,
კომპოზიტორი, მომღერალი, მწერალი,მთარგმნელი, ბულატ ოკუჯავა, რომლის შემოქმედებას ჩვენი საზოგადოების უმრავლესობა ქართული კულტურის ნაწილად არ მიიჩნევს, 1924 წლის 9 მაისს დაიბადა.
ცნობილია, რომ მშობლებს მისთვის დორიანის დარქმევა ნდომებიათ, ოსკარ უაილდის სიყვარულით და დიდხანს ფიქრობდნენ ამაზე. შემდეგ კი ისევ კომუნისტურმა სახელმა გადაწონა. ბულატიც, ისევე როგორც სტალინი, ლითონია და აქედან მომდინარეობს მისი სახელიც.
ბულატ ოკუჯავას მამა და ბიძები ცნობილი კომუნისტები იყვნენ. უფროსი ბიძა, ვლადიმერ ოკუჯავა, იმავე პლომბირებული ვაგონით დაბრუნდა შვეიცარიიდან, რომლითაც ლენინი მოჰყავდათ; დანარჩენმა ძმებმა – ნიკოლოზმა და მიხეილმა, ბულატის მამასთან, შალვასთან ერთად, მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს საქართველოს გასაბჭოების საქმეში. დედა სომეხი ჰყავდა. პოეტის დედა, აშხენ სტეფანეს ასული ნალბანდიანი, საქართველოში დაბადებული დიდი სომეხი პოეტის, ვაჰან ტერიანის ახლო ნათესავი ყოფილა.
ბებია, მამის მხრიდან, რუსი გახლდათ, პავლე პერემუშევისა და სალომე მეძმარიაშვილის ასული, ელისაბედი. ელისაბედი ცოლად გაჰყვა სტეფანე ოკუჯავას.1930-იან წლებში პოეტის მამა თბილისში გადმოიყვანეს და ქართული დივიზიის კომისრად დანიშნეს. მერე თბილისის ქალაქკომის მდივნად დააწინაურეს. მომავალი ბარდი სწავლობდა რუსულ სკოლაში. მამამისს პრობლემები ჰქონია ლავრენტი ბერიასთან, ამიტომ, იგი სერგო ორჯონიკიძის დახმარებით ურალში გადაიყვანეს პარტიულ სამუშაოზე. მაგრამ ამანაც არ უშველა. 1937 წლის 4 აგვისტოს შალვა ოკუჯავა დახვრიტეს. დედა გადასახლებაში იყო 1955 წლამდე.
ბულატი ჯერ მოსკოვში დაბრუნდა, ბებიასთან, შემდეგ კი თბილისში, სოლოლაკში, ნათესავებთან დაიწყო ცხოვრება. ზეინკლად მუშაობდა და თან სწავლობდა. მეცხრე კლასში იყო, ფრონტზე რომ წავიდა მოხალისედ. მძიმედ დაიჭრა. ომის დამთავრების შემდეგ თბილისის უნივერსიტეტში ჩააბარა. სწორედ თბილისში წაუკითხა პირველად თავისი ლექსები პასტერნაკს. მიუკაკუნა მწერალს სასტუმრო "თბილისის" ნომერში, გაეცნო და ლექსების კითხვა დაიწყო.
მერე კალუგაში გაემგზავრა, სადაც ადგილობრივი გაზეთის კორესპონდენტად მუშაობდა. დაიწყო ხრუშჩოვის "ოტტეპელის" ეპოქა, საზოგადოების "ფიზიკოსებად" და "ლირიკოსებად" დაყოფა. ოკუჯავამ "ლირიკოსის", "მეოცნების" როლი აირჩია - მისი ლექსების პირველი კრებული, სახელწოდებით "ლირიკა", კალუგაში გამოვიდა.
1959 წელს კი მოსკოვში დაიბეჭდა ბულატ ოკუჯავას კრებული "კუნძულები". კრიტიკოსებმა მის ნაწარმოებებში ლირიკისა და სატირის ერთიანობა აღმოაჩინეს. ეს რაღაც სრულიად ახალი იყო 60-იანი წლების საბჭოთა ლიტერატურაში. ცენზურამ, რა თქმა უნდა, შეამჩნია, რომ ოკუჯავას ლექსებში, სიმღერებში არა მარტო შვილები ელეპარაკებიან მშობლებს "თქვენობით", ასე მიმართავს ერთმანეთს ცოლ-ქმარიც კი. ყველა მიხვდა, რომ ეს იყო ოკუჯავას რეაქცია პროლეტარულ კულტურაზე. თუმცა ხელისუფლებამ ოკუჯავას დევნა მოგვიანებით დაიწყო - 1968 წელს, როცა, პრაღაში საბჭოთა ტანკების შეყვანის შემდეგ, პოეტი დემონსტრაციულად გაემიჯნა კომპარტიას. იმხანად მან ჩეხებს არა, მაგრამ პოლონელებს მიუძღვნა ერთი სიმღერა, რომლის ქვეტექსტი ყველასთვის გასაგები იყო.
თუმცა ცენზურასთან პრობლემები უფრო ადრე, 1963 წელს, გაუჩნდა ლექსის - "ლოცვის" გამოქვეყნების შემდეგ. გამომცემლებმა ოკუჯავას ამ შესანიშნავ სიმღერას სათაური შეუცვალეს და "ფრანსუა ვიონის ლოცვა" უწოდეს.
საბჭოთა ჩინოვნიკებს სძულდათ ოკუჯავა, თავისი ინტელიგენტური იერითა და რბილი ხმით. ოკუჯავას მსგავსი ლიბერალი-სოციალისტები ხომ კომუნისტურ ხელისუფლებას რადიკალებზე მეტად აღიზიანებდა. კომუნისტი ცენზორები ხედავდნენ, რომ ამ ადამიანს არ შეეძლო ტყუილი, სძულდა სიყალბე, ხედავდნენ, რომ იგი თავისუფალი ადამიანის ლექსებს წერდა.
ხალხიც ხედავდა ამას და პოეტის საღამოებზე, რომელიც ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ ტარდებოდა, ეკითხებოდა ხოლმე ოკუჯავას: "გვასწავლეთ, როგორ ვიცხოვროთ?".
მიუხედავად ამისა, მარტოობა, როგორც ჩანს, ყველა დიდი პოეტის ხვედრია. ბულატ ოკუჯავა პარიზში 1997 წლის ივნისში გარდაიცვალა. ექიმებმა "გრიპის ინფექციის" დიაგნოზი დასვეს. "არა, იგი მარტოობისგან გარდაიცვალა" - აღნიშნა მაშინ ოკუჯავას მეუღლემ ოლია არციმოვიჩმა. სხვათა შორის, საქორწინო მოგზაურობა, ოლიასთან ერთად, ოკუჯავამ თავის საყვარელ თბილისში მოიწყო.
ბულატ ოკუჯავამ, რომელიც სიცოცხლის მიწურულს მართლმადიდებელ ტაძარში მოინათლა, ათეისტურ ეპოქაში ღმერთის სახელი გააცოცხლა და, როგორც ჭეშმარიტმა ქრისტიანმა, ასე ვთქვათ, "იმათხოვრა" სხვისთვის, ილოცა სხვისთვის... იმის მსგავსად, მოხუცი ქალები რომ ლოცულობენ ეკლესიაში... შვილებისთვის, შვილიშვილებისთვის და თავისთვის - მხოლოდ ბოლოს.
ვლადიმერ ვისოცკი მას სულიერ მამად თვლიდა და ყოველთვის იმეორებდა, რომ სწორედ ოკუჯავას შემოქმედებამ უბიძგა მას სიმღერისკენ…
ისინი ახლო მეგობრები არ ყოფილან, ასაკსა და ტემპრამენტში განსხვავების გამო… თუ, რა თქმა უნდა, ახლო მეგობრობას - შეხვედრების სიხშირით შეაფასებ… მაგრამ ისინი სულიერი მეგობრები ნამდვილად იყვნენ… ძალიან უყვარდათ ერთმანეთის შემოქმედება და უაღრესად სცემდნენ პატივს ერთმანეთს…
ბულატმა და ვისოცკიმ ერთმანეთი გაიცნეს 1961 წელს და გადაიღეს ერთად სურათი, რომლსაც ოკუჯავა ბოლომდე სათუთად ინახავდა… 1977 წელს, პარიზში ისინი ერათდერთხელ გამოვიდნენ ერთ კონცერტში და მაყურებელმა ორივე აღფრთოვანებით მიიღო… არა და, ემოციურმა ვისოცკიმ დარბაზი როგორც ყოველთვის ააფეთქა… თავმდაბალმა ბულატმა კი ამ ფონზე თავისი წარმატება ასე შეაფასა — „ეს ჩემი კი არა, გიტარის დამსახურება იყოო“…
მათი ბოლო შეხვედრა მოხდა შემთხვევით, 1980 წლის ივლისში… ორივე მანქანას მართავდა და ერთმანეთი შუა მოსკოვში დაინახეს… ხელი დაუქნიეს ერთმანეთს და თავის საქმეებზე წავიდნენ… ბულატი მეორე დღეს გაემგზავრა დასასვენებლად და ადგილზე ჩასულმა გაიგო ვისოცკის გარდაცვალების ამბავი…
მან საოცარი სიმღერა მიუძღვნა ვლადიმერ ვისოცკის…
„О Володе Высоцком я песню придумать хотел,
но дрожала рука и мотив со стихом не сходился...
Белый аист московский на белое небо взлетел,
черный аист московский на черную землю спустился
ბულატ ოკუჯავას საქართველოშიც უამრავი თაყვანისმცემელი ჰყავს. მწერალ ჯუმბერ თითმერიას აქვს ნათარგმნი მისი რომანი "გაუქმებული თეატრი", რომლისთვისაც 1994 წელს ბულატ ოკუჯავას ბუკერის პრემია მიანიჭეს. "გაუქმებული თეატრი" - ესაა ბულატ ოკუჯავას ბავშვობა, მამის დაპატიმრება, ოლღა ოკუჯავასა და გალაკტიონ ტაბიძის ბრწყინვალე პორტრეტი. ეს ნაწარმოები ამტკიცებს, რამდენი რამ აკავშირებს ბულატ ოკუჯავას ქართულ კულტურასთან, უმტკიცებს იმას, ვინც ყველანაირად ცდილობს გამიჯნოს ბულატ ოკუჯავა ჩვენი ლიტერატურისგან.
ასევე აღსანიშნავია მისი დიდტანიანი რომანი „დილეტანტების მოგზაურობა“ ქართველი თავადის, ამირან ამილახვრისაგან პირველ პირში მოთხრობილი, რაც გამჭვირვალე ქარაგმით მიანიშნებდა მთავარი გმირისა და ავტორის იდენტიფიკაციაზე.
სამწუხაროდ საქართველოში პოეტს, რომელმაც არაერთი ქართველი მწერლის ლექსი თარგმნა რუსულად, რომელსაც არასდროს უთქვამს უარი თავის გვარზე, მშობლებზე, თბილისში გატარებულ წლებზე, თუმცა განუწყვეტლივ იმეორებდა, ჩემი სამშობლო არბატიაო, ისევ უცხოდ მიიჩნევენ.
და მისი საქართველოსთან დამოკიდებულების განსაზღვრას, მხოლოდ იმითი ცდილობენ, რომ მან ხეირიანად არ იცოდა ქართული, რადგან სომეხი დედის გაზრდილი იყო, რომელიც, როგორც კი მისი თანდასწრებით დაიწყებდა ვინმე ქართულ ლაპარაკს, მყისვე აწყვეტინებდა ხოლმე: „მოდით ვილაპარაკოთ ლენინის ენაზე“!
ამის პასუხად ბევრმა უნდა წაიკითხოს „დილეტანტის მოგზაურობა”, სადაც ბულატ ოკუჯავა წარმოჩინდა როგორც ნამდვილი ქართველი, ნამდვილი ხელოვანი, ნამდვილი მსოფლიო მოქალაქე. ეს იყო ამირან ამილახვრის მიერ პირველ პირში მოთხრობილი ნაწარმოები, სადაც პლასტებში საკუთარი ბიოგრაფია აქვს ჩადებული. „დილეტანტის მოგზაურობა” შეგვიძლია შევადაროთ ოთარ ჭილაძის „ყოველმან ჩემმან მპოვნელმანს”. არაჩვეულებრივ ბედნიერ წუთებს მოგიტანთ ამ ნაწარმოების წაკითხვა. ერთი სიტყვით, ამ დიდ გაორებაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა ქართველობას. ეროვნებას ოკუჯავას ისე უხსენებდნენ როგორც, ვთქვათ, ბორის აკუნინს. ანუ, ეს თითქოს მისი მინუსი იყო. ის ამბობდა: „ქართველობას მაშინ მიხსენებენ, როდესაც რაიმე ცუდის თქმა უნდათ”.
ერთი რუსი კრიტიკოსი წერდა, რომ ოკუჯავას შემოქმედებაში საქართველო სულ წარმოჩნდება მისთვის როგორც სასიამოვნო ნავსაყუდელი, გასაქცევი ადგილიო. გაორება ეროვნული, პიროვნული, პოლიტიკური – ეს ბულატის პირვნება იყო.
ერთხელ, როდესაც ბულატ ოკუჯავა იტალიურ გაზეთს აძლევდა ინტერვიუს, ჟურნალისტის შეკითხვაზე, ვინ არის მსოფლიოს ყველაზე დიდი პოეტი დღეისათვის, მან უპასუხა, რომ მსოფლიოში ყველაზე დიდი ლირიკოსი გალაკტიონია.
თავის თავს ის „მოსკოვური ჩამოსხმის ქართველს ეძახდა“…ამბობდა: ჩემი მოსკოველი მეგობრები სულ მეუბნებოდნენ ხოლმე - თქვენ რუსულ სიმღერებს ქართული აქცენტით მღერიხართ, მაგრამ ხშირად ჩვენზე უკეთესადაც კიო…
„ქართული სიმღერაში“, რომელიც ბულატ ოკუჯავამ მეგობარს, მიხეილ ქვლივიძეს, მიუძღვნა, თავისი ვერ შემდგარი ქართველობისთვის ის ერთდროულად ზენაარისგან სასჯელსაც გამოელის და თვისტომთაგან პატიებასაც ითხოვს. ამ თხოვნას, მან "ქართული სიმღერა" უწოდა და სიყვარული აუხსნა ქვეყანას, რომელსაც თავის ახალგაზრდობას უკავშირებდა.
Виноградную косточку в тёплую землю зарою,
И лозу поцелую, и спелые гроздья сорву,
И друзей созову, на любовь своё сердце настрою.
А иначе, зачем на земле этой вечной живу.
Собирайтесь-ка, гости мои, на моё угощенье,
Говорите мне прямо в лицо, кем пред вами слыву.
Царь небесный пошлёт мне прощение за прегрешенья.
А иначе, зачем на земле этой вечной живу.
В тёмно-красном своём будет петь для меня моя дали,
В чёрно-белом своём преклоню перед нею главу,
И заслушаюсь я, и умру от любви и печали.
А иначе, зачем на земле этой вечной живу.
И когда заклубится закат, по углам залетая,
Пусть опять и опять предо мной проплывут наяву
Белый буйвол, и синий орел, и форель золотая.
А иначе, зачем на земле этой вечной живу.
