USD 2.7227
EUR 3.1910
RUB 3.4642
თბილისი
«TRT» (თურქეთი): „წარმოიდგინეთ ევროპა ომის შემდეგ: სამი სცენარი“
თარიღი:  1128

თურქეთის სახელმწიფო ტელერადიომაუწყებლობის კორპორაციის TRT-ის (Turkish Radio and Television Corporation) ვებ-გვერდზე, რუბრიკით „აქტუალური თემის ანალიზი“, გამოქვეყნებულია სტატია სათაურით  „წარმოიდგინეთ ევროპა ომის შემდეგ: სამი სცენარი“, რომლის ავტორია პროფესორი მურათ იეშილთაში, ანკარაში არსებული ანალიტიკური ცენტრის SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორი.

გთავაზობთ პუბლიკაციას:

ჩვენ კი ორი ახალი დიდი კრიზისის წინაშე აღმოვჩნდით. ერთი ფოკუსირებულია ახლო აღმოსავლეთზე, მეორე - ევროპაზე. ორივე კრიზისის გავლენა ახალი რეგიონული წესრიგის ჩამოყალიბებაზე კრიტიკული იქნება. უკრაინაში მიმდინარე ომის შედეგის გავლენა ევროპის უსაფრთხოების გარემოზე შეიძლება გაანალიზდეს სამი განსხვავებული სცენარით: თანამშრომლობითი, კონკურენტული და ჰეგემონური. ეს სცენარები შეიძლება განხილულ იქნას სამი ძირითადი პარამეტრის საფუძველზე. ესენია ევროპის სტრატეგიული ავტონომია, აშშ-ს გავლენა ევროპაზე და რუსეთის პოზიცია ამ ჩარჩოში.

ნაყოფიერი თანამშრომლობა

ამ სცენარში, თანამშრომლობაზე დაფუძნებული უსაფრთხოების გარემო ხასიათდება ევროპის მთავრობებს შორის გაზრდილი თანამშრომლობით, ბრექსიტის შემდგომი ბრიტანეთის განახლებული თავდაცვითი თანამშრომლობით ევროკავშირთან, რუსეთის შერიგებითა და ევროპაში რეინტეგრაციით. ამის გამოვლინება იქნება ერთობლივი თავდაცვითი პროექტებისა და საწარმოო საქმიანობების რაოდენობისა და მასშტაბის ზრდა და უფრო შემრიგებლური მიდგომა კავშირის წევრებს შორის.

ადრე შეიქმნა ისეთი სტრუქტურები, როგორიცაა ევროპის თავდაცვის ფონდი (EDF) და თავდაცვისა და უსაფრთხოების სფეროში პერმანენტულ სტრუქტურული თანამშრომლობა (PESCO). EDF განსხვავდება PESCO-სგან იმით, რომ ის იყენებს ევროკავშირის ფონდებს და ხელს უწყობს კომპანიების თანამშრომლობას სახელმწიფოთაშორისი მოლაპარაკებების ნაცვლად, ამცირებს რა ისეთი კრიტიკული სახელმწიფო ინსტიტუტების როლს, როგორიცაა თავდაცვის სამინისტროები. ამრიგად, ის ეფუძნება სუპრანაციონალურ მიდგომას და მიზნად ისახავს უფრო ღრმა თანამშრომლობას, ვიდრე PESCO.

ამ თანამშრომლობით უსაფრთხოების წესრიგს ევროპაში აქვს შესაძლო ინდიკატორები, როგორიცაა კონტინენტის გაზრდილი სტრატეგიული ავტონომია. ქრონიკული პრობლემა, როგორიცაა სუპრანაციონალური უსაფრთხოებისა და თავდაცვის უზრუნველყოფის უუნარობა, რომელიც გადაილახება ისეთი მექანიზმებით, როგორიცაა EDF.

კონკურენცია და გაყოფა

ევროპის უსაფრთხოების გარემოს მეორე შესაძლო მომავალი შეიძლება განისაზღვროს როგორც კონკურენტული, სადაც სავარაუდოა მეორე ცივი ომი რუსეთთან. ეს შეიძლება წარმოიშვას, თუ განსხვავებები ევროპის მთავრობებს შორის და მათ მიერ მიღებული ზომები რუსეთ-უკრაინის ომის განმავლობაში გამოიწვევს შეუთავსებლობასა და სკეპტიციზმს მათ შორის და გარე აქტორებთან ურთიერთობებში. შესაბამისად, დიდი ძალები კონტინენტზე, როგორიცაა გერმანია, საფრანგეთი და ბრიტანეთი, მისდევენ პოლიტიკას, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს ეროვნულ ინტერესებს.

ამ სცენარს აქვს შესაძლო შედეგებიც. ნაციონალიზმი და პროტექციონიზმი გააგრძელებდა ზრდას, განსაკუთრებით ადგილობრივი თავდაცვის ინდუსტრიის პრიორიტეტიზაციით, რაც არის საფრანგეთის მიერ უპირატესობა მინიჭებული პრაქტიკა. ნატოს ეფექტურობა ასევე შემცირდება ევროპული სახელმწიფოების უმართებლობის გამო, დააკმაყოფილონ თავდაცვის ხარჯები შიდა გაყოფების და შემდგომ აშშ-ს უკმაყოფილების გამო. ამით, ნდობა ევროკავშირის მიმართ შემცირდება და აღმოსავლეთ ევროპა, ბალტიის ქვეყნები და ბალკანეთი მიეცემა სწრაფ მილიტარიზაციას, რაც გამოიწვევს ახალ უსაფრთხოების დილემებს.

შეზღუდული და დამოკიდებული

ბოლოს შესაძლო უსაფრთხოების გარემო შეიძლება აღიწეროს როგორც ჰეგემონური და შემზღუდველი, მათ შორის ცივი ომი ჩინეთთან. ეს სცენარი იქნება შედეგი იმისა, რომ ვერ მოხერხდა კონტინენტზე სტრატეგიული ავტონომიის შექმნა საერთო საფუძვლის შექმნითა და საკმარისი პროექტების წარმოებით EDF-ისა და PESCO-ს სტრუქტურების ფარგლებში. ეს გაზრდის აშშ-ს გავლენას ევროპის თავდაცვასა და უსაფრთხოებაზე.

ომის დაწყებიდან, მიუხედავად ევროპის ქვეყნების საწინააღმდეგო განცხადებებისა, იარაღის შესყიდვების სულ უფრო მეტი წილი მოდიოდა კავშირის გარედან, აშშ იყო უდიდესი მიმწოდებელი. კონტინენტის ბევრმა ქვეყანამ ომამდე აშშ-ს შეუკვეთა F-35, მაგრამ, როგორც ჩანს, დამატებითი შეკვეთები გაკეთდა ჩეხეთის, გერმანიის, შვეიცარიისა და რუმინეთის მიერ. ზოგიერთმა ქვეყნებმა როგორიცაა ბულგარეთი და სლოვაკეთი, უფრო მოკრძალებული თავდაცვის ბიუჯეტით, ასევე შეუკვეთეს F-16 Block-70 გამანადგურებლები აშშ-ს. ბევრისთვის აშშ-დან თავდაცვის შესყიდვები აღიქმება როგორც ამერიკული უსაფრთხოების გარანტია და ამერიკული სამხედრო ყოფნის გაგრძელება ევროპაში. ბალტიის, აღმოსავლეთ ევროპისა და ბალკანეთის ქვეყნების სტრატეგიული დოკუმენტების გაანალიზებისას ნათლად ჩანს, რომ ამერიკული ყოფნის შენარჩუნება და გაძლიერება მათ ტერიტორიებზე მიღებულია როგორც სტრატეგიული პრიორიტეტი.

ჰეგემონური უსაფრთხოების წესრიგის შესაძლო შედეგები იქნება ორპოლარული მსოფლიოს წარმოქმნა. ამერიკული დომინირების გამო, ასევე დასრულდებოდა ევროკავშირის პრეტენზია, ყოფილიყო ძლიერი და დამოუკიდებელი მოთამაშე გლობალურ წესრიგში. ორპოლარობა გახდება უფრო თვალსაჩინო და მკვეთრი. ეს შეამცირებს მოქმედების არეალს. ამერიკული ჰეგემონიისა და ორპოლარული სტრუქტურების მახასიათებლების გამო, განსაკუთრებით მცირე სახელმწიფოები გახდებიან კიდევ უფრო დამოკიდებული აშშ-ზე.

ამ სცენარის კიდევ ერთი შედეგი იქნება რუსეთის დასუსტება და სისტემიდან გარიყვა. რადგან აშშ გაძლიერდება და დომინანტი გახდება, ის უზრუნველყოფს ომის გაგრძელებას, რამაც შეიძლება საბოლოოდ გამოიწვიოს მთავრობის ცვლილება. ეს იქნება დამამცირებელი შედეგი რუსეთისთვის. მეორეს მხრივ, თუ რუსეთი მოიგებს ომს, ის სრულად გამოირიცხება აშშ-ს დომინირებული ევროპის უსაფრთხოების გარემოდან და აღმოსავლეთ-დასავლეთის გაყოფა გაღრმავდება. ყველა ეს სცენარი, სავარაუდოდ დამოკიდებული იქნება უკრაინაში ომის შედეგზე.

წყარო: https://www.trt.net.tr/georgian/msop-lio/2024/09/27/ak-tualuri-t-emis-analizi-39-2024-2192307

 

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.