,
საქართველოს ეკონომიკა გარდამავალი და მზარდია. შესაბამისად, ბევრ სხვა სიკეთესთან ერთად, ყოველწლიურად სულ უფრო და უფრო მეტი ენერგორესურსი სჭირდება. ასე იყო ბოლო წლების განმავლობაში შეუქცევადად.
თუმცა, 2019-ში უკუპროცესი დაფიქსირდა. ელექტროენერგეტიკული ბაზრის ოპერატორის გათვლებით, შარშან საქართველომ 13 მილიარდ 154 მილიონი კვტ.სთ ელექტროენერგია მოიხმარა, როცა 2018 წელს ეს მაჩვენებელი 13 მლრდ 198 მლნ კვტ.სთ იყო.
კლება უმნიშვნელოა. და არც ეკონომიკის ზრდის მრუდი მიანიშნებს, რომ ეს ტენდენცია შეუქცევადი იქნება. უფრო პირიქით - ეკონომიკა სულ უფრო მეტ ენერგიას მოიხმარს და ამ რესურსის სულ უფრო მეტი გამომუშავება (ერთის მხრივ) და იმპორტი (მეორეს მხრივ) იქნება საჭირო.
თუმცა, 2019 წლის მონაცემებმა კიდევ ერთხელ ძალიან დამაფიქრებელი ვითარება გამოკვეთა: იმავე ელექტროენერგეტიკული ბაზრის ოპერატორის მონაცემებით, შარშან საქართველოში ელექტროენერგიის იმპორტი თითქმის 8%-ით გაიზარდა. დანაკლისს ორი მეზობელი გვივსებდა - აზერბაიჯანი და რუსეთი. და თუ აზერბაიჯანიდან იმპორტი 10%-ით შემცირდა, რუსეთიდან იმპორტი, არც მეტი, არც ნაკლები, 2,5-ჯერ გაიზარდა.
სურათის შესავსებად ისიც შეგვიძლია დავსძინოთ, რომ შარშან საქართველოდან ელექტროენერგიის ექსპორტიც შემცირებულა - 2018 წელთან შედარებით, თითქმის 60%-ით ნაკლები ენერგია გავყიდეთ. ანუ, ან ნაკლები გამოვიმუშავეთ (სხვასთან ერთად, საკმაოდ „მშრალი“ წელიც იყო) და ვერ გავყიდეთ მეტი, ან მთლიანად შიდა მოხმარებამ წაიღო.
მოკლედ, ენერგია გვაკლია. ეს ფაქტია. მოქმედი ენერგოობიექტებიც არ გვაქვს იმ ოდენობით, რომ მზარდი მოხმარება უზრუნველყოს.
და გამოსავალი? რაღაც უნდა გაიზარდოს - ან გენერაციის ობიექტების და გამომუშავებული ენერგიის მოცულობა, ან იმპორტი, ან ალტერნატიული ენერგოწყაროების შესაძლებლობები.
ეს უკანასკნელი ყველაზე პოპულარული განსახილველი თემაა. როგორ უნდა ჩაანაცვლოს ტრადიციული ენერგეტიკა ახალმა, ალტერნატიულმა ენერგორესურსებმა და როგორ გააკეთეს ეს გერმანიამ, ნორვეგიამ, ესპანეთმა თუ კიდევ სხვებმა და როგორ გაზარდეს გენერაციაში ქარის, მზის და სხვა ენერგიების წილი.
ეს თემა ნელ-ნელა საქართველოშიც იკრებს პოპულარობას და გვაქვს ცალკეული წარმატებული მაგალითები. თუმცა ისიც ფაქტია, რომ ეს წყაროები არც ისე იაფია, როგორც ერთი შეხედვით ჩანს და ვერც ისე სწრაფად ხდება მასობრივი, როგორც სასურველი იქნებოდა.
იმპორტის ზრდის შედეგი უკვე თვალსაჩინოა (იმავე 2019 წლის მაგალითზე). ფაქტია, რომ აზერბაიჯანს თვითონაც მაღალზრდადი ეკონომიკა აქვს და უფრო მეტ ენერგორესურსს რთულად გაიმეტებს. თურქეთში და სომხეთში ხშირად თავად აქვთ ენერგიის დეფიციტი. ვინც უშურველად შეგვივსებს ენერგოდეფიციტს, რუსეთია, თუმცა, რამდენად სასიამოვნოა ამ ქვეყანაზე რაიმე საკითხში დამოკიდებულების მატება, თავად განსაჯეთ - მაგალითი უამრავია.
ესეც არ იყოს, იმპორტის კანონი მარტივია - მას ქვეყნიდან, ერთის მხრივ, ფული გააქვს და, მეორეს მხრივ, ძალიან რთულია მის ფასწარმოქმნაზე გავლენის მოხდენა - ან ყიდულობ იმ ფასად, რადაც გაძლევენ (ხშირად ძვირად), ან რჩები ხელცარიელი.
და ახალ ენერგოობიექტებზე რა ხდება? დიდად სახარბიელო აქაც არაფერი. სავარაუდოდ, წელს ექსპლუატაციაში ვერც ერთი ისეთი ჰესი ვერ შევა, რომელიც სურათს კარდინალურად შეცვლის და ქვეყნის ენერგოსექტორის მდგრადობას გაზრდის. „შუახევიჰესი“ ან შეეხიდება სისტემას, ან ვერა. პანკისში „ხადორი-3“-ის და „სამყურაწყალი-2“-ის მშენებლობა ჯერ კიდევ შარშან გაზაფხულზე უნდა დაწყებულიყო, მაგრამ ადგილიდან ვერ დაიძრა.
მერე, ღმერთმა არა ქნას და გენერაცია თუ ვერ გავზარდეთ, ისევ იმპორტზე „მიწოლა“ დაგვჭირდა და ძვირი იმპორტის გამო ელექტროენერგიის ტარიფის გაზრდა გახდა საჭირო, დამნაშავე აქაც ნაპოვნი იქნება - ყველა, ვინც ენერგიის ახალი წყაროები ვერ გამოძებნა. თუ რომელიმე ინვესტორი, ვისაც მშენებლობის ნებართვა აქვს და ვერ აშენებს, არბიტრაჟში წავა, აქაც ყველა იქნება დამნაშავე, რომ პირობები ვერ შეუქმნა.
მანამდე ვზივართ და მშვიდად ვუყურებთ, როგორ იზრდება ენერგიის იმპორტი რუსეთიდან, როდის დადგება დღის წესრიგში დენის ფასის მატების საკითხი და მშვიდად ვითვლით, რამდენი ჯოხი და ქვა გავარდება ახალი ჰესების წინააღმდეგ პანკისში თუ სვანეთში.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
