გორის ეკონომიკური მნიშვნელობა

გორს ხელსაყრელი სტრატეგიული მდებარეობა აქვს. ქალაქი ქვეყნის აღმოსავლეთ და დასავლეთ რეგიონების დამაკავშირებელ მაგისტრალურ გზასთან ახლოსაა გაშენებული. გორიდან გზა შიდა ქართლში, ცხინვალსა და შემდეგ ჩრდილო კავკასიაში გადადიოდა, სურამის უღელტეხილის გავლით — სამხრეთ და დასავლეთ საქართველოში. ეს ვაჭრობის განვითარებისა და სავაჭრო ურთიერთობების ჩამოყალიბებისთვის მშვენიერი ადგილია და უკვე მე-18 საუკუნეში გორელი ვაჭრები სარფიანად იყენებდნენ შესაძლებლობებს ფართო ასპარეზზე გასასვლელად. ისინი ვაჭრობდნენ ისპაჰანში, თავრიზში, გილანში, მეშჰედსა და რეშთში, შემახაში, დარუბანდსა და ყიზლარში, სტამბოლსა და ასტრახანში. მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოსთვის გორში არსებული სამეწარმეო ეკოსისტემა იმდენად გაფართოვდა, რომ ქალაქში 65 სხვადასხვა საწარმო აღირიცხებოდა და მათში ქალებიც იყვნენ დასაქმებულნი. თავისუფალ საქართველოში გორის ეკონომიკური პოტენციალი ჯერაც შენარჩუნებული იყო, თუმცა რუსული ოკუპაციის პირობებში ქალაქი სტრატეგიული მდებარეობის გამოყენებას სრულად ვეღარ ახერხებდა. მოგვიანებით, საქართველოს საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ, დაიწყო მიწის მასობრივი ნაციონალიზაცია, ადგილობრივი თავადაზნაურობის ქონების ექსპროპრიაცია და მათი გასახლება-ლიკვიდაცია მკვიდრი სამოსახლოებიდან. რეგიონის გამოჩენილ ოჯახებს, მაგალითად ამილახვრებს, რომლებმაც ძალიან დიდი წვლილი შეიტანეს გორის კულტურული ცხოვრების განვითარებაში, ჩამოერთვათ ქონება და აეკრძალათ საქმიანობა. ამასთან, ხელისუფლების მთავარი პროპაგანდისტული ორგანო მოსახლეობას არწმუნებდა, რომ ხვნა-თესვის მიმართულებით საქმე კარგად მიდიოდა და მოსახლეობა კოლექტივიზაციას დადებითად ხვდებოდა. გორს ჯერაც აქვს ყველა რესურსი, რათა დაიბრუნოს ისტორიულ-ეკონომიკური როლი და კიდევ ერთხელ მოგვევლინოს არამხოლოდ ქვეყნის, არამედ რეგიონის სავაჭრო ცენტრად.

გორის ისტორიული და ეთნოგრაფიული მუზეუმი

„სერგი მაკალათიას სახელობის ეთნოგრაფიული მუზეუმი“ 1935 წელს დაარსდა. გორის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი იბარებს, ინახავს და იცავს როგორც გორის რაიონის, ასევე შიდა ქართლისა და საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე აღმოჩენილ კულტურული მემკვიდრეობის მოძრავ ობიექტებსა და ძეგლებს. ამჟამად მუზეუმში დაცულია 48,100-ზე მეტი ექსპონატი. აქაა ლითონწარმოების, კედლის მხატვრობის, მცირე ფორმის ქანდაკების, ჰერალდიკისა და სახალხო სანახაობის ამსახველი მასალები. მუზეუმი აგროვებს, აღრიცხავს, სწავლობს, პოპულარიზაციას უწევს კულტურული მემკვიდრეობის უძრავ და მოძრავ ობიექტებს და ძეგლებს. აქ ტარდება თემატური მუდმივმოქმედი და დროებითი გამოფენები, კონფერენციები, სამეცნიერო სესიები, ტრენინგები, პრეზენტაციები. მუზეუმის ყოველდღიური ცხოვრება დატვირთულია სამეცნიერო-კვლევითი, კულტურულ-საგანმანათლებლო, შემეცნებითი და საგამომცემლო საქმიანობებით. მისამართი: კირიონ II-ის ქუჩა 12

ომის მუზეუმი

გორიდან მანქანით ნახევარი საათის სავალ მანძილზე, სოფელ ერგნეთში, მდებარეობს 2008 წლის ომის მუზეუმი. ერგნეთელმა ლია ჩლაჩიძემ მუზეუმი საკუთარი სახლის სარდაფში გახსნა. მისი სახლი ერთ-ერთია იმათგან, რომელიც 2008 წელს საოკუპაციო ძალებმა ერგნეთში გადაწვეს. ფერფლითა და ნაცრით ამოვსებულ სარდაფშია ნაპოვნი პირველი ექსპონატები, გამურული და ალაგ ჩამოშლილი რიყის ქვის კედელი კი საკუთრივ ექსპონატია. აქ დღემდე თვალსაჩინოა ომის კვალი. მუზეუმის დამაარსებლისა და აქაურობის მასპინძლის თქმით, ეს არაა „ომისა და აგრესიის მუზეუმი“, მისი სურვილია, მუზეუმი იქცეს სივრცედ, სადაც მშვიდობაზე ისაუბრებენ. აქ ინახება ფოტოები, რომლებიც ლია ჩლაჩიძეს მეგობრებმა ცხინვალიდან გამოუგზავნეს. ფოტოებზე აღბეჭდილია, თუ როგორ გროვდება რუსული სამხედრო ტექნიკა და სამხედრო ძალა 5 და 6 აგვისტოს როკის გვირაბთან. ლია ჩლაჩიძეს თქმით, ამგვარი მუზეუმის არსებობა აუცილებელია ეროვნული მეხსიერების დასაცავად, რადგან იგი წარმოადგენს ერის იდენტობას, ისტორიას.

1920 წლის გორის მიწისძვრა

1920 წლის 20 თებერვალს გორი ძლიერმა მიწისძვრამ შეაზანზარა. ქალაქის თითქმის ნახევარი ნანგრევებად იქცა. მიწისძვრის შედეგად განადგურდა 756 შენობა. მცირე დაზიანებებით მხოლოდ 16 შენობა გადარჩა. თითქმის სრულიად განადგურდა: ატენი, გორიჯვარი, სკრა, ხოვლე, სასირეთი, დოესი და სხვა სოფლები. სხვადასხვა ხარისხის დაზიანება მიიღო მაზრის 75-მა სოფელმა. კატასტროფას ადამიანების სიცოცხლეც შეეწირა (სხვადასხვა წყაროში სხვადასხვა რაოდენობა სახელდება. დაღუპულთა რაოდენობა ასს აჭარბებდა). საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა ამ დროს ორიოდე წლისა იყო. გასაჭირმა მთავრობა და საზოგადოება შეაკავშირა, მთელი ქვეყანა გაერთიანდა თანადგომისა და დახმარებისთვის. გამოიყო პირველადი 20-მილიონიანი კრედიტი, თუმცა დახმარების პაკეტის საერთო ღირებულება 60-80 მილიონ მანეთამდე ადიოდა. უსახლკაროდ დარჩენილთათვის მთავრობამ ბინები იქირავა ბორჯომში, ხაშურსა და სურამში. სურამში მომზადდა ბინები 5 ათასი კაცისთვის. გარდა სახელმწიფო აპარატებისა, კატასტროფამ საზოგადოებაშიც გააჩინა სოლიდარობის ინიციატივები: შეუჩერებლად ტარდებოდა საქველმოქმედო აქციები, კონკურსები, მოხალისეობრივი ინიციატივები გორის დასახმარებლად. მოსახლეობას გაეგზავნა: საკვები, პირველადი საჭიროების ნივთები, 10 ათასი კარავი, შეშა. შეიქმნა საველე ჰოსპიტლები დაზარალებულთათვის პირველადი დახმარების აღმოსაჩენად. რკინიგზაზე განუწყვეტლივ მოძრაობდნენ სამგზავრო, საბარგო და სანიტარიული მატარებლები. სანიტარიული მატარებლით დაშავებულები გადაჰყავდათ თბილისში. აქტიური იყო საერთაშორისო მხარდაჭერაც. ქალაქში დახმარება ჩამოიტანეს წითელი ჯვრის წარმომადგენლებმა. იტალიის სამოქალაქო მისიამ გამოგზავნა 500 კაცზე გათვლილი საველე ამბულატორია და ექიმთა ჯგუფი. სომეხთა ეროვნულმა საბჭომ 50 000 მანეთი გამოყო და დამატებით დაზარალებულებისთვის საავადმყოფოში 20 საწოლი უზრუნველყო. ამერიკელთა აღმოსავლეთის დამხმარე კომიტეტმა კი სამი ვაგონი ტანსაცმელი გამოგზავნა გორელებისთვის. 1920 წლის მიწისძვრამ გორის ისტორიაში დატოვა როგორც ადამიანური ტრაგედიების, ასევე საზოგადოებრივი თანადგომის დიდი და მნიშვნელოვანი კვალი.

ვაჟა-ფშაველა და გორი

გორს ვაჟა-ფშაველას ბიოგრაფიაში გამორჩეული ადგილი აქვს. გორის სამასწავლებლო სემინარიაში ვაჟა-ფშაველა 18 წლის ასაკში ჩაირიცხა. ამ პერიოდში სემინარია ის ერთ-ერთ იშვიათი სასწავლებელი იყო, სადაც იმპერიული იდეოლოგიზაცია და პროპაგანდა შედარებით შესუსტებული იყო. მოაზროვნე და თავისუფლებისმოყვარე ახალგაზრდებს გორის სასწავლებელში პიროვნული განვითარების, ინტელექტუალური წვრთნის, ჰუმანისტური იდეების ჩამოყალიბების პირობები ჰქონდათ. ვაჟას ხშირად ხედავდნენ ხალხოსნების წრეებში, სადაც დაუახლოვდა მოძრაობის ერთ-ერთ მთავარ ინიციატორს, მიშო ყიფიანს. არაერთი ამბავია შემორჩენილი როგორც მისი ფიცხი ხასიათისა და ხელჩართული ჩხუბების, ასევე დაუღალავი მოხალისეობის შესახებ გორის მიმდებარე სოფლების დასახმარებლად. თავისუფალ დროს ის ხშირად კითხულობდა სემინარიის კაკლის ხის ძირში. საკითხავი მრავალფეროვანი ჰქონდა: პლატონი, ჰერაკლიტე, ბეკონი, კანტი, ბორელი, სპენსერი, გოეთე, ჰომეროსი, ვერგილიუსი, დანტე, შექსპირი, ბაირონი და სხვები. ვაჟას ინტერესები ყველა სფეროს სწვდებოდა. ის ინტერესდებოდა ძველი ქართული ლიტერატურითაც, ასტრონომითა და ფილოსოფიითაც. მისი თვალსაწიერი ფართო იყო, შემეცნების სურვილი კი შეუზღუდავი. ვაჟას სხვა მნიშვნელოვანი კავშირიც ჰქონდა გორთან – ოჯახი. სოფელ ხელთუბანში სახლობდა ვაჟას ძმა – თედო რაზიკაშვილი. თედო არამხოლოდ სამწერლო საქმიანობას ეწეოდა, არამედ ზეპირსიტყვიერების ნიმუშებსაც აგროვებდა. მან 3000-ზე მეტი ლექსი და 200-მდე ზღაპარი შეაგროვა და შემოინახა, შეადგინა ხალხური სიტყვიერების ლექსიკონი. მოგვიანებით ვაჟამ შვილი – ლევანი სწორედ გორში გამოაგზავნა ძმის, თედოს იმედად. (1923 წელს ლევან რაზიკაშვილი საბჭოთა ხელისუფლებამ დახვრიტა ქაქუცა ჩოლოყაშვილის რაზმისთვის დახმარების ბრალდებით. ალექსანდრე აბაშელმა, შალვა დადიანმა და პავლე ინგოროყვამ სერგო ორჯონიკიძეს ვაჟა-ფშაველას შვილის შეწყალება სთხოვეს. გადმოცემის თანახმად, ორჯონიკიძემ უპასუხა: „ვაჟას შვილი კი არა, თვით ვაჟა რომ იყოს ცოცხალი, იმასაც დავხვრეტდი“. დღეს ლევანის საფლავის ადგილმდებარეობა უცნობია, მისი გამოსახულება მამასთან ერთად გადაღებული ფოტოებიდანაც ამოშლილია). გორში ახლა ვაჟას 20-მდე შთამომავალი ცხოვრობს. ამბები, ცნობები, ისტორიები, რასაც ისინი ინახავენ, მთელი საქართველოსთვის მნიშვნელოვანია. ესაა მეხსიერება, რომლის განადგურებაც საბჭოთა რეპრესიებმა მაინც ვერ მოახერხა.

ისტორიული და დემოკრატიული პროცესები გორში

მე-19 საუკუნეში რუსეთის იმპერიის ცენტრში აღმოცენებულმა „ნაროდნიკულმა“ მოძრაობამ საქართველომდე მოაღწია და ფეხი გორში მოიკიდა. მოძრაობა 1870-იან წლებში იწყება, თუმცა მალევე, 1876 წელს, ხალხოსანთა წრე გამჟღავნდა და ლიდერების უმეტესობა დააპატიმრეს. დაპატიმრებას გადარჩენილებმა დააფუძნეს „ქართული ისტორიისა და ლიტერატურის შესწავლის საზოგადოება“, რომლის წევრები სკოლებში არალეგალურად ავრცელებდნენ ხალხოსნურ იდეებსა და აკრძალულ ლიტერატურას. საქართველოს დამოუკიდებელი რესპუბლიკის შექმნასთან ერთად მთელ საქართველოში, მათ შორის, გორში ძლიერდებოდა ადგილობრივი თვითმმართველობები. მოქალაქეები აქტიურად მონაწილეობდნენ არჩევნებსა და საზოგადოებრივი საკითხების განხილვაში. გორის საქალაქო არჩევნებში მონაწილე პარტიები საკუთარ საარჩევნო სიებს ადგილობრივი პრესის მეშვეობით ავრცელებდნენ. 1917-1921 წლების განმავლობაში გორში ჩატარდა 2 საქალაქო, საერობო და საქართველოს დამფუძნებელი კრების არჩევნები. ვითარება ტოტალიტარული რეჟიმის დამყარების შემდეგ, რასაკვირველია, შეიცვალა. მოქალაქეთა გარკვეულ ჯგუფებს ფიქციურ არჩევნებში მონაწილეობაც კი ეკრძალებოდათ. მათ „ხმის უფლება ჩამორთმეულად“, იგივე „შავსიელად“ აცხადებდნენ. არქივები არაერთ ისეთ წერილს ინახავს, რომლებშიც ქალაქის მცხოვრებნი ადმინისტრაციას მიმართავენ, რათა შეცდომით ან უსამართლოდ ჩამორთმეული ხმის მიცემის უფლება აღუდგინონ. ტოტალიტარიზმის პირობებშიც, ათწლეულების განმავლობაში, ქალაქ გორსა და მაზრაში ხალხოსნური, ქალთა თუ საარჩევნო უფლებრივი საკითხები მაინც აქტიურად განიხილებოდა. ეს ადასტურებს, რომ იმპერიის მძიმე უღელშიც კი შესაძლებელია მონდომებულ მოქალაქეთა დემოკრატიული მოქმედებები უყურადღებოდ და უშედეგოდ არ დარჩეს. მისამართი: სამეფოს ქუჩა 49

საბჭოთა რეპრესიები გორიდან

სიაში ქალაქ გორში და გორის რაიონში დაბადებული ადამიანების მონაცემებია. ისინი 1930-იან წლებში საბჭოთა რეჟიმის სისასტიკეს ემსხვერპლნენ. მასობრივმა რეპრესიებმა პიკს 1937-1938 წლებში მიაღწია. „დიდი წმენდა“, „დიდი ტერორი“ - ასე მოიხსენებენ დღეს საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის გენერალური მდივნის, ქვეყნის ერთპიროვნული მმართველის, იოსებ სტალინის კამპანიას ძალაუფლების გასამყარებლად. ეს იყო მასშტაბური პროცესი, რომელიც მიზნად ისახავდა: პოლიტიკური ოპონენტების განადგურებას, წინააღმდეგობის ნებისმიერი გამოვლინების ჩახშობასა და საზოგადოების ერთპარტიული სისტემისთვის დამორჩილებას, კერძო საკუთრების მასობრივ ჩამორთმევასა და გლეხების „კოლექტივიზაციას“, მდიდარი გლეხების „გაკულაკებას“, ეროვნული დამოუკიდებლობისა და სხვა ყოველგვარი თავისუფლების გამოვლინების დათრგუნვას, „საბჭოთა ადამიანის“ ჩამოყალიბებას. „დიდ ტერორს“ საქართველოში 30,000-ზე მეტი ადამიანი ემსხვერპლა. მათგან თითქმის ნახევარი დახვრიტეს, მეორე ნახევარი კი გაუსაძლის პირობებში ციმბირისა და ცენტრალური აზიის გზას გაუყენეს. 3,600-ზე მეტი სტალინის უშუალო ბრძანებით გასამართლდა, მათგან 3,100-მდე ადამიანს მიესაჯა სასჯელის უმაღლესი ზომა, დახვრეტა და პირადი ქონების ჩამორთმევა. ნახე აქ - სტალინური სიები

პროექტის შესახებ

გორი ჩვენი ქვეყნის ისტორიაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი, გამორჩეული ქალაქია, თუმცა მის შესახებ ჯერ კიდევ ბევრი რამ არ ვიცით. 1920-ის მიწისძვრის მასშტაბი... გორი - ვაჟა-ფშაველას ცხოვრებაში... ქალაქის დემოკრატიული და კულტურული ტრადიციები... უამრავი სხვა ცნობა, ამბავი, ფაქტი ელის გამომზეურებას. პროექტის მიზანია მივიწყებული ისტორიის აღდგენა ჩვენს მეხსიერებაში, ადგილობრივი მოსახლეობისა და სტუმრებისთვის ქალაქის/რეგიონის ახლებურად გაცნობა, გამორჩეული ისტორიული მომენტებისა და პირების „გაცოცხლება“, ქალაქისა და რეგიონის მდიდარი, უნიკალური ისტორიული და თანამედროვე მახასიათებლების მოძიება, აღწერა და ფართო საზოგადოებისთვის გადაცემა. პროექტის ფარგლებში საზოგადოება აქამდე უცნობი ადამიანების ისტორიებს, ტრავმისა და ტრიუმფის მეხსიერების ადგილებსა და მნიშვნელოვან ისტორიულ მომენტებს გაეცნობა; პროექტის კვლევითი და სხვა აქტივობების შედეგად შეიქმნა „იდენტობის რუკა“ - ამ უნიკალური ისტორიის ერთგვარი ვიზუალური რეპრეზენტაცია, რაც საშუალებას გვაძლევს, თავიდან „აღმოვაჩინოთ“ შიდა ქართლის რეგიონის მნიშვნელოვანი ნაწილი, მისი ისტორია. „იდენტობის რუკის“ კვალდაკვალ ქალაქში შეამჩნევთ ინფორმაციულ ბანერებსა და QR კოდებს, მათი მეშვეობით შეგიძლიათ ესტუმროთ ვებგვერდს, გაეცნოთ ვრცელ ინფორმაციას ან თავად შემოგვთავაზოთ თქვენთვის ცნობილი საინტერესო და უნიკალური ისტორიები ქალაქისა და მისი მცხოვრებლების შესახებ. ისტორიული და თანამედროვე მოვლენები, ფოტომასალა, საარქივო დოკუმენტები და ვიდეოები გორის ისტორიის, კულტურისა და ყოველდღიურობის შესახებ — ეს ყველაფერი და სხვა უამრავი რამ ელის მკითხველს, მკვლევარს, სტუმარს, ადგილობრივს. ყველას, ვისაც ახლის „კვლევა და ჩხრეკა“ სწადია. დააჭირეთ რუკაზე შესაბამისი ლოკაციის პინს ან აირჩიეთ ჩამონათვალიდან.

პარტნიორები

IDFI-ის პარტნიორები პროექტში არიან „გორის ფოტოგრაფთა კლუბისა“ და „გორის საინფორმაციო ცენტრის“ წარმომადგენლები. პროექტი ხორციელდება კრეატიულ სააგენტო „ლივინგსტონსა“ და „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიასთან“(Sovlab) თანამშრომლობით. პროექტის განხორციელებაში მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვით გორში მცხოვრებ ახალგაზრდებს.

წყარო: https://gorimaps.ge