,
BMG გთავაზობთ ეკონომიკის მინისტრის ყოფილი მოადგილის და ანალიტიკური ცენტრის "ჯეო ქეისის" მრჩეველთა საბჭოს წევრის, ნიკა ალავიძის ბლოგს - "IMF და საქართველო, მიჩვენე შენი მეგობრები და გეტყვი ვინ ხარ შენ ანუ მოკლე გზამკვლევი მათთვის, ვინც ჯერ კიდევ თვლის, რომ ყველაფერში დამნაშავეა “დიფსტეიტი”.
“Inflation is always and everywhere a monetary phenomenon, but governments will always try to convince people that it is caused by external forces.”
Milton Friedman
“ინფლაცია ყოველთვის და ყველგან მონეტარული ფენომენია, თუმცა ხელისუფლება ხალხს ყოველთვის უმტკიცებს, რომ ამაში გარე ძალები არიან დამნაშავეები", - მილტონ ფრიდმანი
IMF-ის ისტორია, როლი და მისია
საერთაშორისო სავალუტო ფონდი IMF (International Monetary Fund) 1944 წელს შეიქმნა, აშშ პატარა ქალაქში ბრეტონ ვუდსში გამართულ კონფერენციაზე, 44 ქვეყნის მონაწილეობით, ხოლო რეალური საქმიანობა 1945 წელს დაიწყო, პირველი 29 წევრით. ამავე კონფერენციაზე გადაწყდა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი ფინანსური წესრიგის საფუძვლები ვაჭრობის, ვალუტისა და გლობალური სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად. იმავე კონფერენციაზე შეიქმნა მსოფლიო ბანკიც (World Bank).
IMF-ის მიზანი იყო გლობალური ფინანსური ქაოსის შეჩერება და ახალი ეკონომიკური წესრიგის ჩამოყალიბება, სადაც ვალუტები სტაბილურია, ანგარიშგება გამჭვირვალე და მოქმედებას საერთო წესები გააჩნია. ფონდის მიზანია მოაწესრიგოს და ჰარმინიზება გაუკეთოს გლობალური თამაშის წესებს და საბოლოოდ უზრუნველყოს სიღატაკის დაძლევა.
ამ დიდი ინიციატივის ინტელექტუალური მშობელი ორი გამორჩეული ეკონომისტი იყო: ბრიტანელი ჯონ მეინარდ კეინსი, რომელიც ადამიანზე მორგებულ ეკონომიკას ქადაგებდა, და ამერიკელი ჰარი დექსტერ უაიტი, რომელიც მკაცრი ფინანსური არქიტექტურის მომხრე იყო.
სწორედ მათი ხედვების შერწყმით შეიქმნა ინსტიტუტი, რომელიც დღემდე ცდილობს ბალანსის დაცვას და საყოველთაო ეკონომიკური კეთილდღეობის ხელშეწყობას.
დღეს IMF აერთიანებს 190-ზე მეტ ქვეყანას. მისი უმაღლესი ორგანოა გუბერნატორთა საბჭო, ხოლო ოპერაციულ მმართველობას ახორციელებს აღმასრულებელი საბჭო, რომელსაც ამჟამად ბულგარელი კრისტალინა გეორგიევა ხელმძღვანელობს. [https://en.wikipedia.org/wiki/International_Monetary_Fund]
IMF-ის მანდატი მოიცავს:
1. გლობალური მონეტარული სტაბილურობის უზრუნველყოფას
2. ფინანსური დახმარების გაწევას კრიზისის დროს
3. ეკონომიკური მონიტორინგის წარმოებას
4. ინსტიტუციური კომპეტენციის განვითარებას ფინანსურ, საბანკო და სტატისტიკურ მიმართულებებში.
ანუ IMF მხოლოდ ფულის გამცემი ფონდი არაა, ის სანდოობის, წესრიგის და დისციპლინის არბიტრია. ძალიან მარტივად, მოკლედ და კონკრეტულად:
ის იძლევა ფულს მაშინ, როცა სამყაროს ნდობა ამოწურული გაქვს და არავინაა დარჩენილი შესაბამისი რესურსით მოგამარაგოს.
იმ დროს, როდესაც ქვეყანას აღარ ჰყოფნის ვალუტა, რეზერვი ან დაქვეითებული აქვს სანდოობა, IMF მოდის საკრედიტო ხაზით და ამაგრებს ვალუტას (ეს შემთხვევა ჩვენ მწვავედ დაგვიდგა 2008 წლის ომის და კოვიდ პანდემიის დროს).
ფონდი აკონტროლებს დისციპლინას, ყოველთვის და განსაკუთრებით როდესაც ქვეყნის პოლიტიკა ზედმეტადაა გადამხტარი ოპტიმისტურ ხარჯვაში.
აყალიბებს რა, ფისკალურ და მონეტარულ ჩარჩოებს, უზრუნველყოფს (ცდილობს) ეკონომიკა არ გადახურდეს და პოლიტიკოსებს შეახსენებს, რომ ბიუჯეტი ზღაპრული პერსონაჟის ჩანთა არაა, სადაც ყველაფერი უსასრულოა.
ეს ბლოგი არ ემსახურება რაიმეს მტკიცებას, არამედ არის მცდელობა, ვეცადოთ კარგად გავიცნოთ ჩვენი (ქვეყნის) ინსტიტუციური პარტნიორები. IMF იდეალური ინსტიტუცია არ არის, ისევე როგორც თავად კაცობრიობა, მაგრამ ჯერ კაცობრიობამ ვერ მოიფიქრა უკეთესი გზა, რადგან ქვეყნებმა საკუთარ შეცდომებზე ისწავლონ და ზედმეტად ხშირად არ გაიმეორონ.
როგორც ერთხელ, უინსტონ ჩერჩილმა დემოკრატიზე აღნიშნა: “ეს ყველაზე ცუდი ფორმაა ყველა დანარჩენ გამოცდილ უკეთეს ფორმას შორის”. ასეა IMF-იც, მასაც აქვს (უამრავი) საკუთარი არასრულყოფილება, ზოგჯერ მტკივნეული, მაგრამ მაინც საუკეთესოა იმაში, რაც კაცობრიობამ დღემდე გამოიგონა ეკონომიკური წესრიგის, თანმიმდევრობისა და თავშეკავებისთვის.
„Democracy is the worst form of government, except for all the others that have been tried.” Winston S. Churchill
საქართველო და IMF,
პროგრამის შეჩერება და შესაბამისი საფრთხეები
საქართველომ ბოლოს IMF-ის პროგრამას Stand-By Arrangement (SBA) 2022 წელს მოაწერა ხელი. https://www.imf.org/en/News/Articles/2022/06/15/pr22203-georgia-imf-executive-board-approves-us-280-million-sba?utm_source=chatgpt.com
ამ პროგრამის ფარგლებში ქვეყანას, დაახლოებით, 280 მილიონ დოლარზე ჰქონდა წვდომა, რომელიც განკუთვნილი იყო პანდემიის შემდგომი შოკის დაძლევისა და უკრაინაში რუსეთის მიერ გაჩაღებული ომის საფრთხეების ფონზე სტაბილურობის შესანარჩუნებლად, შესაბამისი ფისკალური მხარდაჭერის და საჭირო რეფორმების გატარებისათვის.
2023 წელს, ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკური მოვლენებისა და ინსტიტუციური რეგრესის გამო, ეს პროგრამა შეჩერდა, რაზედაც შესაბამისი განმარტებებიც გაკეთდა ფონდის მიერ.
https://civil.ge/archives/552576?utm_source=chatgpt.com
2025 წლისთვის IMF აღნიშნავდა, რომ საქართველოს მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები “ძლიერია”: მშპ იზრდება 7%-ით, ინფლაცია კონტროლს ექვემდებარება, ხოლო რეზერვები ჯანსაღ დონეზეა, თუმცა პროგრამა უკვე ორი წელია შეჩერებული იყო, ხოლო მისი განახლება აღარ იგეგმება.
https://www.imf.org/en/News/Articles/2025/07/22/pr-25259-georgia-imf-executive-board-concludes-2025-article-iv-consultation?utm_source=chatgpt.com
ფინანსთა სამინისტრომ სიამაყით განაცხადა, რომ “აღარ გვჭირდება IMF-ის პროგრამა”.
რას ნიშნავს ეს განცხადება? რთული ქვეწყობილი წინადადებებით, ოფიციალურმა პირებმა გვამცნეს, რომ თავად არ გეგმავენ არაფერს და არც განაახლებენ პროგრამას, მაგრამ ასეთი პოზიცია რეალურად უფრო პოლიტიკური ჟესტია, ვიდრე გაბრწყინებული ეკონომიკის ამაყი პოზიცია, რომ “შენი დახმარება აღარ მჭირდება, ეგ რესურსი სხვებს მოახმარე სავალუტო ფონდ”. (სხვა ეპითეტი არ მიგულისხმია, ნუ გაივლებთ თავში ცუდს ნურაფერს).
ამასობაში IMF აკვირდება ჩვენი ქვეყნის მაკროეკონომიკას, მაგრამ საჯაროდ და პირდაპირ ვერ(არ) აფიქსირებს სისტემურ პრობლემებს, ისეთს როგორიცაა:
სისტემური და თავზე ხელაღებული კორუფცია, ინსტიტუციური სისუსტე, ნეპოტიზმი, კრონიზმი და კლეპტოკრატია, ქაქისტოკრატია, სამართლის და დამოუკიდებელი სასამართლოს არარსებობა და ეროვნული ბანკის შელახული დამოუკიდებლობა — რაზედაც მხოლოდ დიპლომატიურად მოზომილი განცხადებებით შემოიფარგლა, თუმცა საქმით საკმაოდ მკაცრად დააფიქსირა ჯერ პროგრამის შეჩერება, შემდეგ კი მისი გაუქმება, რადგან მის რეკომენდაციებზე არანაირი რეაგირება არ ყოფილა სახელმწიფოს მხრიდან.
დღევანდელი “სტაბილურობა” ფინანსთა სამინისტროს უმაღლესი თანამდებობის პირების განცხადებების შესაბამისად, რაც ფონდთან პროგრამის შეჩერების დადასტურების დასამოწმებლად არის წარმოდგენილი, რთული წინადადებების კასკადით, ნიშნავს იმას, რომ არანაირად არ ექვემდებარება გამოსწორებას (სხვა სიტყვებით ე.წ. ხელისუფლება ბედნიერია, რომ ქვეყანაში არსებობს):
ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, IMF-ის პროგრამის შეჩერება ავტომატურად ნიშნავს:
ძალიან მოკლედ და კონკრეტულად, ესაა პირდაპირი პასუხი საერთაშორისო საზოგადოებას, რომ ყველანაირ პასუხისმგებლობას გაურბის საქართველოს დღევანდელი ხელისუფლება და ესაა ის დამოკიდებულება; რაც მისთვის მისაღებია და მომავალშიც ასე აპირებს გაგრძელებას, “(უ)ღირსებით” “ორფეხზე დგომას”.
IMF სრულყოფილი არ არის, მაგრამ მისი არსებობა ქმნის ნებისმიერი ქვეყნის მინიმალური გამჭვირვალობის სტანდარტს, რასაც სამოქალაქო საზოგადოება ეფექტურად და სარგებლიანად იყენებს, რომ მის მიერ დაქირავებული მთავრობა ზღვარს არ გადავიდეს. (როგორც ვთქვი, ამაზე უკეთესი სისტემა ჯერ კაცობრიობას არ გამოუგონია და იმიტომ).
როდესაც ფონდი გადის ქვეყნიდან, მაშინ ადგილობრივ ფეოდალურ ელიტებს სრული თავისუფლება ეძლევათ “თავიანთ საყვარელ საქმეს” მეტი მონდომებით შეუდგნენ ანუ გადაეშვან უმოწყალო კორუფციაში და ბიუჯეტის ფულით საკუთარი ბედნიერება ზღაპრულ ეტაპზე გადაიყვანონ.
ისეთი პატარა და ღია ეკონომიკისთვის, როგორიც საქართველოა, რეპუტაცია არის მთავარი ვალუტა.
ინვესტორები, დონორები, კრედიტორები ყოველთვის ძლიერი და გლობალური საერთაშორისო ინსტიტუტების ნაკვალევზე დადიან, ამოწმებენ და კითხულობენ მათ მიერ დაწერილ ანგარიშებს “ხაზებს შორის” და დასკვნებს ისე აკეთებენ.
ამ შემთხვევაში, IMF პროგრამის არარსებობა, დიდი წითელი დროშაა ცივილიზებული სამყაროსთვის, რადგან სხვა დანარჩენი წინაპირობა, უკვე დაბალი სანდოობითაა წარმოდგენილი.
პატარა ეკონომიკისთვის, როგორიც საქართველოა, IMF-ის პროგრამის არქონა საფრთხე დღევანდელ ზრდაში კი არა, ხვალინდელ სიჩუმეშია.
როცა კონტროლი ქრება, კორუფცია უხილავი ხდება, ფისკალური პოპულიზმი ძლიერდება, კრიზისი ჩუმად იკრეფს მასას და ჩრდილავს განვითარების სხივებს.
ამ პროცესების ზენიტზე, როდესაც დაზიანება გარდაუვალია, ისინი, ვინც დღეს IMF-ისგან გათავისუფლებას ზეიმობს, პირველები მოითხოვენ მის დაბრუნებას, მაგრამ ეგ პროცესი უკვე ძალიან რთული იქნება. როგორც ჩვენი წინაპრები ამბობდნენ, “სახელის გატეხვას, თავის გატეხვა სჯობსო”… (საერთოდ არ გვინდა და აღარც გვევალდებულება რაიმეს გატეხვა)
რატომ გვჭირდება IMF
IMF-ის პროგრამა მხოლოდ სესხი არ არის, ეს არის სიგნალი მსოფლიოსთვის, რომ ქვეყანას ჰყავს ინსტიტუციური პარტნიორი, რომელიც აკონტროლებს წესრიგს, გამჭვირვალობას და ეკონომიკურ დისციპლინას.
პროგრამის გარეშე სახელმწიფო რჩება მარტო, გარე შოკების პირისპირ: შესაძლო ექსპორტის ვარდნის და სავალუტო დეფიციტის შემთხვევაში, ტურბულენტური საბაზრო მოვლენებთან, ბაზრების ჩამოშლის რეალურ შიშში, როდესაც შეზღუდული დახმარების გარეშე ქვეყანა რეალურად დაფინანსების ვაკუუმში აღმოჩნდება.
ახალი პროგრამის ხელმოწერა კრიზისის დროს ბევრად უფრო ძვირი, რთული და განსაკუთრებულ კომპეტენციას მოითხოვს, რაც დამატებით, ცალკე გამოწვევაა. (განსაკუთრებით ქვეყანში, სადაც ქაქისტოკრატია საკუთარ ზენიტშია).
IMF არ არის ჰარი პოტერის მაგიური ჯოხი, მაგრამ მისი არყოფნა ხშირად ნიშნავს, რომ ქვეყანა განწირულია მხოლოდ საკუთარი ილუზიებით იმართოს, კორუმპირებული, კლეპტოკრატი და არაკვალიფიციური, პოპულისტი მმართველების მიერ.
IMF არცერთი ქვეყნის ექსკლუზიური მხსნელი არ ყოფილა, მას აქვს საკმაოდ ხისტი და მომაბეზრებელი მოთხოვნები, სავალდებულო ანგარიშები და დისციპლინა, მაგრამ ცდილობს (და ხშირად კარგად გამოსდის) იყოს ის “სარკე,, სადაც ქვეყანა და ამ ქვეყნის პარტნიორებიც, კარგად ხედავენ საკუთარ თავს, რეალურად აფასებენ გარემოებას და შესაძლებლობებს.
ახლა ეს სარკე გადამალულია, მთავრობა კი ამაყად და ბედნიერად აცხადებს, რომ „ჩვენ ისედაც ლამაზები ვართ“, მაგრამ სილამაზეს, ისევე როგორც სტაბილურობას, დიდხანს ვერ შეინარჩუნებ, მას მუდმივი მოვლა და განახლება სჭირდება, როცა სარკეში ყურებას წყვეტ და რეალობის აღქმას კარგავ, ამ პროცესს პოზიტიურად ვერანარად ვეღარ წარმართავ, ეს ჭეშმარიტება კაცობრიობამ, სამწუხაროდ, უამრავი შეცდომით ისწავლა…
წყარო:https://bm.ge/
