საქართველოში ფართოდ გავრცელებული მცენარე - დანდური (ლათ. Portulaca) - ერთადერთია, რომელიც დაავადებების უდიდეს ნაწილს კურნავს და ამავდროულად, უგემრიელესი საკვებია. მზადდება მარტივად და სასარგებლოსთან ერთად არის ძალიან გემრიელი. შესაძლოა, ბევრმა არ იცის, რომ არსებობს დანდურის დეკორატიული სახეობა, რომელიც გაზონებს და ბაღებს ამშვენებს. ის პორტულაკის სახელითაა ცნობილი და საკვებად არ გამოიყენება.
დადნურის სამშობლოდ სპარსეთსა და ინდოეთს მიიჩნევენ, თუმცა დღეს ის მსოფლიოს თითქმის ყველა კუთხეში ხარობს. მისი სასარგებლო თვისებები პირველად სპარსეთში აღმოუჩენიათ, თუმცა მაშინ წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ, რომ ამ მცენარესთვის კიბოს განკურნებაც შეეძლო.
ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა ისაა, რომ არ არსებობს დანდურის გენმოდიფიცირებული ვარიანტი, რადგან ის არ საჭიროებს რაიმე მოდიფიცირებას, რომლითაც მოახერხებს სხვა პირობებში გაზრდას. ამის მიზეზი ისაა, რომ იზრდება ნებისმიერ ადგილას, ნებისმიერ კლიმატურ პირობებში, თვით ყველაზე უნაყოფო მიწაზეც კი.
დანდური მდიდარია ასევე C და B ვიტამინით, შეიცავს ორი ტიპის ბეტალაინ ალკალოიდის პიგმენტებს, ყვითელ ბეტა-ანტისს და წითელ ბეტა-კიანის, ეს ორივე პიგმენტი არაჩვეულებრივია ორგანიზმის დეტოქსიკაციისთვის.
ამერიკელი და შვედი მეცნიერების მტკიცებით, ეს მცენარე კიბოს კურნავს და მას კიდევ ბევრი სხვა რთული დაავადების განკურნება შეუძლია.
დანდურის სამკურნალო თვისებები
თესლი
დანდურის თესლი ძალიან მაგარია და მთლიანად ინარჩუნებს დადებით თვისებებს 40 წლის განმავლობაში. ამ მცენარეს ძლიერი და გასაოცარი თვისებები აქვს. მას იყენებენ იმუნიტეტის ასამაღლებლად და საერთო ჯანმრთელობის გსაუმჯობესებლად. გარდა ამისა, დანდური А ვიტამინის ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი საბადოა. А ვიტამინი აუმჯობესებს მხედველობას და იცავს ორგანიზმს კიბოს დაავადებების განვითარებისგან. დანდურის თესლი ინიშნება სიცხის დასაწევად და ასევე შედის მამაკაცებში იმპოტენციის სამკურნალო ხალხურ საშუალებებში.
დანდური - ძლიერი ანტიოქსიდანტი
დანდური შეიცავს ნივთიერებებს, რომლებსაც ანტიმუტაგენური და ანტიოქსიდანტური მოქმედება აქვთ. ასევე მდიდარია С ვიტამინითა და В ჯგუფის ვიტამინებით, მათ შორის, ნიაცინითა და რიბოფლავინით, კაროტინოიდებითა და მიკროელემენტებით, როგორიცაა კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა.
ჩვეულებრივი სარეველა ბალახი ფლობს მინიშნებებს იმის შესახებ, როგორ შევქმნათ გვალვაგამძლე სასოფლო-სამეურნეო მცენარეები მსოფლიოში, რომელსაც კლიმატის ცვლილება უტევს.
დანდურს ხალხურ მედიცინაში ანთების საწინააღმდეგო, შარდმდენ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებად იცნობენ. ამასთან მცენარის წვენს აქვს ნაღველმდენი და ასევე გამაგრილებელი თვისებები, გამოიყენება თირკმელების, ღვიძლისა და შარდის ბუშტის სამკურნალოდ.
არსებობს დანდურის სამკურნალო ნაყენის დამზადების რამდენიმენაირი რეცეპტი:
სხვადასხვა დაავადებების პროფილაქტიკისთვის — ორ სუფრის კოვზ ახლად დაქუცმაცებულ მცენარეს დაასხით 1,5 ჭიქა მდუღარე წყალი. დაახლოებით საათ-ნახევრის შემდეგ გადაწურეთ და მიიღეთ დღე-ღამეში ერთხელ ან ორჯერ 1–2 სუფრის კოვზის ოდენობით;
ქერტლის სამკურნალოდ — ერთ სუფლის კოვზ ხმელ დანდურს დაასხით ერთი ჭიქა მდუღარე წყალი და დადგით ერთი საათით. შემდეგ გადაწურეთ და შეიზილეთ თმის ძირებში;
სახსრების ტკივილისას — ახლად მოკრეფილი ერთი სუფრის კოვზი დანდური ხარშეთ 10 წუთის განმავლობაში, გადმოდგით ცეცხლიდან, შემოახვიეთ ქვაბს რაიმე თბილი და დააყოვნეთ ორი საათი. შემდეგ გადაწურეთ და მიიღეთ 1–2 სუფრის კოვზი დღეში სამ–ოთხჯერ.
დანდურის ნაყენის კომპრესები ასევე გამოდგება ფურუნკულოზის, ჩირქოვანი მუწუკების, ეგზემის სამკურნალოდ. სალბუნის დადებამდე საჭიროა, რომ მტკივნეული ადგილი იგივე ნაყენით ჩამოიბანოთ.
გახსოვდეთ! ისევე, როგორც ნებისმიერ სამედიცინო საშუალებას, დანდურსაც აქვს უკუჩვენება — ეს მაღალი წნევაა. ამიტომ ჰიპერტონიკებმა აუცილებლად უნდა გამოიჩინონ სიფრთხილე და ხშირად არ უნდა გამოიყენონ იგი.
დანდური დიეტის დროს
ჩამოთვლილი სარგებლის გარდა, დანდური მდიდარია კალციუმით და კალიუმით. ასევე შეიცავს ანტიოქსიდანტებს და სასარგებლო მიკროელემენტებს, როგორიცაა თუთია და სპილენძი. ეს ნუტრიენტები აუცილებელია ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად. დანდური არის ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავების შესანიშნავი წყარო, რაც მას მკვებავ დანამატად აქცევს ნებისმიერი დიეტის დროს. ის ასევე არის ბოჭკოვანი და მცენარეული ცილის კარგი წყარო. მაღალი კვებითი ღირებულება მას შესანიშნავ დანამატად აქცევს ნებისმიერი კერძისთვის.
დანდური კოსმეტოლოგიაში
დანდური ოხრახუშთან ერთად გამოიყენება კოსმეტოლოგიაში, მის წვენს უმატებენ ნიღბებს, რათა კანი იყოს რბილი და გლუვი, ხოლო მცენარის ახალგამოწურული წვენი ხელს უწყობს ანთებითი ჭრილობების შეხორცებას, აშორებს მცირე ნაწიბურებს და ასაკობრივ ლაქებს.
დანდურს სამკურნალოდ საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ მისი მრავალი მიმართულებით სასარგებლო თვისებების გამო.
ცნობილია დანდურის ძალიან საინტერესო თვისება. მეცნიერები აღწერენ, როგორ არის დანდურში (Portulaca oleracea) გაერთიანებული ორი სხვადასხვა მეტაბოლური გზა, რათა წარმოიქმნას ფოტოსინთეზის ახალი ტიპი, რომელიც ამ მცენარეს გვალვის ატანისა და თან ძლიერი პროდუქტიულობის უნარს აძლევს.
„ეს გახლავთ თვისებათა ძლიერ იშვიათი კომბინაცია, რამაც ერთგვარი „სუპერმცენარე“ წარმოქმნა — ისეთი, რომელიც პოტენციურად შეიძლება გამოგვადგეს მცენარეების ინჟინერიაში“, — ამბობს კვლევის ავტორი, იელის უნივერსიტეტის ეკოლოგიისა და ევოლუციური ბიოლოგიის პროფესორი ერიკა ედვარდსი.
მცენარეებმა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად გამოიმუშავეს სხვადასხვა მექანიზმები ფოტოსინთეზის გასაუმჯობესებლად — პროცესის, რომლის წყალობითაც, მწვანე მცენარეები მზის სინათლის გამოყენებით, ნახშირორჟანგისა და წყლის სინთეზს საკვებ ნივთიერებებად ახდენენ. მაგალითად, სიმინდსა და შაქრის ლერწამს ჩამოუყალიბდა ე. წ. C4 ფოტოსინთეზი, რომლის დამსახურებითაც, მცენარე ძლიერ პროდუქტიული რჩება მაღალი ტემპერატურის პირობებშიც.
მცენარე დანდური უნიკალურია იმით, რომ ის ამ ორივე ევოლუციურ ადაპტაციას ფლობს, რისი წყალობითაც, ეს მცენარე არის როგორც ძლიერ პროდუქტიული, ისე ძალიან გვალვაგამძლე; ასეთი კომბინაცია მცენარეებში იშვიათია. მეცნიერთა უმეტესობას მიაჩნდა, C4 და CAM-ი დანდურის ფოთლებში ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდა.
თუმცა, იელის უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა დანდურის ფოთლებში გენის ექსპრესიის სივრცული ანალიზების შემდეგ დაასკვნა, რომ C4-ისა და CAM-ის აქტივობა სრულიად ინტეგრირებულია. ისინი მოქმედებენ ერთსა და იმავე უჯრედებში — CAM-ის რეაქციათა პროდუქტებს C4-ის მეტაბოლური გზა ამუშავებს. ეს სისტემა გვალვაში თავდაცვის უჩვეულო დონეს განაპირობებს.
ეს საინტერესოა!
სახელწოდებები საქართველოს სხვადასხვა კუთხეების მიხედვით:
იმერული, გურული – უკვდავა ფხალი, ძირწითელა, წითელძირა
ლეჩხუმური – წითელკინწა
აჭარული – თაგვაყურა, თიკნიყურა
მთიულური – ხველის წამალი, დაჭრილაის წამალი;
კახური – კლდის დანდური
მეგრული – მაპაღურაია, ჯიჭითა, ჯინჭითა
სვანური – მუსტუნილ