უჭერს მხარს ბიძინა ივანიშვილის პოლიტიკური კურსის ორ ძირითად მომენტს - მშვიდობას ნეიტრალიტეტის გზით და ქართული ტრადიციული ფასეულობების დაცვას. „ქართული ოცნების“ მტკიცებით, მისი სტრატეგიული მიზანი არ შეცვლილა - ევროინტეგრაცია ძალაში რჩება, რომლის რეალიზებას 2030 წლისათვის არის დაგეგმილი: საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება „ღირსეულად“ და ტრადიციული ეროვნული ფასეულობების დაცვით.

„რა თქმა უნდა, მსურს ევროკავშირის წევრი ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ჩვენი წინაპრების ღირსებაც და მემკვიდრეობაც უნდა დავიცვათ. ქალი ქალი უნდა იყოს, კაცი კი - კაცი“, - ამბობს ჭორვილელი მამია მაჭავარიანი.

ქართველთა ღირსება კი დაცული იქნება ორი კანონით, რომლებმაც, პრაქტიკულად, ევროკავშირში საქართველოს პოტენციური წევრობის პროცესი შეაჩერეს - იმიტომ, რომ მათი დებულებები ევროპული ბლოკის სტანდარტებს ეწინააღმდეგება. ეს კანონებია „ოჯახური ფასეულობებისა და არასრულწლოვანების დაცვის, ასევე უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომლებიც, როგორც ოპოზიცია აცხადებს, რუსული სამართლებრივი აქტების ასლებს წარმოადგენენ.

ევროპა შორეული ხდება?!

საქართველოს დედაქალაქის მცხოვრებთა ნაწილი შეშფოთებულია, რომ ქვეყნის შანსი ევროკავშირის წევრობაზე მცირდება. „არჩევნებში „ქართული ოცნების“ გამარჯვება სხვა არაფერია, თუ არა ხელისუფლების უზურპაცია“, - ამბობს 38 წლის გიორგი, რომელიც გვარს არ ასახელებს, ვაითუ დევნა დაუწყონ, - „ჩვენ ევროკავშირთან ინტეგრაცია უნდა გავაღრმავოთ. რუსეთთან დაახლოებას კი არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ ცდილობს. პრორუსუსლი ორიენტაცია თვითმკვლელობას ნიშნავს, რადგან მოსკოვი არანაირი შეთანხმების პირობებს არ იცავს“.

ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ ომის წინააღმდეგ მიმართულ კურსს და მას პროპაგანდისტულს უწოდებს, ზოგიერთები კი თვლიან, რომ მმართველ პარტიის მხრიდან ამგვარი ლოზუნგების წარმოჩენა ხელისუფლებაში დარჩენასა და ერთპარტიული მმართველი სისტემის შენარჩუნებას ემსახურება.

პარტია „საქართველოსათვის“ ლიდერის გიორგი გახარიას განცხადებით, ბიძინა ივანიშვილისა და „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში მომხდარი ცვლილებები - პრორუსული გადახრები - იმითაა გამოწვეული, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ხელისუფლების როტაციას ნიშნავს: „მისი მთავარია მიზანია ხელისუფლების შენარჩუნება. იგი ხედავს, რომ ევროპული დემოკრატია ხელისუფლების არჩევნების გზით შეცვლას ითვალისწინებს“.

მაგრამ არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციები ისეთივე ძლიერი და ფართო არ არის, როგორიც გაზაფხულზე მიმდინარეობდა ზემოთ ხსენებული კანონების მიღების დროს. ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია გამოფიტულია. მათ ვერც დასავლეთი ვერ უწევს სათანადო დახმარებას. ბრიუსელს შეუძლია გარკვეული ზეწოლა მოახდინოს „ქართულ ოცნებაზე“, მაგრამ ევროპელი ჩინოვნიკების რეაქცია აწონილ-დაწონილია: დამკვირვებლებმა ნამდვილად დააფიქსირეს დარღვევები, მაგრამ მათ თავი შეიკავეს იმის განცხადებაზე, რომ არჩევნები გაყალბდა და ხმები მოპარულია.

არჩევნებში მომხდარი ყველა დარღვევის დეტალურად გამოკვლევა დროს მოითხოვს - კვირეებს და შეიძლება თვეებსაც, თანაც საკმაოდ რთულია მათი დამტკიცება-დადასტურება. „ჩვენ ახლა ისეთ სიტუაციასთან გვაქვს საქმე, როცა დასავლეთს არ სურს ხისტი ნაბიჯები გადადგას საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე, ოპოზიციას კი საკმარისი მტკიცებულებები არ აქვს“, - ამბობს ჯონ დიპირო საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტიდან.

ბიძინა ივანიშვილი აშკარად იმაზე დებს თავის ფსონს, რომ ევროპა საქართველოსადმი ინტერესს დაკარგავს. ჯერ კიდევ ზაფხულში იგი აცხადებდა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში დონალდ ტრამპის გამარჯვება რუსეთ-უკრაინის ომს დაასრულებს. „ჩვენ მაქსიმუმ ერთი წელი გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი მოვითმინოთ, შემდეგ კი [დასავლეთის] გლობალური და რეგიონული ინტერესები შეიცვლება, მათთან ერთად კი შეიცვლება ინტერესები საქართველოს მიმართაც“, - ამბობდა ბიძინა ივანიშვილი, - ომის დასრულებასთან ერთად კი ყველა გაუგებრობა ევროპასთან და ამერიკასთან გაქრება“.

წყარო: https://www.washingtonpost.com/world/2024/11/21/georgia-russia-elections-influence/

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.