USD 2.7191
EUR 3.2020
RUB 3.4463
თბილისი
ბექა კობახიძის პასუხი აფხაზეთის საკითხზე - აფხაზებმა, რუსეთის დახმარებით, ჩაატარეს ეთნოწმენდა, დაიტაცეს ჩვენი თანამოქალაქეების ქონება, დახოცეს მშვიდობიანი მოსახლეობა, გალში არის აპარტეიდი
თარიღი:  1491
"ჩემი უფროსი კოლეგა მიშა ბახტაძის კედელზე, კომენტარებში (იხ. სტატუსი), შეიკრიბა ყრილობა: სოხუმის უნივერსიტეტის, თსუ-ის, წმინდა თამარ მეფის სახელობის უნივერსიტეტის, მწერალთა კავშირის პროფესორთა და წევრთა შემადგენლობით.
განსახილველი საკითხია ამხ. კობახიძის ბლოგის კოლექტიური დაგმობა.
ამხანაგები შეთანხმდნენ, რომ საიდანღაც ვფინანსდები და სიტყვებით გამოვიდნენ მათი ეპოქისთვის დამახასიათებელი მძიმე ტერმინოლოგიის გამოყენებით.
ჩემი პოსტის პირველი ნაწილი არ ეხება აფხაზეთის საკითხს. მე მინდა მოკლედ მოგიყვეთ ბოლო ნახევარი საუკუნის ქართული ისტორიოგრაფიის ისტორია.
საბჭოთა საქართველოში საქართველოს ისტორიის კვლევის ორი მთავარი კერა არსებობდა: თსუ-ის ისტორიის ფაკულტეტი და მეცნიერებათა აკადემიასთან არსებული ისტორიის ინსტიტუტი. აწ განსვენებული მარიკა ლორთქიფანიძისა და როინ მეტრეველის შემდეგ, საქართველოს ისტორიის კათედრა არ განახლებულა 1990-იანი წლების მიწურულამდე. ეს განსაკუთრებით ეხება ქართულ მედიევისტიკას/შუა საუკუნეებს (თუ მარიკა ლორთქიფანიძის ვაჟს, ასევე აწ განსვენებულ გიორგი ოთხმეზურს არ ჩავთვლით). თაობებს შორის იყო რამდენიმე ათწლეულის წყვეტა.
რატომ? იმიტომ რომ იქ ჩაიბუდა ხალხმა და ნიჭიერი ახალგაზრდების გამოჩენას ცეცხლითა და მახვილით ებრძოდნენ. ბევრი ადამიანი დაიკარგა, რადგან საქმეს არ გააკარეს.
ერთი ჩემი უფროსი კოლეგა მიყვებოდა, სანამ ადამიანის ხელმძღვანელი ცოცხალი იყო, მას ვინ მიუშვებდა კათედრაზეო. უნდა დალოდებოდა სიკვდილს, შანსი რომ გასჩენოდაო. ზოგის ხელმძღვანელის ხელმძღვანელი იყო ცოცხალი და დიდხანს მოუწევდა ლოდინი. ეს არის ფეოდალიზმი, ეს ყველამ იცის, მაგრამ ხმას არავინ იღებს, რადგან ესაა მათთვის ქართველობა, დედაუნივერსიტეტი და ასე შემდეგ.
მერე ამათ 2000-იანი წლებიდან დაევალათ კონკურსების ჩატარება. იქიდან დღემდე არის წივილ-კივილი, ფიზიკური შეხლა-შემოხლა ამ კონკურსებზე. არ გეგონოთ ამას მეცნიერებასთან აქვს რამე კავშირი - შეჯიბრი არის იმაზე თუ ვისი კლანი უფრო ძლიერია.
და აი, მოხდა ბედნიერება, თსუ-ის საქართველოს ისტორიის კათედრა და ისტორიის ინსტიტუტი არათუ აღარ არის ერთადერთი ადგილი, სადაც ადამიანი შეიძლება ისტორიკოსი გახდეს (მხოლოდ ამ ორ ადგილას ხდებოდა დისერტაციების დაცვა), არამედ ხალხი გარბის იქიდან. როგორც მწერალს აღარ სჭირდება მწერალთა კავშირის წევრობა თავისი შემოქმედებისთვის, ისეა ახლა მომავალი თაობის ისტორიკოსი - მას შეუძლია სხვაგან, პატივცემული გვამებისა და დინოზავრებისგან დამოუკიდებლად შექმნას თავისი კარიერა.
ამას ესენი ვერ ეგუებიან. ჩვენო, ისევ ჩვენო, სულ ჩვენ უნდა ვიყოთო...
რა იყო ამათი ისტორიოგრაფია: პოზიტივისტური, შავ და თეთრ ფერებში, თარიღებზე, სახელებზე, გმირებზე და ანტიგმირებზე აგებული, შავი და თეთრი ფერის ეპოსური თხრობა, სადაც ქართველი სულ მართალია, ყველა გარშემო მტერია, ქართველი სულ მსხვერპლია და არის მუდმივი ბრძოლა დავითსა და გოლიათს შორის. ეს იყო ეთნონაციონალისტური ისტორია. გმირები და ანტიგმირები ეპოქების მიხედვით განისაზღვრებოდა: საბჭოთა დროს გმირი იყო მუშა, პარტია, გლეხი; ანტიგმირი იყო დასავლეთი, კაპიტალიზმი, ბატონი და 19-20 საუკუნეების პოლიტიკური ნაციონალისტები.
დაემხო საბჭოთა წყობა და იგივე ხალხმა მუშას, პარტიას, გლეხს გადაუსვა ხაზი და მთლიანად ეთნონაციონალიზმს მიაწვა, აი იმ სტილში, ათეიზმის კათედრები თეოლოგიის კათედრებად რომ გადაკეთდა.
1943 წელს, გაქანებული სტალინიზმის ეპოქაში, ჯავახიშვილის, ჯანაშიას და ბერძენიშვილის მიერ დაიწერა "საქართველოს ისტორია უძველესი დროიდან მეცხრამეტე საუკუნემდე", რომელიც პირადად დაარედაქტირა და მას მსვლელობა მისცა სტალინმა.
წაიკითხეთ ეს წიგნი და თქვენ ვერ იპოვით განსხვავებას მასსა და ქართველთა კოლექტიურ მეხსიერებას შორის, მის ნარატივს ვერ განასხვავებთ იმისგან, როგორც დღემდე ვსწავლობთ ისტორიას.
საქართველოში გაგიჭირდებათ იპოვოთ 10 ისტორიკოსი, რომელიც კითხულობს და წერს რომელიმე დასავლურ ენაზე. ესე იგი, ჩვენში თანამედროვე სამეცნიერო ცოდნა ვერც შემოდის და ვერც გადის. საქართველოს ისტორიის შესახებ დაწერილი ხარისხიანი ინგლისურენოვანი წიგნებით ერთ თაროს ვერ გაავსებთ და რაც დაიწერა, უდიდესწილად, უცხოელმა ქართველოლოგებმა დაწერეს. ეს ხალხი მოწყვეტილია გარესამყაროს, ეპოქას და ჩვენც ისევ და ისევ გვასწავლიან ეთნონაციონალისტურ ისტორიას, სადაც სულ კარგები და გმირები ვართ.
ესენი თავს თვლიან მამულის მცველებად, კალმიან ჯარისკაცებად, მაგრამ ეს საყველპუროდ, თორემ კონკურსის ინტერესებს და პოლიტიკურ კონიუქტურას რომ დასჭირდება, როგორც უქნიათ ისე იზამენ.
და ვისგან იცავენ მამულს? საქართველოს გარეთ რა იწერება ისინი ვერ კითხულობენ და ვერც ეპასუხებიან (10 წელია ჯორჯ ჰიუიტის უკიდეგანოდ მდარე და ანტიქართული წიგნი უშედეგოდ უცდის რეცენზიას), მაქსიმუმ სოხუმელ სტანისლავ ლაკობას გამოეპასუხონ, მაგრამ მათი მთავარი როლი არის ქართული საზოგადოების გაგიჟება.
კონკრეტულად, აფხაზეთთან მიმართებით მუშაობს ორი ფაბულა:
1. ინგოროყვისტული - აფხაზები ჩამოთესლებულები არიან და ნოე რომ კიდობნიდან გადმოვიდა მას შემდეგ იქ მხოლოდ ქართველები ცხოვრობდნენ;
2. აფხაზებიც კი ცხოვრობდნენ იქ, მაგრამ სულ ისე ვიყავით, როგორც ყველი და პური. არასდროს არაფერი არ მომხდარა, რასაკვირველია, არავითარი შეცდომა არავის არ დაუშვია.
აქ ფაქტების უგულებელყოფა, გადაკეთება, დამახინჯება საყვარელი სპორტია, რადგან მამულს ასე სჭირდება.
ხმაურის გამომწვევ პოსტში დავწერე, რომ სოხუმის უნივერსიტეტის ორი პროფესორი კედელზე შეთანხმდა - ელარჯი კი არის აფხაზური სიტყვაო, მაგრამ აფხაზებმა რომ არ წაგვართვან ამიტომ ფრანგულად ჩავთვალოთო.
აფხაზურად სწავლა არ აუკრძალავთ სტალინის დროს. ოთხი კლასი რომ აფხაზურად სწავლობდნენ და მერე ეს აიკრძალა, აბა ეგ რა მოსატანია, ოთხი წელი რა არისო...
ასეთებზე არათუ პრეტენზია არ აქვთ ერთმანეთთან, არამედ აგულიენებენ ერთურთს - "მიდი-მიდი, მიაწექი, მაგარია"-ს ჟანრში. შედეგად ვიღებთ გამოლაყებულ საზოგადოებას.
შორს რომ არ წავიდე, აგერ ჩემს თვალწინ, გუშინ და დღეს მოხდა: წმინდა თამარ მეფის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ბატონმა წურწუმიამ მოიგონა, თითქოს მე დავწერე რომ აფხაზეთი დამოუკიდებელი საკავშირო რესპუბლიკა იყო სსრკ-ში და დამგმო, "ამაზრზენი" მიწოდა. დღისით, მზისით ქნა ეს ამბავი. რომ ვერაფერი ნახა დასაგმობი, თავად მოიგონა.
თსუ-ის პროფესორმა, როლანდ თოფჩიშვილმა მოიგონა თითქოს მე მეთქვას, რომ აფხაზეთში ქართული ტოპონიმები საერთოდ არ არისო. მანაც დამგმო და ვიღაცის ინტერესების გამტარებელი მიწოდა.
კიდევ მრავალი და მრავალი სხვა...
ხვდებით თქვენ ესენი ისტორიას როგორ ექცევიან? ისტორიულ დოკუმენტებს როგორ ატრიალებენ?
ჩემს პოსტში ჩამოვთვალე უკიდურესად საყურადღებო საკითხები, რომლებიც მიფუჩეჩებული აქვს ქართულ ისტორიოგრაფიას, თვალები აქვს მასზე დახუჭული, არ აწყობს მათზე საუბარი, რადგან ეთნონაციონალისტურ ჩარჩოს არ ერგება ისინი. ხმამაღალი დუმილია!
რატომ ჩნდება მეთვრამეტე საუკუნის ევროპულ რუკებზე "დამოუკიდებელი აფხაზები"?; რატომ არ მოაწერა შარვაშიძემ ხელი 1790 წლის ივერიელ მეფე-მთავართა ტრაქტატს? მუჰაჯირობის შემდეგ, რატომ ინიშნებოდნენ აფხაზეთში ეპისკოპოსებად ქართველი ნაციონალისტი მღვდელმთავრები? რა როლი ჰქონდათ ქართველებს იმპერიის მიერ დაარსებული მართლმადიდებლური ქრისტიანობის აღმდგენი საზოგადოების მუშაობაში აფხაზეთის ტერიტორიაზე? ბატონ-ყმობის გაუქმების შემდეგ, რა მიმართულებებით ხდებოდა აფხაზეთის მოსახლეობის შრომითი მიგრაცია? 1897 წლის საყოველთაო აღწერის ანალიზი სად არის? და მრავალი სხვა, რომელთა პასუხგაუცემლად ვერ დაიწერება აფხაზეთის ისტორია.
მაგრამ ეს ყველაფერი გვერდზე გადადეს, როგორც აქამდე ჰქონდათ გადადებული, და ჩააბჟირდნენ ჩემს რეპლიკას - ლეონ აფხაზთა მეფე ბერძნულენოვანი იყო თუ ქართულენოვანი. ჯერესერთი, თვითონაც ვერაფერს ამტკიცებენ რა ენაზე საუბრობდა ლეონი, მხოლოდ ვარაუდებია, მაგრამ მათი ვარაუდიც რომ იყოს სწორი, ლეონი გამოიყენეს ზემოხსენებულ მთავარ კითხვებზე პასუხებისგან თავის ასარიდებლად.
ელარჯის ისტორია და ერთმანეთის მიერ ისტორიის პროფანიზაციაზე ყველაფერი რომ იციან, ხმას რომ არ იღებენ, მაგრამ აგერ უცებ ლეონზე აენთნენ, ბექა კობახიძემ არასწორი ფაქტი დაწერაო. ფაქტი კი არ აღელვებთ მაგათ, ის აღელვებთ რომ ბექა კობახიძე მათ ეთნონაციონალისტურ ჩარჩოს გასცდა. ახალგაზრდა კაცია, რამდენს ბედავს და ა.შ.
აღარ გამოვა, ბატონებო, აღარ გადაწყდება კოლექტიური მეხსიერების საკითხები თქვენს ვიწრო წრეში და წამოვა ახალგაზრდა თაობა, რომელიც ისე დაწერს ისტორიას, როგორც განვითარებულ ქვეყნებში წერენ. თქვენ ამას აღარავინ შეგეკითხებათ.
საერთაშორისო ლიტერატურაში აფხაზეთის და ცხინვალის მიმართულებით მდგომარეობა ძალიან მძიმეა. გადაჭარბების გარეშე ვიტყვი, სამწუხაროდ, გლობალური ისტორიოგრაფია მთლიანად აცდენილია იმას, რასაც ეს ქართველი ისტორიკოსები წერენ და საუბრობენ.
წერენ ბევრს. ზემოხსენებულმა როლანდ თოფჩიშვილმა მომიწოდა, ისტორიკოსმა ბევრი უნდა იკითხოს და ცოტა უნდა წეროსო. მე თექვსმეტი წელია ერთ წიგნზე ვმუშაობ და თავად 266 სამეცნიერო ნაშრომის ავტორი ყოფილა (თან ამ ასეულებით რომ ამაყობენ). მაგრამ არც ერთ ავტორიტეტული ავტორი ამათ ნაშრომებს არ ეყრდნობა. მკაფიო სიგიჟეებს რომ წერ, სერიოზული ხალხი შენს ნაწერს არ წაიკითხავს და მათი დამოწმებით თავს არ გაიბანძებს.
აფხაზეთის ისტორიაზე საერთაშორისო დისკურსი მიმდინარეობს ქართველი ისტორიკოსების მონაწილეობის გარეშე. ეს არის ფაქტი.
აქ მე რომ მეყელყელავებიან, მე შედეგები ვიცი რა ხდება! წამოვზრდით თაობას, რომელიც საერთაშორისო აუდიტორიისთვის გასაგებ მეცნიერულ ენაზე ისაუბრებს მსოფლიოსთან და იქ თქვენი ადგილი არ იქნება.
წარმოიდგინეთ, ესენი რომელიმე სოლიდურ საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენციაზე რომ გამოიყვანო (თარჯიმნით), თავიანთი უხამსი საბჭოთა ლექსიკით, "კალმიანი ჯარისკაცის" პათოსით და 266 ნაშრომით, ხალხს თავი ზოოპარკში ეგონება. სირცხვილია და ამ სირცხვილში ფულსაც ვიხდით, ჩვენს შვილებსაც მათ ვანდობთ.
ამ ხალხის ნაშრომები ჩვენი და ჩვენი შვილების გასაგიჟებლად გამოიყენება. ამ ეთნონაციონალისტურმა ნარატივებმა შვა კონფლიქტის ფესვები, რომლებიც შემდეგ რუსეთმა გამოიყენა. ამ ეთნონაციონალიზმს აქვს პოტენციალი სხვა კონფლიქტებშიც ჩაგვითრიოს. სულ მინიმუმ, საარჩევნო ყუთთან მიგვიყვანოს და "გარეჯი საქართველოა!" ლოზუნგებზე მიგვაცემინოს ხმა.
ასე გაზრდის ეს ხალხი თქვენს შვილებსაც და იქნება ამ სავოკის კვლავწარმოება. ან ეს უნდა შევცვალოთ ან ჩვენი დეგრადაცია გაგრძელდება და შვილები ამ ქვეყანაში აღარ იცხოვრებენ.
რამდენიც არ უნდა იწივლოთ და იკივლოთ, მე იმდენს მაინც გავაკეთებ, რომ საკუთარ თავზე სასაყვედურო არ მქონდეს, რამე დავაკელითქო.
ნაყალბევთაგან კიდევ ერთი ბრალდებაა ის, თითქოს, მე ისტორიის გამოყენებით ვცდილობ კონფლიქტის გამოსავლის პოვნას.
მე ისტორიკოსი ვარ და ამიტომ ვწერ ისტორიაზე. ისტორიის იმ კუთხეებზე, რომლებიც მიფუჩეჩებული აქვს ამ ხალხს.
ისტორია უნდა ვიცოდეთ. აუცილებელია. როცა აფხაზეთზე საუბრობ, უნდა იცოდე რას ფიქრობს იქ მცხოვრები ხალხი, უნდა იცოდე რა აძლევს მათ მოტივაციას, თუნდაც ეს დიდი სისულელეც იყოს. მათი ნარატივი აუცილებლად უნდა იცოდე.
მაგრამ! ცივილიზებული კაცობრიობა შეთანხმდა, რომ 1991 წლის საზღვრებში უნდა დარჩეს ყველა. ეს არის 2*2=4.
აფხაზებმა, რუსეთის დახმარებით, ჩაატარეს ეთნოწმენდა, დაიტაცეს ჩვენი თანამოქალაქეების ქონება, დახოცეს მშვიდობიანი მოსახლეობა, გალში არის აპარტეიდი.
ბოლო 30 წლის ისტორია მათ დამნაშავეებად აქცევს და აკისრებს კოლექტიურ პასუხისმგებლობას, კაცობრიობის წინაშე ჩადენილი დანაშაულებებისთვის. დღეს ჩვენი ტერიტორია ოკუპირებულია, ასევე კაცობრიობის წინაშე დამნაშავე რუსეთის მიერ.
ამასთანავე, ბოლო 30 წლის ისტორია სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ ინგოროყვას თეორია გავამართლოთ და წარსულში კონფლიქტის ფესვები არ ვეძიოთ.
ამასთანავე, საფიქრალია, რას ვშვებით მას შემდეგ, როცა და თუ რუსეთი ჩამოიშლება? ამ ნაგიჟრებს თუ დავუჯერებთ, მგონი ეთნოწმენდამდე მივალთ და ამას არც ვინმე გაგვიტარებს, არც ჩვენ გვჭირდება. ზოგი იმდენად გულუბრყვილოც არის, რომ ჰგონია ურუსეთოდ დარჩენილი აფხაზები გულზე ხელებს დაიკრეფენ ან ჩაგვეხუტებიან.
გიჟებთან ერთად ამ გეგმებზე სერიოზულად ვერ ვილაპარაკებთ. ამიტომ, გიჟები გვერდზე უნდა გავწიოთ.
ცხადია, როცა ქართული ისტორიოგრაფიის ისტორიაზე ვსაუბრობ, იქ ყველა ერთ ქვაბში არ იხარშება. საკუთარი მამასავით მიყვარს ჩემი სამეცნიერო ხელმძღვანელი - ბატონი დიმიტრი შველიძე. ოთარ ჯანელიძეს აქვს დაუვიწყარი ისტორია, როცა ის 1990-იან წლებში საკუთარი "დვიჟოკით" და ბენზინით დადიოდა არქივში სამუშაოდ. კიდევ არაერთი საყვარელი ადამიანია, რომელთა ხსენებას მოვერიდები, რადგან მერე გიჟები მათ არ გაუნაწყენდნენ.
ღმერთმა ხელი მოგვიმართოს ამ საგიჟეთში..."
მიყევით ბმულს - ბექა კობახიძე
ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.