USD 2.7865
EUR 3.0470
RUB 3.4140
თბილისი
«La Vanguardia» (ესპანეთი): ძლიერი ნატო რუსეთის შესაკავებლად
თარიღი:  254

ესპანეთის გაზეთ „ლა ვანგუარდიაში“ (La Vanguardia) რუბრიკით „ევროპის პერსპექტივა“ გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით „ძლიერი ნატო რუსეთის შესაკავებლად: ალიანსს 75 წელი ისე უსრულდება, რომ კრემლი თავის მოკავშირედ ვერ გადააქცია“ (ავტორი - ქსავიერ მასდე-საქსასი), რომელშიც გაანალიზებულია ნატო-რუსეთის ურთიერთობა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ: როგორი იყო ბორის ელცინის მმართველობის დროს და როგორი გახდა ვლადიმერ პუტინის პრეზიდენტობის პერიოდში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

ცივი ომის დასრულების გამო დაწყებული იდენტურობის კრიზისის შემდეგ ნატო თავის საწყის წერტილს დაუბრუნდა: რუსეთი არამარტო მის მთავარ მტრად განიხილება, არამედ მისი არსებობის მიზეზსაც წარმოადგენს.

მიმდინარე წლის ივლისში ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრები ვაშინგტონში საიუბილეო უმაღლესი დონის სამიტზე შეიკრიბებიან და ნატოს შექმნიდან 75 წლისთავს იზეიმებენ, რომელზეც ხაზი გაესმება სამხედრო ბლოკის ძლიერებას. მართლაცდა, ნატოში უფრო მეტი წევრია, ვიდრე ოდესმე - 32, ხოლო თავდაცვის სფეროში მთლიანი შიდა პროდუქტის 2%-ს უკვე ალიანსის წევრების უმრავლესობა ხარჯავს.

თუმცა ევროპას ზეიმის დრო არ აქვს. ნატოს ევროპელი წევრები ომის დაფდაფებს სცემენ და სამხედრო ბიუჯეტებს ზრდიან. ისინი აცნობიერებენ, რომ ორი მნიშვნელოვანი საფრთხის წინაშე დგანან, რომელთა თავიდან აცილება, დიდი ალბათობით, მათ არ შეუძლიათ. ეს საფრთხეებია: ვლადიმერ პუტინის ტერიტორიული ამბიციები და ევროპის დამოკიდებულება ამერიკის შეერთებულ შტატებზე. ევროპას ჯერ კიდევ არ შეუძლია საკუთარი თავის დაცვა  და გაურკვეველია, შეძლებს თუ არა ამას ოდესმე. უფრო მეტიც - ტრანსატლანტიკური ურთიერთობა შეიძლება შიგნიდან „აფეთქდეს“ რამდენიმე თვის შემდეგ, თუ დონალდ ტრამპი თეთრ სახლში დაბრუნდება.

1991 წელს, როცა საბჭოთა კავშირი და მისი სატელიტების სამხედრო ბლოკი - ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაცია დაიშალა, მაშინაც კი არ იყო ასეთი გაურკვეველი პერსპექტივა, როგორიც დღეს არის. ცივი ომის დასრულებით თანამშრომლობისა და პროგრესის ახალი ეტაპი დაიწყო. აშშ დარწმუნებული იყო, რომ პრეზიდენტი ბორის ელცინი რუსეთს პროდასავლურ და ლიბერალური დემოკრატიის ქვეყნად გადაქცევდა. ევროპის უსაფრთხოება გარანტირებულად მოჩანდა.

ბორის ელცინმა თხოვნით მიმართა თავის ამერიკელ კოლეგას ბილ კლინტონს, რომ ნატო პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკებისა და რიგი ექს-სოციალისტური ქვეყნების ხარჯზე არ გაფართოებულიყო. ბილ კლინტონი დათანხმდა: მას სურდა, რომ რუსეთთან ურთიერთობა აშშ-სათვის პრიორიტეტული ყოფილიყო.

მაგრამ ორმა ლიდერმა, რომლებსაც დიდი მორალურ-პოლიტიკური წონა ჰქონდათ - პოლონელმა ლეხ ვალენსამ და ჩეხმა ვაცლავ ჰაველმა - ბილ კლინტონს მიანიშნეს: მათ იმიტომ კი არ გაიმარჯვეს კომუნიზმზე, რომ „ნაცრისფერ ზონაში“ ისევ რუსეთის გავლენის ქვეშ დარჩენილიყვნენ. ისინი შიშობდნენ, რომ რუსეთი, თუნდაც არასაბჭოური, ისევ „იმპერიული“ სახელმწიფო იქნებოდა, ანუ იმის მსგავსი, რომელსაც ვლადიმერ პუტინი მოგვიანებით შექმნის.

გარდა ამისა, ბილ კლინტონის ადმინისტრაციაში გაჩნდა იდეა, რომ ქვეყნებს, რომლებიც საბჭოთა უღლისაგან გათავისუფლდნენ და დემოკრატიულები გახდნენ თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკით, უფლება აქვთ თვითონვე განსაზღვრონ თავიანთი მომავალი - მიღებული იქნენ ნატოსა და ევროკავშირის წევრებად, თუ ისინი ამას მოისურვებენ. თუ ვაშინგტონი მათ სურვილს წინ აღუდგებოდა, ეს იმას ნიშნავდა, რომ საფუძველი ჩაეყრებოდა ევროპულ განხეთქილებას.

ამას ისიც დაემატა, რომ დემოკრატი ბილ კლინტონი, რომელსაც მეორე ვადით სურდა აშშ-ის პრეზიდენტად დარჩენილიყო, იძულებული გახდა ანგარიში გაეწია რესპუბლიკელების პოზიციისათვის, რომლებიც ნატოს გაფართოების მტკიცე მომხრეები იყვნენ. მოკლედ, ბილ კლინტონმა პოზიცია შეიცვალა და ნატოს გაფართოების კურსის მომხრე გახდა. იგი 1996 წელს მეორე ვადით აირჩიეს, 1997 წელს კი ნატომ, აშშ-ის ნებით, ორი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადადგა; ერთი მხრივ, წევრებად მიიწვია პოლონეთი, ჩეხეთი და უნგრეთი, ხოლო მეორე მხრივ, ხელი მოაწერა რუსეთთან ხელშეკრულებას თანამშრომლობისა და მშვიდობის განმტკიცების შესახებ. შეიქმნა ნატო-რუსეთის საბჭო („ალიანსი ალიანსის შიგნით“). რუს გენერლებს საშუალება მიეცათ ნატოს ბრიუსელის შტაბ-ბინაში ყოფილიყვნენ და ყველა სამიტს დაწრებოდნენ. მოკლედ, მაქსიმალური გამჭვირვალობა მაქსიმალური ურთიერთნდობისათვის.

პოლონეთი, ჩეხეთი და უნგრეთი ნატოს სრულუფლებიანი წევრები 1999 წელს გახდნენ, შემდეგ კი, 2004 წელს, ნატომ კარი გაუღო ბულგარეთს, რუმინეთს, სლოვაკეთს და სამ პოსტსაბჭოთა რესპუბლიკას - ესტონეთს, ლატვიას და ლიტვას (ლიეტუვას). იმ დროიდან, ანუ 25 წლის წინ მომხდარი მოვლენის შემდეგ, ჩამოთვლილი ქვეყნების 100-მილიონიანი მოსახლეობა ტკბებოდა ცხოვრების დონის ზრდით და სტაბილურობით, რომელიც წარმოუდგენელი იყო ბერლინის კედლის დანგრევამდე და საბჭოთა კავშირის დაშლამდე.

ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრებმა, რომლებიც კმაყოფილნი იყვნენ რუსეთთან ურთიერთობით, შეამცირეს თავდაცვის ხარჯები, რის შედეგადაც მკვეთრად იმატა საყოველთაო კეთილდღეობის დონემ. რუსეთთან „მშვიდობიანი დამოკიდებულებისა და თანამშრომლობის დივიდენდი“ ევროპისათვის ნაყოფიერი გამოდგა.

ბორის ელცინმა მიიღო ახალი მსოფლიო წესრიგი, რომელიც აშშ-ის ხელმძღვანელობით ხორციელდებოდა. ვლადიმერ პუტინი, რომელმაც რუსეთის პრეზიდენტის პოსტი 2000 წელს დაიკავა, თავდაპირველად უმეტესად შიდა რუსული პრობლემების მოგვარებით იყო დაკავებული (ძველი ოლიგარქების ახლით ჩანაცვლება, რეგიონული პოლიტიკა და ა.შ.), თუმცა საერთაშორისო სამიტებზეც ინიციატივას იჩენდა ხოლმე. შემდეგ კი თანდათან უკმაყოფილობის გამოხატვაც დაიწყო - სერბეთზე დასავლეთის ზეწოლისა და კოსოვოს აღიარებასთან დაკავშირებით. როგორც იტყვიან, რუსეთის პრეზიდენტს „თვალი აეხილა“. მართალია, იგი ფორმალურად არ გამოსულა ნატოს 2004 წლის გაფართოების წინააღმდეგ, მაგრამ მომდევნო წელს ვლადიმერ პუტინმა საბჭოთა კავშირის დაშლა მეოცე საუკუნის ყველაზე დიდ შეცდომად მიიჩნია. 2007 წელს კი რუსეთის პრეზიდენტი მიუნჰენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე გამოსვლის დროს 30 წუთის განმავლობაში აკრიტიკებდა ახალ მსოფლიო წესრიგს და მკაფიოდ მიანიშნა, რომ კრემლი დაინტერესებული არაა ისეთი „თავისუფალი მსოფლიოს“ არსებობით, რომელსაც ერთი სახელმწიფო აკონტროლებს. მან ერაყის ომის (2003 წ.) მაგალითი მოიყვანა, როგორც იმის დადასტურება, რომ აშშ არ იცავდა საერთაშორისო სამართლის პრინციპებს და განაცხადა, რომ მსოფლიოში ყველაფერი ერთი სახელმწიფოს სურვილითა და ინტერესებით არ უნდა ხდებოდეს.

იმავე 2007 წელს რუსეთი გავიდა ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღების შეზღუდვის ხელშეკრულებიდან, ხოლო 2008 წლის აგვისტოში საქართველოს რეგიონების - „სამხრეთ ოსეთისა“ და აფხაზეთის ოკუპირება მოახდინა [ნატოში საქართველოს სწრაფვის ხელის შეშლის მიზნით].

პრეზიდენტი ბარაკ ობამა 2009 წელს რუსეთთან ნორმალური ურთიერთობის აღდგენას შეეცადა, მაგრამ იმ დროისათვის ვლადიმერ პუტინს უკვე მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი რუსეთის გავლენა აღედგინა ყოფილ საბჭოთა ტერიტორიაზე, ანუ ფაქტიურად კონტროლი დაემყარებინა უკრაინაზე, ბალტიისპირა რესპუბლიკებზე და მოლდოვაზე. 2014 წელს  უკრაინის შემადგენლობაში არსებული ყირიმისა და დონბასის ოკუპაციამ მოსკოვის მიერ საფუძველი ჩაუყარა რუსეთ-უკრაინის ომს, რომელიც 2022 წლის 24 თებერვალს დაიწყო და ჯერ-ჯერობით დასასრული არ უჩანს.

უკრაინა უკვე მრავალი წელია თხოვს ვაშინგტონს და ბრიუსელს, რომ მასაც მიეცეს საკუთარი ბედის არჩევის ისეთივე უფლება, როგორიც ცენტრალური ევროპის ქვეყნებს მიეცათ 1999 და 2004 წლებში. მართალია, 2007 წლის აპრილში, ბუქარესტის სამიტზე, ნატო გარკვეულწილად  დაეთანხმა უკრაინის თხოვნას და დეკლარაციაში ჩაიწერა, რომ უკრაინა [და საქართველო] ოდესმე ალიანსის წევრი გახდებაო, მაგრამ მას შემდეგ მხოლოდ ნატოს წევრების „დამაიმედებელი“ რიტორიკა ისმის, რითაც მათივე მოყოყმანე და არამდგრადი პოზიცია არის შენიღბული.

ვაშინგტონის ივლისის სამიტზე ალიანსი დაუბრუნდება უკრაინის საკითხის განხილვას, შესთავაზოს თუ არა კიევს ოფიციალური მიწვევა ალიანსში გაწევრიანებისათვის. შეთავაზებას მხარს უჭერენ საფრანგეთი, პოლონეთი და ყოფილი ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნები. წინააღმდეგნი გამოდიან აშშ და გერმანია, რომლებიც ფრთხილობენ და არ სურთ რუსეთთან ნატოს პირდაპირი შეტაკება მოხდეს. 

დღევანდელი სიტუაცია გვაჩვენებს, რომ ამჟამად ევროპაში ომის გაფართოების რისკი ისეთი მაღალია, როგორც არასდროს 1945 წლიდან. ეს მოწმობს იმას, რომ დღეს ნატო იგივე საფრთხის წინაშე დგას, რის გამოც თავის დროზე ალიანსი შეიქმნა. აშკარაა, რომ პროგრესი და სტაბილურობა საკმარისი არ აღმოჩნდა იმისათვის, რათა ევროპას თავიდან აეცილებინა ახალი შეტაკება ძველ დემონთან.

მოამზადა სიმონ კილაძემ

წყარო: https://www.lavanguardia.com/internacional/20240401/9585175/mas-otan-frenar-rusia.html

 

კულტურა
„მამის მეგარმუნე ქალი“ – ლელა თათარაიძე

თუშური სიმღერებისა და მელოდიების განუმეორებელ ავტორ-შემსრულებელთან, ლელა თათარაიძესთან ინტერვიუს ჩაწერის იდეა მის 75 წლის იუბილეს უკავშირდება.

ალბათ ინტერვიუზე დათანხმება გაგვიჭირდებოდა, რომ არა ეთერ (ეთერო) თათარაიძე – პოეტი, ფოლკლორისტი, ლელა თათარაიძის და. იგი ესწრებოდა ინტერვიუს ჩაწერის პროცესსაც. ამიტომ, ვფიქრობთ, მკითხველისთვის საინტერესო იქნება მისი ჩართვებისა და კომენტარების გაცნობა.

ლელა თათარაიძის საიუბილეო საღამო 24 ოქტომბერს რუსთაველის თეატრის დიდ სცენაზე გაიმართება. აღსანიშნავია, რომ იუბილეს მიეძღვნა ფოლკლორის ცენტრის ფოტოპროექტიც „ლელა და ეთერო“.

– ვეცადე, თქვენთან ინტერვიუსთვის მაქსიმალურად მოვმზადებულიყავი, თუმცა თქვენი სხვა ინტერვიუ ვერსად ვიპოვე, არ იძებნება. ალბათ, შეიძლება ითქვას, ეს ექსკლუზიური ინტერვიუა, რისთვისაც, რა თქმა უნდა, დიდ მადლობას გიხდით.

– დიახ, შეიძლება ასეც ითქვას, რადგან არასოდეს არაფერზე არ ვლაპარაკობ.

– გვიამბეთ, როგორ ცხოვრობთ ახლა? როგორია თქვენი ყოველდღიურობა?

– ასაკი, ჯანმრთელობა – ყველაფერი წარმავალია, ასაკს მოაქვს ან ეს, ან – ის.

– მალე თქვენი 75 წლის იუბილეა. საინტერესოა, როგორ აფასებთ თქვენს განვლილ ცხოვრებას? წარსულზე როცა ფიქრობთ, პირველად რა გახსენდებათ? სად გაიმარჯვეთ და სად დამარცხდით?

– გამარჯვებისა და მარცხისა რა მოგახსენოთ, არაფერი მახსოვს, არც ჩავეძიები ხოლმე, როდის რა იყო, როდის რა შევქმენი და გავაკეთე. რაღაც სულ სხვანაირი განწყობა მაქვს ხოლმე. არც მილაპარაკია, არც მიყვირია, როდის რა გავაკეთე და რა ვერ გავაკეთე. რით მეტკინა გული და გამიხარდა. უფრო მდუმარება მიყვარს, ვიდრე ლაპარაკი. ფიქრი მიყვარს, ფიქრი ნისლია მთებისა...

– გაიხსენეთ, როდის იგრძენით პირველად სიმღერასთან კავშირი.

– სიმღერასთან ბავშვობიდან მქონდა შეხება, მაგრამ არასოდეს მიფიქრია, რომ პროფესიად გავიხდიდი, გავყვებოდი და გამოვჩნდებოდი. ასეთი სურვილი არასოდეს მქონია. სულ სხვა პროფესია მინდოდა, არ გამიშვეს და ამიტომ...

– რა პროფესია გინდოდათ?

– მფრინავობა, ფრენა მინდოდა და დედაჩემმა გაიგიჟა თავი, არაო. მამა ბევრს არ იტყოდა, ან ჰო, ან არა. დედამ, არაო. ვკითხე, რატომ-მეთქი? ახლა მე იქ შენ სად გისაგონოო (სად ვიფიქრო, შენ სად ხარ ცაშიო – რ.კ.), რაღაც რომ მოხდესო?! მე ვუთხარი, მიწაზე არა კვდებიან-მეთქი? არაო და გამზადებული საბუთებით დამტოვა ასე.

– პირველად როდის იმღერეთ?

– საშუალო სკოლა რომ დავამთავრე, გიორგი (ბუხუტი) დარახველიძე ჩამოვიდა ალვანში. ანსამბლი ჩამოაყალიბა. იქ წამყვანი სოლისტი ვიყავი, სხვათა შორის, ეს აზრიც ბუხუტისგან იყო, მან მითხრა, შენ ამ საქმეს უნდა გაჰყვე და ისწავლოო. რამდენიმე მეგარმონე ქალი იყო ბუხუტისთან. ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა იმართებოდა იმ დროს (იგულისხმება 1958 წელს მოსკოვში ჩატარებული ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა – რ.კ.). ბუხუტი ჩამოვიდა ახმეტის რაიონში, რომ სასწრაფოდ ჩამოეყალიბებინა ანსამბლი. ძალიან ნიჭიერი კაცი იყო, უნიჭიერესი ქორეოგრაფი. მოიფიქრა, რომ ფოლკლორი ყოფილიყო წინა ხაზზე, 65 გარმონიანი ქალი შეგვკრიბა, თან ვცეკვავდით. ცეკვის ნახაზი ისე იყო გაკეთებული, რომ 65 მეგარმონე ქალი ციფრ 50-ს ვწერდით. მოსკოვში, ყრილობათა სასახლის დარბაზში, ვიცეკვეთ. სამი ფერი ეცვათ შემსრულებლებს, თეთრი მარტო მე მეცვა, წამყვანი სოლისტი ვიყავი იმ ანსამბლისა.

– ეს იყო თქვენი დებიუტი დიდ სცენაზე?

– ქვეყნის გარეთ პირველი გასვლა იყო, ისე რაიონულ ოლიმპიადებზე, სკოლაში სულ ვმღეროდი გარმონით.

– თქვენს ბავშვობას რომ დავუბრუნდეთ, რა გახსენდებათ ყველაზე ხშირად?

– ალვანში და, მით უმეტეს, თუშეთში სხვა რა გასართობი გვქონდა, შევიკრიბებოდით ბავშვები, ვდგამდით რაღაცა ლხინს, ცეკვას, ნოველებს; მგელსა და კრავს და რაღაცებს ვასახიერებდით დეკორაციებით. სახლში ხომ ყველა ვმღეროდით. სულ მუსიკის ხმა ისმოდა ჩვენი სახლიდან.

საუბარში ერთვება ლელას და, ეთერო თათარაიძე:

– ჩავერთვები, რა. არ მამღერებდნენ. როგორც კი ამათთან სიმღერას ვიწყებდი, წკუპ და ჩემი სამივე და-ძმა წკაპუნით გაჩერდებოდა. დედა ეკითხებოდა, რად არ ამღერებთო. სამივე ერთდროულად წამოიძახებდა: „ურევს!“

– გარმონი თქვენს ცხოვრებაში რუსეთში წასვლის შემდეგ შემოვიდა?

– არა, იქამდეც. სკოლაში სულ ჩემი გარმონი იყო. ოლიმპიადებზე, სკოლის და რაიონის ღონისძიებებზე – ყველგან გარმონით სულ მე ვიყავი. თავიდან გარმონი არ მქონდა და თუშეთში თხელ ფიქალს (სიპი ქვა) გავხვრეტდი, კლავიატურას ნახშირით დავუხატავდი, ბაწარს გავუყრიდი და ვითომ გარმონზე ვუკრავდი, მელოდიას ხმით ვასრულებდი.

კვლავ ერთვება ეთერო:

– ეს ფიქალი ხომ ჭრიდა ბაწარს, ბაწარი არის თუშური დართული საქსოვი ძაფი. დედამ, სულ ფეხები ჰქონდა დალურჯებული და გაჭრილი, ის უცებ გაუწყდებოდა და ზედ ეცემოდა სიპი ქვა, მაგრამ არ ადარდებდაო. სახლს რომ ვაშენებდით, მეორე სართულზე ფანჯრები არ გვქონდაო; ლელა გადაყოფდა ფეხებს და ეს სიპი ქვა „გარმონი“ ეჭირა, დილიდან საღამომდე რომ არ ჩამოგეყვანა, საჭმელიც კი არ ახსოვდა, მღეროდა ამვლელ-ჩამვლელისთვისო. ვინ გამოხვალო, რომ ეკითხებოდა, მამის მეგარმუნე ქალიო.

– სხვა საგნებს როგორ სწავლობდით სკოლაში?

– ტექნიკური საგნები შორს ჩემგან, უფრო ჰუმანიტარული – ქართული, ისტორია. მასწავლებლებს გარმონისთვის ვუყვარდი და მიწერდნენ ნიშნებს.

– ბავშვობის სიმღერა რომელია? ყველაზე ხშირად რომელ სიმღერას ღიღინებდით?

– მაგალითად, მამასა და ბიძებისგან გვესმოდა „შირაქში ერთმა მეცხვარემ სიზმარი ნახა ზიანი, ადგა და ბიძას უამბო...“ (მღერის).

ისევ ეთერო საუბრობს:

– ისეთი ხმა ჰქონდა, ღამე სოფელი რომ ჩუმდებოდა, ნიავს მიჰქონდა ლელას სიმღერა, წარმოუდგენელი ხმა იყო.

– ბავშვობაში ოჯახში როგორი ურთიერთობა გქონდათ მშობლებთან?

– ბავშვობაში და შემდეგ ახალგაზრდობაშიც მშობლების ხათრი და რიდი გვქონდა ყველაფერში, დიდად არც შევეწინააღმდეგებოდით, მე ეს მინდა, ან არ მინდა. ამას ვერც გავბედავდით და ვიკადრებდით. ჩვენ სხვა მენტალიტეტით ვიზრდებოდით, მით უმეტეს, მთის ხალხი. მამა უფრო დამთმობი იყო. ჩვენს ახალგაზრდობაში არტისტი როგორ შეიძლებოდა ყოფილიყავი. სცენა, არტისტი – არ შეიძლებოდა, მით უფრო, სოფელში. არ მახსოვს, მამაჩემს ეთქვა, რომ არ წახვალ მაგ პროფესიაშიო. კონცერტები გვქონდა, ღამით გვიან ან გამთენიისას მოვიდოდი სახლში. არ მახსოვს, მამას ეთქვას, სად იყავი ამდენ ხანსო. დედა დიდად არ იტყოდა, მაგრამ იჯდა და ათენებდა ღამეს, მით უფრო, როცა ჩემი მანქანა მყავდა. დედას არასოდეს არ დაუძინია, სანამ არ მივიდოდი, თუნდაც გამთენიისას. რომ მოვიდოდი, დამშვიდდებოდა.

– ალვანის სკოლასა და ბაღში მუშაობდით მასწავლებლად და გუნდის ხელმძღვანელად. როგორც ლოტბარი და პედაგოგი, როგორი იყო თქვენი მიდგომა ბავშვებისა და სწავლების მიმართ?

– დიპლომი დავიცავი ოჟიოს სკოლაში, ახმეტის რაიონია. ერთი წელი იმ სკოლაში ვმუშაობდი, გაკვეთილებიც იქ მქონდა, გუნდიც და ყველაფერი. იმ დროს ახალგაზრდა ხარ და არ აქცევ ყურადღებას, მაგრამ წლები გადიოდა და შემხვდებოდნენ მოწაფეები ან მასწავლებლები. არც ვიცნობდი ბევრს, „ლელა მასწავლებელო!“ და „ლელა მასწავლებელო!“ – მხვდებოდნენ თბილად. დასკვნა გამოვიტანე, რომ სიყვარული დავტოვე იქ. გაკვეთილზე რომ შევდიოდი, ზარი რომ დაირეკებოდა, სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ, არცერთი გარეთ არ იყო, კლასში მელოდებოდნენ. ჩვენს მასწავლებლებს უკვირდათ, ჩვენ ვერაფრით მოვიხელთეთ ეს ბავშვები, გადარეული არიან, ნახევარი გაკვეთილის მერე შემოხსნიან კარებს ან ხმაურობენ, შენ როგორ ახერხებო. რომ მეკითხებოდნენ, ამას როგორ ვაკეთებდი, არ ვიცი, ეტყობა, სულ სხვა მიდგომა მქონდა. ამ სიმღერებზე, ტრადიციებზე ველაპარაკებოდი, ინტერესს ვუღვივებდი, მარტო სიმღერას არ ვასწავლიდი.

– ბავშვების ამბავი ერთია, მეორე კი უკვე ზრდასრულებთან რომ გიწევს მუშაობა და ანსამბლის, გუნდის ხელმძღვანელობა. თქვენი აზრით, რა გამოწვევებსა და სირთულეებთან არის დაკავშირებული ანსამბლის ხელმძღვანელობა?

– ტრიო, კვარტეტები, ანსამბლები... რა ვიცი, რთულია. უბრალოდ, დაგვიანებას ვერ ვეგუები. ერთი საათით რომ დააგვიანებს და მოვა, ვითომ არაფერი, აქ კი ამდენი ადამიანი ელოდება, არ ვიცი, ეს ჩემთვის რა არის. გარმონთან ძირითადად მეხით მოძრაობა მაქვს, პირველი მე შემოვიტანე ეს მოძრაობა. ჩარჩოში არაფერი მაქვს; სიმღერაა თუ ინსტრუმენტია, რა ხასიათზეც ვარ, ორთვლიანს ზოგჯერ რვაზე გავუშვებ და პირიქით.

– 1992 წლიდან მუშაობდით მერაბ კოსტავას სახელობის ეროვნულ თეატრში, იყავით მუსიკალური გამფორმებელი და მსახიობიც. ეს ახალი სფეროა. გვიამბეთ თქვენი ცხოვრების ამ ეპიზოდზეც, რამდენად საინტერესო იყო თქვენთვის, როგორც მსახიობისა და როგორც მუსიკალური გამფორმებლისათვის, თეატრის ეს მიმართულება?

– ეგ თეატრშიც მქონდა, კინოშიც და ყველგან. გოდერძი ჩოხელის ფილმები, იურა კვაჭაძის ფილმები. ვთამაშობდი კიდეც ორივე ფილმის ეპიზოდებში. ბევრი ფილმი მაქვს მუსიკალურად გახმოვანებული. „სურამის ციხისთვის“ ზურაბის დედის ტირილი მე ჩავუწერე. ფარაჯანოვი და დოდო აბაშიძე იყვნენ მაშინ.

– კოსტავას ეროვნულ თეატრში ვთამაშობდი სპექტაკლში „ნურც რა მოგშლია, არწივო, ბუდეი“, თუშების ცხოვრებაზე იყო. ნინუა, თეატრის ხელმძღვანელი, ერთი წელი მითვლიდა, მიბარებდა, ჩვენთან უნდა მოხვიდეო. კინო არ არის იმდენი სალაპარაკო, რა მაქვს ისეთი, არაფერი. „ადამიანთა სევდა“, „ექვსი თოვლიანი დღე“, „წიგნი ფიცისა“ – ამ ფილმებში ჩემი სიმღერაა გამოყენებული. „წიგნი ფიცისა“ რომ გადაიღეს, ბიძინამ (კომპოზიტორი ბიძინა კვერნაძე – რ.კ.) სიმღერა გააკეთა, გიგა ლორთქიფანიძე იყო რეჟისორი. მითხრეს, რომ იქ უნდა მემღერა ინგილო ქალის „ნანა“. ვუთხარი, ვიმღერებ, მაგრამ ისე, როგორი განწყობაც მოვა, მელიზმები, ჩახვევები უნდა ყოფილიყო ჩემი. მერე მითხრეს, რომ „დალაი“ – თუშური „ზარი“ გვჭირდებაო. ვუთხარი, რომ ეს კაცების „ზარი“ იყო და ამას თავისი განუყოფელი მელოდია ჰქონდა. იქვე შევასრულე, ძალიან მოეწონათ და მითხრეს, რომ ესეც მე უნდა შემესრულებინა. უარი ვუთხარი, რადგან ქალები არ ასრულებდნენ „ზარს“. მოიყვანეს ჰამლეტ გონაშვილი. ჰამლეტი სიმღერის დას მეძახდა, სახელით არ მომმართავდა. საოცარი ადამიანი იყო, ბუნების, მთების მოყვარული. ისწავლა, მაგრამ ხმის ტემბრი არ მიესადაგა, თვითონაც ასე ფიქრობდა. მოიყვანეს თემურ ქევხიშვილი და ჩაწერეს თემური.

ყველა ლექსს თავისი ისტორია აქვს, თუ ეს ისტორია არ იცი და შენს გულში არ ჯდება, შეიძლება ტკივილით, სიხარულით, იმას მე ვერ მივიღებ. მეუბნებიან, როგორ ძლიერ ლექსებს იღებ და ძლიერ ლექსებზე აკეთებო.

თუშური მელოდიები, რაც ბავშვობაში, ახალგაზრდობაში მესმოდა, რაც ჩემს მეხსიერებას შემორჩა, ყველაფერი ზეპირად ვიცი. ამ მელოდიებზე ტექსტებს მე ვადებ და მე ვარგებ, ყველაფერი ჩემი გაკეთებულია, რამდენიმეს გარდა. ლექსი არის ფშავ-ხევსურების, მით უმეტეს, ხევსურების. მელოდია-მუსიკა არის თუშების.

– თქვენი და თქვენი დის ვარსკვლავი ერთად გაიხსნა. თქვენს შემოქმედებაშიც არის ეთეროს პოეზია. საერთო ისტორია გაქვთ, ერთი ამბავი გადაგხდენიათ, ერთი გაგხარებიათ და გწყენიათ. როცა თქვენი დის ლექსს არჩევთ, მის ტექსტში თუ ხედავთ ხოლმე თქვენი ბავშვობის ემოციებს? აკავშირებთ საერთო მოგონებებს?

– ის, რაც ჩემია, ამისია... ტირილიც ერთია, სიხარულიც, ტკივილიც და ყველაფერი. ის ჩემში ისეთ ემოციებს იწვევს, რომ სხვებისგან შეიძლება ისე ვერ აღვიქვა და ვერ შევისისხლხორცო. ზოგჯერ მეუფლება განცდა, რომ არც ეს არის ლექსის ავტორი და არც მე ვარ სიმღერის ავტორი, თუშეთია ყველაფერი თავისი სილამაზით, თავისი ბრძოლებით, ემოციებით, სიხარულით, ყველაფრით, რაც ჰქონდათ და იყვნენ ჩვენი წინაპრები.

ადრე თუშეთში რომ სატვირთო მანქანებით დავდიოდით, ბარგზე ვისხედით ხოლმე მთელი ოჯახი. გამაძლიერებლები ედგათ ბიჭებს, ჩემი სიმღერები იყო ჩართული... მაშინაც კი ვფიქრობდი, რომ ის მე არ ვიყავი, მე არ ვმღეროდი. სულ სხვა სამყაროა იქ, თუშეთში.

კვლავ ეთერო ერთვება:

– ბოლო საღამოს ვიყავით დანოს (ეთეროს და ლელას სოფელი თუშეთში – რ.კ.) გორზე. ვისხედით და ხან მე მაკითხებდნენ ლექსს და ხან შენ გამღერებდნენ. ქალებმა თქვეს: „ვაიმე, არ გებრალებათა თუშეთ, ხვალ რო წახვალთად, ვეღარც თქვენ ლექსს გიგონებსად ვეღარც თქვენ ნამღერს?!“ – ეს ფრაზა ძალიან მოქმედებს ჩემზე, ეს დროც ხომ მოვა, სულ რომ წავალთ (საუბრისას თვალზე ცრემლი მოადგა).
– ბავშვობის წყენა? რა გაწყენინათ ეთერომ ბავშვობაში?

– არაფერი. დედას გაეკიდებოდა ხოლმე ხშირად, დედა თუ მიდიოდა საქმეზე, დედა მობრუნდებოდა. „ლელა!“ – დამიძახებდა და აბა, ნუ მოხვალ შინ! მობრუნდებოდა ეგრევე. სიმღერის და სიყვარულის მეტი, სხვა არაფერი გვქონია სახლში. სხვათა შორის, მამაც და დედაც მღეროდნენ, მაგრამ ვერ გამოჩნდნენ იმდროინდელი ცხოვრების გამო. მუსიკოსობა, კაცის სიმღერა სირცხვილი იყო და დამალულად მღეროდნენ ხოლმე.

– რას ურჩევდით ახალგაზრდებს?

– უყვარდეთ სამშობლო, ქართული, ეროვნული, წარსული... იფიქრონ მომავალზე და იყვნენ ისეთი ადამიანები, რომ უყვარდეს ყველას, თავის ერსა და სამშობლოს.

– რომ არა სიმღერა, რა იქნებოდა?

– რომ არა სიმღერა, იქნებოდა მფრინავობა.

ინტერვიუ დაიბეჭდა ფოლკლორის ცენტრის ელექტრონულ ჟურნალში და მიეძღვნა ლელა თათარაიძის 75 წლის იუბილეს.

ფოტო - ლაშა ღუღუნიშვილი

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.