,
საქართველოში ფართოდ გავრცელებული მცენარე - დანდური (ლათ. Portulaca) - ერთადერთია, რომელიც დაავადებების უდიდეს ნაწილს კურნავს და ამავდროულად, უგემრიელესი საკვებია. მზადდება მარტივად და სასარგებლოსთან ერთად არის ძალიან გემრიელი. შესაძლოა, ბევრმა არ იცის, რომ არსებობს დანდურის დეკორატიული სახეობა, რომელიც გაზონებს და ბაღებს ამშვენებს. ის პორტულაკის სახელითაა ცნობილი და საკვებად არ გამოიყენება.
დადნურის სამშობლოდ სპარსეთსა და ინდოეთს მიიჩნევენ, თუმცა დღეს ის მსოფლიოს თითქმის ყველა კუთხეში ხარობს. მისი სასარგებლო თვისებები პირველად სპარსეთში აღმოუჩენიათ, თუმცა მაშინ წარმოდგენაც კი არ ჰქონდათ, რომ ამ მცენარესთვის კიბოს განკურნებაც შეეძლო.
ერთ-ერთი მთავარი უპირატესობა ისაა, რომ არ არსებობს დანდურის გენმოდიფიცირებული ვარიანტი, რადგან ის არ საჭიროებს რაიმე მოდიფიცირებას, რომლითაც მოახერხებს სხვა პირობებში გაზრდას. ამის მიზეზი ისაა, რომ იზრდება ნებისმიერ ადგილას, ნებისმიერ კლიმატურ პირობებში, თვით ყველაზე უნაყოფო მიწაზეც კი.
დანდური მდიდარია ასევე C და B ვიტამინით, შეიცავს ორი ტიპის ბეტალაინ ალკალოიდის პიგმენტებს, ყვითელ ბეტა-ანტისს და წითელ ბეტა-კიანის, ეს ორივე პიგმენტი არაჩვეულებრივია ორგანიზმის დეტოქსიკაციისთვის.
ამერიკელი და შვედი მეცნიერების მტკიცებით, ეს მცენარე კიბოს კურნავს და მას კიდევ ბევრი სხვა რთული დაავადების განკურნება შეუძლია.
დანდურის სამკურნალო თვისებები
თესლი
დანდურის თესლი ძალიან მაგარია და მთლიანად ინარჩუნებს დადებით თვისებებს 40 წლის განმავლობაში. ამ მცენარეს ძლიერი და გასაოცარი თვისებები აქვს. მას იყენებენ იმუნიტეტის ასამაღლებლად და საერთო ჯანმრთელობის გსაუმჯობესებლად. გარდა ამისა, დანდური А ვიტამინის ერთ-ერთი ყველაზე მდიდარი საბადოა. А ვიტამინი აუმჯობესებს მხედველობას და იცავს ორგანიზმს კიბოს დაავადებების განვითარებისგან. დანდურის თესლი ინიშნება სიცხის დასაწევად და ასევე შედის მამაკაცებში იმპოტენციის სამკურნალო ხალხურ საშუალებებში.
დანდური - ძლიერი ანტიოქსიდანტი
დანდური შეიცავს ნივთიერებებს, რომლებსაც ანტიმუტაგენური და ანტიოქსიდანტური მოქმედება აქვთ. ასევე მდიდარია С ვიტამინითა და В ჯგუფის ვიტამინებით, მათ შორის, ნიაცინითა და რიბოფლავინით, კაროტინოიდებითა და მიკროელემენტებით, როგორიცაა კალციუმი, მაგნიუმი, რკინა.
ჩვეულებრივი სარეველა ბალახი ფლობს მინიშნებებს იმის შესახებ, როგორ შევქმნათ გვალვაგამძლე სასოფლო-სამეურნეო მცენარეები მსოფლიოში, რომელსაც კლიმატის ცვლილება უტევს.
დანდურს ხალხურ მედიცინაში ანთების საწინააღმდეგო, შარდმდენ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებად იცნობენ. ამასთან მცენარის წვენს აქვს ნაღველმდენი და ასევე გამაგრილებელი თვისებები, გამოიყენება თირკმელების, ღვიძლისა და შარდის ბუშტის სამკურნალოდ.
არსებობს დანდურის სამკურნალო ნაყენის დამზადების რამდენიმენაირი რეცეპტი:
სხვადასხვა დაავადებების პროფილაქტიკისთვის — ორ სუფრის კოვზ ახლად დაქუცმაცებულ მცენარეს დაასხით 1,5 ჭიქა მდუღარე წყალი. დაახლოებით საათ-ნახევრის შემდეგ გადაწურეთ და მიიღეთ დღე-ღამეში ერთხელ ან ორჯერ 1–2 სუფრის კოვზის ოდენობით;
ქერტლის სამკურნალოდ — ერთ სუფლის კოვზ ხმელ დანდურს დაასხით ერთი ჭიქა მდუღარე წყალი და დადგით ერთი საათით. შემდეგ გადაწურეთ და შეიზილეთ თმის ძირებში;
სახსრების ტკივილისას — ახლად მოკრეფილი ერთი სუფრის კოვზი დანდური ხარშეთ 10 წუთის განმავლობაში, გადმოდგით ცეცხლიდან, შემოახვიეთ ქვაბს რაიმე თბილი და დააყოვნეთ ორი საათი. შემდეგ გადაწურეთ და მიიღეთ 1–2 სუფრის კოვზი დღეში სამ–ოთხჯერ.
დანდურის ნაყენის კომპრესები ასევე გამოდგება ფურუნკულოზის, ჩირქოვანი მუწუკების, ეგზემის სამკურნალოდ. სალბუნის დადებამდე საჭიროა, რომ მტკივნეული ადგილი იგივე ნაყენით ჩამოიბანოთ.
გახსოვდეთ! ისევე, როგორც ნებისმიერ სამედიცინო საშუალებას, დანდურსაც აქვს უკუჩვენება — ეს მაღალი წნევაა. ამიტომ ჰიპერტონიკებმა აუცილებლად უნდა გამოიჩინონ სიფრთხილე და ხშირად არ უნდა გამოიყენონ იგი.
დანდური დიეტის დროს
ჩამოთვლილი სარგებლის გარდა, დანდური მდიდარია კალციუმით და კალიუმით. ასევე შეიცავს ანტიოქსიდანტებს და სასარგებლო მიკროელემენტებს, როგორიცაა თუთია და სპილენძი. ეს ნუტრიენტები აუცილებელია ჯანმრთელობის შესანარჩუნებლად. დანდური არის ომეგა-3 ცხიმოვანი მჟავების შესანიშნავი წყარო, რაც მას მკვებავ დანამატად აქცევს ნებისმიერი დიეტის დროს. ის ასევე არის ბოჭკოვანი და მცენარეული ცილის კარგი წყარო. მაღალი კვებითი ღირებულება მას შესანიშნავ დანამატად აქცევს ნებისმიერი კერძისთვის.
დანდური კოსმეტოლოგიაში
დანდური ოხრახუშთან ერთად გამოიყენება კოსმეტოლოგიაში, მის წვენს უმატებენ ნიღბებს, რათა კანი იყოს რბილი და გლუვი, ხოლო მცენარის ახალგამოწურული წვენი ხელს უწყობს ანთებითი ჭრილობების შეხორცებას, აშორებს მცირე ნაწიბურებს და ასაკობრივ ლაქებს.
დანდურს სამკურნალოდ საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ მისი მრავალი მიმართულებით სასარგებლო თვისებების გამო.
ცნობილია დანდურის ძალიან საინტერესო თვისება. მეცნიერები აღწერენ, როგორ არის დანდურში (Portulaca oleracea) გაერთიანებული ორი სხვადასხვა მეტაბოლური გზა, რათა წარმოიქმნას ფოტოსინთეზის ახალი ტიპი, რომელიც ამ მცენარეს გვალვის ატანისა და თან ძლიერი პროდუქტიულობის უნარს აძლევს.
„ეს გახლავთ თვისებათა ძლიერ იშვიათი კომბინაცია, რამაც ერთგვარი „სუპერმცენარე“ წარმოქმნა — ისეთი, რომელიც პოტენციურად შეიძლება გამოგვადგეს მცენარეების ინჟინერიაში“, — ამბობს კვლევის ავტორი, იელის უნივერსიტეტის ეკოლოგიისა და ევოლუციური ბიოლოგიის პროფესორი ერიკა ედვარდსი.
მცენარეებმა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად გამოიმუშავეს სხვადასხვა მექანიზმები ფოტოსინთეზის გასაუმჯობესებლად — პროცესის, რომლის წყალობითაც, მწვანე მცენარეები მზის სინათლის გამოყენებით, ნახშირორჟანგისა და წყლის სინთეზს საკვებ ნივთიერებებად ახდენენ. მაგალითად, სიმინდსა და შაქრის ლერწამს ჩამოუყალიბდა ე. წ. C4 ფოტოსინთეზი, რომლის დამსახურებითაც, მცენარე ძლიერ პროდუქტიული რჩება მაღალი ტემპერატურის პირობებშიც.
მცენარე დანდური უნიკალურია იმით, რომ ის ამ ორივე ევოლუციურ ადაპტაციას ფლობს, რისი წყალობითაც, ეს მცენარე არის როგორც ძლიერ პროდუქტიული, ისე ძალიან გვალვაგამძლე; ასეთი კომბინაცია მცენარეებში იშვიათია. მეცნიერთა უმეტესობას მიაჩნდა, C4 და CAM-ი დანდურის ფოთლებში ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდა.
თუმცა, იელის უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა დანდურის ფოთლებში გენის ექსპრესიის სივრცული ანალიზების შემდეგ დაასკვნა, რომ C4-ისა და CAM-ის აქტივობა სრულიად ინტეგრირებულია. ისინი მოქმედებენ ერთსა და იმავე უჯრედებში — CAM-ის რეაქციათა პროდუქტებს C4-ის მეტაბოლური გზა ამუშავებს. ეს სისტემა გვალვაში თავდაცვის უჩვეულო დონეს განაპირობებს.
ეს საინტერესოა!
სახელწოდებები საქართველოს სხვადასხვა კუთხეების მიხედვით:
იმერული, გურული – უკვდავა ფხალი, ძირწითელა, წითელძირა
ლეჩხუმური – წითელკინწა
აჭარული – თაგვაყურა, თიკნიყურა
მთიულური – ხველის წამალი, დაჭრილაის წამალი;
კახური – კლდის დანდური
მეგრული – მაპაღურაია, ჯიჭითა, ჯინჭითა
სვანური – მუსტუნილ
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
