,
საკუთარი ქვეყნის დედაქალაქისთვის უცხო თვალით შეხედვა ორი კუთხითაა საინტერესო: ერთი - უბრალოდ სუბიექტური აღქმის გადასამოწმებლად და მეორე - გეცოდინებათ, რა უნდა აჩვენოთ უცხოელ სტუმარს.
Atlas Obscura ინტერნეტ-გიდია მოგზაურობის მოყვარული ადამიანებისთვის და აქ უამრავ რჩევას, ტურსა და სტატიას ნახავთ. ამ პლატფორმის აზრით, თბილისში ჩამოსულმა სტუმარმა ეს ხუთი შენობა უნდა მოინახულოს:
ავლაბარში ერთი არაფრით გამორჩეული და მოძველებული სახლი დიდ საიდუმლოს მალავს: ამ სახლის ქვეშ მეოცე საუკუნის დასაწყისში კომუნისტური პროკლამაციები იბეჭდებოდა. სახლის სიღრმეში მოთავსებულია 1906 წლის სტანდარტებითაც კი მოძველებული სტამბა, რომელიც ბოლშევიკებმა თბილისში დაშლილ ნაწილებად შემოიტანეს. სამი წლის განმავლობაში ამ სტამბაში ქართულ, რუსულ და სომხურ ენებზე ათასობით პამფლეტი დაიბეჭდა.
1904-1905 წლების განმავლობაში, როდესაც სტამბა სრული დატვირთვით მუშაობდა, მისი ადგილსამყოფელი სასტიკად იყო გასაიდუმლოებული. თუ შენობას პოლიცია მიუახლოვდებოდა, "დიასახლისები" ზარს რეკავდნენ და ბეჭდვის პროცესი წყდებოდა. სტამბის ოთახიდან რამდენიმე გვირაბი გადიოდა უახლოეს ჭასთან - ეს გვირაბები გასაქცევად უნდა გამოეყენებინათ, თუ არალეგალურ საქმიანობას ვინმე აღმოაჩენდა. ასოთამწყობები ორ ცვლაში უწყვეტ რეჟიმში მუშაობდნენ და გარესამყაროსთან კავშირი უკიდურესად შეზღუდული ჰქონდათ.
ამ დროს სტალინი ახალგაზრდა იყო, მაგრამ უკვე გაძარცვული ჰქონდა ბანკი. ერთი ვერსიით, სტალინს სტამბის ოთახშივე ეძინა, სხვა ვერსიით კი - ის ამ შენობაში ნამყოფიც კი არ იყო.
1906 წელს სტამბის არსებობა ჟანდარმერიამ აღმოაჩინა. სახლი გადაწვეს, მეპატრონე კი ოჯახით ციმბირში გადაასახლეს. 31 წლის შემდეგ, როცა საბჭოთა კავშირის სათავეში სტალინი მოვიდა, სტამბა აღადგინეს, შენობა კი მუზეუმად აქციეს, იქვე გახსნეს კინოთეატრიც, რომელშიც საბჭოთა ფილმები გადიოდა. საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ კი მუზეუმი წლების განმავლობაში მიტოვებული იყო.
დღეს მუზეუმს საქართველოს კომუნისტური პარტია ხელმძღვანელობს. სტამბა ჟანგითაა დაფარული და თვითონ მუზეუმიც განადგურების პირასაა, მაგრამ ბოლო წლებში ამ ისტორიამ ახალი სეგმენტი მოიზიდა: ჩინელი ტურისტები.
საბჭოთა პერიოდში აშენებული უამრავი არქიტექტურული ძეგლიდან, ყოფილი გზების სამინისტროს შენობა ყველაზე საინტერესო და შთამბეჭდავია. შენობა, რომელიც არქიტექტორმა გიორგი ჩახავამ დააპროექტა, 1975 წელს გაიხსნა, 2007 წელს კი საქართველოს ბანკმა იყიდა. იმის გამო, რომ ნაგებობა მრავალი წლის განმავლობაში იყო მიტოვებული, მას მასშტაბური სარემონტო სამუშაოები ჩაუტარდა, როგორც ფასადზე, ასევე – შიგნით.
არქიტექტურული კონცეფცია, რომელსაც Space city ჰქვია, 1920-იანი წლების კონსტრუქტივიზმით, ბრუტალიზმითა და იაპონური მეტაბოლიზმითაა შთაგონებული. აღსანიშნავია, რომ დიზაინი მონრეალში, კანადაში არსებულ ჰაბიტატ 67-საც მოგაგონებთ.
დახრილი კოშკი, რომელიც თანამედროვე თბილისის სიმბოლოდ იქცა, 2010 წელს აშენდა. ნაგებობა ზღაპრიდან გადმოსულს ჰგავს და მისი ისტორიაც ასეთივეა. მისი სულისჩამდგმელი რეჟისორი და მხატვარი რეზო გაბრიაძეა. კოშკის გვერდით კი მარიონეტების თეატრია, რომელიც 1981 წლიდან არსებობს.
უზარმაზარი საათი, კერამიკული პანოები და თეატრის "სცენა" მაშინვე იქცევს მაყურებლის ყურადღებას. ყოველი საათის ბოლოს მოხატული კარებიდან გამოდის ანგელოზი და პატარა ჩაქუჩით ზარს რეკავს. დღეში ორჯერ კი, 12:00 საათსა და 19:00 საათზე, შესაძლებელია 5-წუთიანი თოჯინური წარმოდგენის, "ცხოვრების წრებრუნვის" ნახვა.
წარმოდგენაზე დასწრება უფასოა და ის ცხოვრების მთავარი ეტაპების შესახებ მოგვითხრობს. სპექტაკლის შემდეგ კი გირჩევთ, იქვე კაფეში ჩამოჯდეთ და უგემრიელესი ქართული ღვინო გასინჯოთ.
წითელი აგურით მოპირკეთებული ეს მეჩეთი დღეისთვის მოქმედი ერთადერთი მუსლიმური სალოცავია ქალაქში.
მეჩეთი 1723-35 წლებში აშენდა, როცა თბილისი ოსმალებს ჰქონდათ დაპყრობილი. ის მომდევნო 300 წლის განმავლობაში სამჯერ განადგურდა და აღდგა. მე-19 საუკუნის ბოლოს, 1895 წელს ბაქოელმა მილიონერმა და მეცენატმა ჰაჯიზეინალაბდინ თაღიევმა მეჩეთი მთლიანად შეაკეთა, რამაც მისი აღმოსავლეთი ნაწილი საგრძნობლად შეცვალა.
1951 წლამდე თბილისში ორი მეჩეთი იდგა. შიიტები განცალკევებულად, ლურჯ მეჩეთში ლოცულობდნენ, სუნიტები კი - ჯუმაში. 1951 წელს კომუნისტურმა მთავრობამ ლურჯი მეჩეთი გაანადგურა, რათა მეტეხის ხიდი აეგო. შიიტებს წასავლელი აღარსად ჰქონდათ და ჯუმა მეჩეთმა მათ კარი გაუხსნა. ასე იქცა აბანოთუბანში მდებარე მეჩეთი ერთადერთ ადგილად, სადაც შიიტები და სუნიტები ერთად ლოცულობდნენ. 1996 წლამდე ამ ორი მიმდინარეობის მორწმუნეებს შავი ფარდა ჰყოფდათ, დღესდღეობით კი დარბაზი ყველასთვის ღიაა.
მეჩეთი ორბელიანის აბანოს მახლობლადაა განლაგებული, რომლის ულამაზესი მოზაიკური ფასადიც დამოუკიდებელი ღირსშესანიშნაობაა.
5. სასტუმრო ივერია
ერთი შეხედვით, სანახავი არაფერია, მაგრამ ეს შენობა საქართველოს უახლესი ისტორიის ერთგვარი ილუსტრაციაა.
სასტუმრო ივერია გასული საუკუნის 60-იან წლებში აშენდა, როცა თბილისი საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთი ყველაზე "ცხელი" ტურისტული წერტილი იყო. საბჭოთა პოლიტიკური ელიტის წევრები თბილისში ვიზიტისას სწორედ აქ რჩებოდნენ ხოლმე.
90-იან წლებში, მას შემდეგ, რაც აფხაზეთის ომი ტრაგიკული შედეგებით დასრულდა, თბილისში 200 000-მდე იძულებით გადაადგილებული პირი ჩამოვიდა და ხელისუფლებას ისინი სადმე უნდა დაებინავებინა. ერთ-ერთ ასეთ ადგილად სასტუმრო ივერია იქცა. შენობაში 800-მდე დევნილი წლების განმავლობაში ცხოვრობდა. შესაბამისად, თბილისის ცენტრში განლაგებული სასტუმრო მოუგვარებელი პოლიტიკური პრობლემის სიმბოლოდ იქცა.
2004 წელს, ვარდების რევოლუციის შემდეგ ივერიიდან დევნილები გამოასახლეს, 2008 წელს კი აქ ახალი სასტუმრო გაიხსნა. წლების განმავლობაში დევნილების თავშესაფრის მოზაიკისებური ფასადი უამრავი ფოტოგრაფის ყურადღებას იპყრობდა, რასაც ვერაფრით წარმოიდგენთ ახლა, როცა შემინულ შენობას უყურებთ.
აფხაზეთის კონფლიქტი ჯერაც არ ამოწურულა. დევნილი ოჯახები კი ამჟამად დროებით საცხოვრებლებში რჩებიან და სახლებში დაბრუნებას ელიან.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
