" ეს ვრცელი ტექსტი არაერთ ლექციაზე მითქვამს, მაგრამ წერილობითი სახით არასდროს ჩამომიყალიბებია.
ისტორიოგრაფია და ისტორიის მნიშვნელობა საქართველოში:
ისტორია არ არის მეტალურგიული ქარხანა, რომელიც წლის ბოლოს შემოსავლისა და გასავლის ბალანსს გაძლევს. ისტორიას დოტაცია სჭირდება და მისგან მიღებული ბენეფიტი არ განისაზღვრება თვლადი ინდიკატორებით, მაგალითად ლარებში.
თუმცა, ისტორია გავლენას ახდენს ჩვენს ყოველდღიურობაზე. ეფემერული (ზედაპირული) ნაციონალიზმით და სუფრა-სადღეგრძელოებით გაზრდილი თვითშეფასება ორიენტაციას აკარგვინებს ჩვენს საზოგადოებას.
ჩვენი აწმყო არ არის სახარბიელო, მომავალიც საკმაოდ ბუნდოვნად გამოიყურება. ამიტომ, იმედის სასესხებლად მივდივართ 900 წლის უკან, დავით აღმაშებელთან და თამართან.
აქ შემოდის პოზიცია "ამერიკამ რა უნდა მასწავლოს, მისი ასაკის ხე მიდგას ეზოში".
ორიენტირება არის წარსულზე, წარსულის დაცვაზე, ტრადიციების დაცვაზე (რომელთა უმრავლესობა, სინამდვილეში, მეოცე საუკუნეში შეიქმნა).
როცა საზოგადოების მოზრდილი სეგმენტი ასე აზროვნებს, პოლიტიკოსებს აღარ უწევთ გესაუბრონ მომავალზე, თქვენი შვილების განათლებაზე, ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებასა თუ ერთიანი შიდა პროდუქტის ზრდაზე.
რა საჭიროა ეს რთული და ძნელად გადასაწყვეტი საკითხები, როცა შეგიძლია წარსულის დაცვით გახვიდე ფონს?!
ამიტომ გვაქვს "გარეჯი საქართველოა!" კამპანია წინასაარჩევნოდ, ამიტომ არის ვაჟას და ილიას ინსტრუმენტალიზაცია ჩვენი ყოველდღიურობა, ამიტომ შემოვიდა ტერმინი "უსამშობლოები" (წინამორბედი ტერმინებია "ხალხის მტერი" და "სუკის აგენტი").
ადამიანების საარჩევნო გადაწყვეტილებებში დიდ ადგილს იკავებს წარსული და არა მომავალი.
ეს ხალხი ქართველი ისტორიკოსების გაგიჟებულია. საბჭოთა დროს სოციალური და ჰუმანიტარული მეცნიერები ემსახურებოდნენ იდეოლოგიას, მარქსიზმ-ლენინიზმის გამყარებას, ქადაგებას. გმირი იყო პარტია, მუშა და გლეხი; ანტიგმირები იყვნენ ფეოდალები, კაპიტალისტები და დასავლეთი. იყო ეს ორი მოცემულობა - ქრისტესი და იუდასი.
1991 წლის შემდეგ ეს დიქოტომიური მოცემულობა არ შეცვლილა. უბრალოდ, პარტიის, მუშისა და გლეხის ადგილი დაიკავა ნაციონალიზმმა, ხოლო მოღალატეთა ადგილი ყველა დანარჩენმა, ვინც ნაციონალიზმში ვერ ჯდება.
90-იანებში დაწერილი ერთი დისერტაცია მახსენდება, რომელიც პირველი რესპუბლიკის დიპლომატიურ მისიებს ეხება. ტექსტის ლამის ნახევარი ილია ჭავჭავაძის ხოტბას ეძღვნება. თქვენ ახლა იკითხავთ ილია რესპუბლიკის დიპ კორპუსთან რა შუაშიაო? არც მარქსი და ლენინი ყოფილან შუაში ბევრ რამესთან, მაგრამ დისერტაციების მათი ფრაზებით დახუნძვლა აუცილებელი პროტოკოლი იყო. ასე ისწავლა ამ ხალხმა და ლენინი რომ გაქრა, მის ადგილზე ილია ჩასვა. ცხადია აქ ილიას ლენინს არ ვადარებ, ეს ხალხი რომ ვერ შეიცვალა იმას ვამბობ.
ამასობაში გლობალური ისტორიოგრაფია წინ წავიდა და იმაზე მეტი ღრმული გაჩნდა ჩვენსა და დასავლურ ისტორიოგრაფიას შორის, ვიდრე თბილისის დინამოსა და მადრიდის რეალს შორის არის.
რომ ვიცოდეთ, ჩვენ არ ვართ იმ წონის და შეძლების ქვეყანა, რომელიც თვითონ აწარმოებს ინოვაციას. ჩვენ შემოგვაქვს თანამედროვე ცოდნა: სამედიცინო დანადგარები, სამედიცინო ლიტერატურა, მობილური ტელეფონები, სარკინიგზო ელმავლები თუ სხვა. ეს რომ ასე არ იყოს, დღეს მედიცინაში კარაბადინისა და იადგარ დაუდის ამარა ვიქნებოდით (ისე, ესენიც შემოტანილია, აღმოსავლური სამყაროდან).
და რა შემოგვაქვს ისტორიოგრაფიაში? ბევრი ვერაფერი. ათი საქართველოს ისტორიკოსის გახსენება გამიჭირდება, ვინც თუნდაც ერთი დასავლეთ ევროპული ენა იცის.
ჩვენი ისტორიოგრაფია, დიდწილად, იზოლირებულია. არ შემოგვაქვს და არ გაგვაქვს ცოდნა.
აქედან გამომდინარეა თანამედროვე კვლევის მეთოდების უცოდინრობაცა და ხშირ შემთხვევაში მეზღაპრეობაც.
ერთი მაგალითი: ჩვენში მტკიცებით ფორმაში გავრცელებულია მოსაზრება, რომ დიდგორის ბრძოლაში ილ ღაზის 300 ათასი მებრძოლი ყავდა. ეს მოსაზრება (და არა მტკიცებითი ფორმა) ივანე ჯავახიშვილმა გამოთქვა. მას შემდეგ გავიდა საუკუნე, დასავლურ მეცნიერებაში ბევრი რამ გამოიკვეთა, მაგრამ ჩვენ ისევ 300 ათასის გვჯერა.
ოსმალეთის იმპერიამ მეთექვსმეტე საუკუნეში მიაწია ძლიერების ზენიტს. ის სამ კონტინენტზე იყო გადაჭიმული. ამ დროს მათ მიერ მოგებული ყველაზე ძლიერი ბრძოლა არის მოჰაჩი, როდესაც უნგრეთი დაიპრყეს. ამ დროს სულეიმან ბრწყინვალეს ბრძოლაში დოკუმენტირებულად ყავდა დაახლოებით 55 ათასი მებრძოლი. ჩვენ კი გვჯერა, რომ ილ ღაზის დიდგორში 300 ათასი ყავდა, ხოლო იმავე მეთექვსმეტე საუკუნეში მუსტაფა ლალა ფაშამ კახეთის დასაპყრობად 80 ათასი კაცი წამოიყვანა - ბუდაპეშტზე 55 ათასი, კახეთზე 80 ათასი, რავარია?!:))
ეს არაადეკვატურობა შემდეგ ჩაედინება სასკოლო სახელმძღვანელოებში, ჩვენს გონებებში, სადღეგრძელოებში და ბოლოს მიდის საარჩევნო ყუთთან, სადაც "გარეჯი საქართველოა!" იმარჯვებს.
საქართველოს ისტორია საკმარისად მდიდარი, ხანგრძლივი და შთამბეჭდავია. მას არ სჭირდება გაბერვა და გაფერადება. ჩვენში ვერ ისწავლეს, რომ ისტორია არ არის არც მარქსისტული მეცნიერება და არც პატრიოტული მეცნიერება. ისტორია აზროვნებაა, თავისუფალი აზროვნება. ისტორიკოსის მოვალეობა არის არა "კალმით ჯარისკაცობა" და მტრებთან ბრძოლა, არამედ წარსულის ახსნა, რომლითაც აწმყოს და მომავლის აღქმა შეგვიძლია. არ შეიძლება ისტორიკოსი იყოს ვინმეს ან რამის მსახური.
ისტორიას ვადარებ ხოლმე მათემატიკურ ფორმულას. ფორმულა შეიძლება იყოს ძალიან გრძელი ან ძალიან მოკლე, მაგრამ ყველა ფორმულას ბოლოს დაესმის ტოლობის ნიშანი და რიცხვი, რაც ამ განტოლებიდან გამოვიდა.
საქართველოს ისტორია არის ძალიან გრძელი ფორმულა და ტოლობის ნიშნის მარჯვნივ იწერება ის, რაც დღეს ვართ.
არიან ერები ბევრად უფრო მოკლე "ფორმულით", მაგრამ ბევრად უფრო მაღალი შედეგით.
დღევანდელ დღეს ეს შედეგები გამოიხატება ერთ სულ მოსახლეზე გათვლილ ერთიან შიდა პროდუქტში. ანუ ადამიანის ჯიბეებში, მაცივრებსა და პერსპექტივაში. ამ მონაცემით ჩვენ ასეულის ბოლოში ვართ. ასზე მეტი ქვეყანაა, ვინც ჩვენზე უარესად ცხოვრობს, მაგრამ 90 ქვეყანა მაინც არის, რომლებიც ჩვენზე უკეთ არიან და მათგან რამის სწავლა შეგვიძლია.
რა არის აქ მთავარი? უნდა ვკონცენტრირდეთ მხოლოდ წარსულზე თუ ჩვენი შვილების ხვალინდელ განათლებაზეც ვიფიქროთ?
არიან ერები, რომლებმაც მსოფლიო ომები მოიგეს, მათ გარეშე მსოფლიო ისტორია არ იწერება, მაგრამ ბევრად თვითკრიტიკულად არიან განწყობილები, ვიდრე ჩვენ ვართ. თვითკრიტიკულ ადამიანს და ერს შეუძლია სხვისგან სწავლა, გამოსწორება, ხოლო ყეყეჩს ამის შანსი არ აქვს.
ისტორიიდან, მაგალითად, შეგვიძლია ვისწავლოთ სად გვაქვს ჩამორჩენა. 1918 წლის მდგომარეობით საქართველოში წერა-კითხვის მცოდნეთა რაოდენობა, დაახლოებით, 25% იყო, ხოლო ბრიტანეთში ერთი საუკუნით ადრე თითქმის 100%-მა იცოდა წერა-კითხვა.
ლონდონში მეტრო გაიხსნა 1863 წელს, ხოლო თბილისში 1966 წელს.
ძალიან დინამიურ, გლობალიზებულ და სწრაფად ცვლილებად მსოფლიოში საუკუნოვანი ჩამორჩენა არის კატასტროფა.
ახლა მეტროც გვაქვს (შემოტანილი), წერა-კითხვაც ვიცით, მაგრამ თანამედროვე სამყაროში სულ სხვა ინოვაციებზე საუბრობენ.
გვაქვს მდინარე, ზღვა, მთა, ლამაზი ქვეყანა, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი. "ბორჯომს გავყიდით" ან "ევროკავშირში შევალთ" და კარგად ვიცხოვრებთ არ არის გამოსავალი. ოცდამეერთე საუკუნის ადამიანები, სწრაფი მოდერნიზაცია და ტრანსფორმაცია სჭირდება საზოგადოებას. ჩვენ კი როინ მეტრეველი ავირჩიეთ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტად და ბევრი მიმართულებით, საკადრო დონეზეც, ვაბრუნებთ საბჭოთა წარსულს.
არიან უდაბნოში აშენებული ქვეყნები (ისრაელი), რომლებიც ჩვენზე ბევრად უკეთ ცხოვრობენ. ამიტომ, ადამიანი ქმნის ქვეყანას და არა მისი ბუნება.
კიდევ ერთი საკითხი: რა იდეალებს გვისახავს ჩვენი ისტორია? დიდგორი, შამქორი, ბასიანი... სიტყვა გმირზე რამდენი ქართველი გახსენდებათ, ვინც მოხუცებული თავის სიკვდილით მოკვდა ლოგინში?
ბევრჯერ მითქვამს, ქართველ ისტორიკოსებს ილია ჭავჭავაძის ცხოვრებაზე სრულყოფილი მონოგრაფია არ დაუწერიათ, მაგრამ მის მკვლელობაზე 12 წიგნია დაწერილი.
საზღვარგარეთ რომ მოვხვდები, აუცილებლად შევივლი ხოლმე ეროვნულ მუზეუმებში. არა იმიტომ რომ ხმალი ან ვინმეს ფაჩუჩი ვნახო, არამედ იმიტომ რომ ეს მუზეუმები ნარატივს ყვებიან თუ როგორ ხედავს საკუთარ წარსულს ეს ქვეყანა.
ამერიკა არის ქვეყანა, რომელმაც ორი მსოფლიო ომი მოიგო, ყავს მსოფლიოში ყველაზე დიდი ჯარი, დიდი ტერიტორიები აქვს დაპყრობილი (ტეხასი, კალიფორნია და ა.შ.) და აშკარად სხვებზე მეტი საფუძველი აქვს სამხედრო ისტორიით იამაყოს.
ამერიკის ისტორიის მუზეუმში მე ვერ ვნახე ვერც ერთი მინიშნება ამ სიამაყისა. სამაგიეროდ, ყველაზე დიდი ადგილი უკავიათ გამომგონებლებს: პირველი სტომატოლოგიური ბორმანქანების შემქმნელებს, მაცივრების რაღაც მოდელების შემქმნელებს და ა.შ. ცალკე დარბაზი უკავიათ ემიგრანტ გამომგონებლებს, ანუ პირველი თაობის ემიგრანტებს, ვინც ჩავიდა და რაღაც სასარგებლო გააკეთა.
ამასობაში, შევხვდი ქართველ სტუდენტებს ჰარვარდიდან და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიების ინსტიტუტიდან. ვუნდერკინდი ახალგაზრდები, რომლებსაც სრულად აფინანსებს ამერიკა. თითოეული მათგანის განათლება ნახევარი მილიონი დოლარი მაინც დაჯდება, მაგრამ ამერიკამ იცის რომ მისი ძალა არის მოზიდულ გონებრივ რესურსებში და ამაში ღირს ფულის დახარჯვა.
საქართველოდან ეს რესურსები გადიან და გადიან. პრინციპში, ყველაფერი კეთდება რომ გავიდნენ. ჩვენში მოდერნიზაციის და ტრანსფორმაციის მცდელობებს მტრულად ხვდებიან პრეისტორიული დინოზავრები.
ჩვენი გამრუდებული კოლექტიური მეხსიერების იოლ ინსტრუმენტალიზაციას ეწევა ჩვენი ხელისუფლებაც და რუსეთიც. ოკუპანტი სახელმწიფო ვერ დაგვიმტკიცებს რომ ის კარგია, მაგრამ თუ დაგვაჯერებს რომ სხვისგან არაფერი გვესწავლება, რომ დასავლეთი წარსულს გვართმევს და თურქეთი აჭარაში გვეცილება, მაშინ რუსეთის საფრთხე გაუფერულდება, ჩვენ ისევ მას მივეკედლებით, ვერასდროს გავივლით ტრანსფორმაციას და მოდერნიზაციას. დავრჩებით ისევ ჩამორჩენილ ქვეყნად.
ამასთან დასაპირისპირებლად იხარჯება დონორთა უშველებელი გრანტები, მილიონები და მილიონები, იბეჭდება ფლაერები, გადის რაღაც კლიპები, ეწყობა ვორქშოპები, ჩამოყალიბდა სტრატკომები. ფურცელზე, ყველა გრანტი "წარმატებით" განხორციელდა, დონორიცა და ბენეფიციარიც კმაყოფილია. მაგრამ ამასობაში ამ ჭაობში კიდევ უფრო ღრმად ვეფლობით.
კოლექტიურ მეხსიერებას ფლაერით და ვორქშოპით ვერ დაამარცხებ. ეს უთანასწორო და მარცხისთვის განწირული ბრძოლაა. ეს გრანტები გათვლილია მოკლევადიან შედეგებზე და რამდენიმე თვის ან ერთი წლის თავზე, პროექტის დახურვისას, შედეგი მიღწეული უნდა იყოს. ეს ასე არ მუშაობს და სამწუხაროა რომ ამაში ამდენი რესურსი იხარჯება.
ჩვენ გვჭირდება კოლექტიური მეხსიერების ტრანსფორმაცია, მისი ოცდამეერთე საუკუნესთან, თანამედროვე გამოწვევებთან, წარმატებულ ქვეყნებთან შესაბამისობაში მოყვანა.
ამისთვის გვჭირდება კარგი სასკოლო სახელმძღვანელო, სკოლაში კარგი მასწავლებლები და უნივერსიტეტებში კარგი ლექტორები.
სახელმძღვანელო ერთი დაჯდომით არ იქმნება. ვერც მე შევქმნი მას. მე დავწერ იმას, რაც მიკვლევია და ვიცი, ხოლო დანარჩენზე სხვების კვლევებს უნდა დავეყრდნო. ყველა პერიოდზე უნდა დაიწეროს უმაღლესი დონის კვლევა რომ სახელმძღვანელოს ავტორმა ეს ყველაფერი წაიკითხოს და სახელმძღვანელოში ასახოს.
თუმცა ესეც არ არის საკმარისი. სახელმძღვანელო შეიძლება იყოს კარგი, მაგრამ პედაგოგი იყოს არაადეკვატური. ამასწინათ, ერთ-ერთ მუსლიმურ სოფელში შევედი ლექციის ჩასატარებლად. ისტორიის მასწავლებელი დაგვხვდა გაალმასებული ანტიმუსლიმი, ხოლო კლასი მასთან გაუცხოვებული.
კარგი სახელმძღვანელო და კარგი მასწავლებელი უნდა აწარმოოს საუნივერსიტეტო სივრცემ, მაგრამ ამის რესურსი მას არ აქვს. რიგ უნივერსიტეტებში ძველი დინოზავრები არიან კლანურად ჩაბუდებულები და აგრძელებენ საბჭოთა ქართული ნაციონალიზმის კვლავწარმოებას; რიგ შემთხვევებში ნიჭიერი სტუდენტები უარს ამბობენ ისტორიკოსობაზე, რადგან ეს სპეციალობა გაჭირვებასთან და უსახსრობასთან არის ასოცირებული; წარმატებული ისტორიკოსების მაგალითებად გვევლინებიან სახელისუფლებო ისტორიკოსები, რომლებიც ზოგი წულუკიანს ასხამს ხოტბას და ზოგი "გარეჯი საქართველოა!" კამპანიაში არიან ჩართულები.
რა არის გამოსავალი?
არაერთ პოლიტიკოსს ვესაუბრე, მათ შორის ოპოზიციიდან, და ისინი ოთხწლიან საარჩევნო ციკლზე არიან კონცენტრირებულები. დონორებს ერთწლიანი გრანტები აინტერესებთ.
კოლექტიურ მეხსიერებაში დიდი ტრანსფორმაციის დასაწყისს კი 10-15 წელი სჭირდება.
ჩვენ ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში შევქმენით თანამედროვე საქართველოს ისტორიის სამაგისტრო პროგრამა. წელიწადში ვიღებთ სულ 5-10 სტუდენტს.ლექტორთა შორის არის ყველა, ვინც ამ სფეროს საუკეთესო სპეციალისტია მსოფლიო მასშტაბით. ლექციების ნახევარი ინგლისურად არის, მეორე ნახევარი ქართულად. თითოეულ სტუდენტთან ვმუშაობთ ინდივიდუალურად, არამხოლოდ სასწავლო პროცესში, არამედ სამაგისტრო პროგრამის დასრულების შემდეგაც.
ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ამოცანაა რომ თითოეული ნაკადიდან გამოვადნოთ 1, 2 ან საუკეთესო შემთხვევაში 3 მომავალი პროფესორი. ეს 10-15 წლისთავზე მოგვცემს 20-30 ახალ, მოდერნიზებულ და თანამედროვე მსოფლიო დონის პროფესორს.
ესენი დააკომპლექტებენ უნივერსიტეტებს, დაწერენ წიგნებს, სახელმძღვანელოებს, გაზრდიან მომავალ სკოლის მასწავლებლებს. მათი რიცხვი სულ გაიზრდება და ბოლოს მივალთ კოლექტიური მეხსიერების ტრანსფორმაციამდე. ვიცი, ეს ძალიან გრძელი პროცესია, მაგრამ თუ არასდროს დავიწყეთ, ვერასდროს მივალთ დანიშნულების ადგილამდე. ყველა მოკლევადიანი გეგმა მარცხისთვის არის განწირული.
ჩვენში გრძელვადიანი დაგეგმვა არ უყვართ და ამიტომ არ გვაქვს განგრძობადობა. მე და ჩემი მეგობრები მზად ვართ ამ გეგმის ბოლომდე მისაყვანად ვიცხოვროთ.
ერთი დაკვირვება: არსებობს საბიუჯეტო ორგანიზაცია "საერთაშორისო განათლების ცენტრი", რომლის მოვალეობაა ნიჭიერი ქართველი სტუდენტების საზღვარგარეთ სწავლის დაფინანსება, რათა შემდეგ ისინი სამშობლოში დაბრუნდნენ და მიღებული ცოდნა ქვეყანას მოახმარონ.
სამი წელია სამაგისტრო პროგრამა შევქმენით და არც ერთხელ არ დააფინანსეს ჩვენი სტუდენტი.
ამის საპირისპიროდ, არ გვქონია არც ერთი შემთხვევა, როდესაც ჩვენს კურსდამთავრებულს საზღვარგარეთ სწავლის გაგრძელება განეზრახოს და დასავლური დაფინანსება არ მიეღოს.
ჩვენ გერები ვართ ამ ქვეყანაში და ვსაჭიროებთ კარგი ადამიანების დახმარებას.
ხდება ხოლმე, რომ ჩვენი კურსდამთავრებული მიიღებს დასავლური უნივერსიტეტიდან სწავლის საფასურის სრულ დაფინანსებას, მაგრამ გვჭირდება საცხოვრებელი ხარჯების დაფარვა.
ასეთ დროს გვეხმარებიან მეგობრები და დაგვჭირდება თქვენი დახმარებაც. ჩვენ უკვე გვყავს საკმაოდ სახელოვანი დონორები და მეგობრები, მაგრამ, თუ სურვილი გექნებათ, დამატებით განვიხილავთ თანამშრომლობის შემოთავაზებებს."
