,
მიწისძვრის შედეგად დაიღუპა 25 ათასი ადამიანი, 140 ათასი დაინვალიდდა. 500 ათასი ადამიანი დარჩა თავშესაფრის გარეშე.
მიწისძვრამ მთლიანად გაანადგურა ქალაქი სპიტაკი, სადაც დაახლოებით 17 ათასი ადამიანი ცხოვრობდა, და მასთან ერთად 58 სოფელი. განადგურდა სომხეთის სიდიდით მეორე ქალაქის ლენინაკანის (ახლა გიუმრი) 80%. საერთოდ დაინგრა სტეფანავანი, კიროვაკანი (ახლა ვანაძორი) და კიდევ დაახლოებით 300 დასახლებული პუნქტი.
მიწისძვრამ 16.2 მილიარდი დოლარის ზარალი გამოიწვია. დაღუპულების გარდა, დაახლოებით 19 ათასი ადამიანი დაშავდა, ხოლო 500 ათასი ადამიანი უსახლკაროდ დარჩა.
საერთო ჯამში, მიწისძვრამ სომხეთის მთელი ტერიტორიის 40% მოიცვა. მოვლენის ზონაში მოხვდა დაახლოებით 970 ათასი ადამიანი. ავარიის რისკის გამო მუშაობა შეწყვიტა სომხეთის ატომურმა ელექტროსადგურმა.
სამაშველო სამუშაოებში, გარდა მოხალისეებისა, მონაწილეობდა 20 ათასზე მეტი ჯარისკაცი და ოფიცერი, ნანგრევების გასატანად გამოიყენებოდა 3 ათას ერთეულზე მეტი სამხედრო ტექნიკა. მთელ საბჭოთა კავშირში აქტიურად მიმდინარეობდა ჰუმანიტარული დახმარების მოძიება.
მიწისძვრით განადგურებულ ქალაქში ერთ-ერთი პირველები უკრაინელი და ქართველი მაშველები ჩავიდნენ.
გაგახსენებთ რას წერდა 1988 წლის დეკემბერში მუხრან მაჭავარიანი:“მსოფლიო შეატორტმანა სომხეთში დატრიალებულმა ცოდვამ. დედამიწის ყოველი მხრიდან ელვის უსწრაფესად დაიძრა თანაგრძნობის ნიაღვარი.. დავრწმუნდი: კაცობრიობის მკერდში, თურმე, ჯერ კიდევ ძგერს ადამიანის გული! თურმე, ჯერ კიდევ არ აღმოფხვრილა ადამიანში ადამიანურობა! სხვა ერთა მიერ სხვა ერის ტკივილის ასეთი სიღრმით განცდა, მართალია დახოცილებს მკვდრეთით ვეღარ აღადგენს, მაგრამ იმის უტყუარი საბუთი კია, რომ დედამიწაზე არც ერთი ერი მარტო არაა!“
„ჩვენ მეორე დღესვე სპიტაკში ვიყავით. მაშინ საქართველოს მთებში საკონტროლო-სამაშველო სამსახურში ვმუშაობდი.“ – იხსენებს უკრაინელი მაშველი ალექსანდრ კუდრინი და განაგრძობს: „თავდაუზოგავად ვმუშაობდით, მაგრამ ცოცხლად გადარჩენილების პოვნის შანსი მცირე იყო. საცხოვრებელი სახლების ადგილას ნანგრევები იყო. ყოველ ნახევარ საათში ვაცხადებდით წუთიერ დუმილს და ვაჩერებდით ტექნიკას, იქნებ გაგვეგო ძახილი ნანგრევებიდან. ჩვენს ჯგუფში სპელეოლოგები და ალპინისტები ვმუშაობდით. ყველას დიდი გამოცდილება გვქონდა. ამას გარდა იყო ბევრი მოხალისე. მიწისძვრით დაზარალებულების დასახმარებლად სომხეთში ბევრი ჩავიდა უკრაინიდან, საქართველოდან და საბჭოთა კავშირის სხვა რესპუბლიკებიდან.“
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
