ნაწილი პირველი
კონფლიქტის ისტორია
რუსეთის მიერ პროვოცირებული და ხელშეწყობილი ქართლ-აფხაზური კონფლიქტი1989-1991 წლებში გამწვავდა 1991 წლის 9 ივლისს მიღებულ იქნა აფხაზეთის ახალი საარჩევნო კანონი, რომლის მიხედვით აფხაზეთის უმაღლეს საბჭოში უმრავლესობა დაეთმო ეთნიკურ უმცირესობას: ქართველები (მოსახლეობის 47 %) უმაღლეს საბჭოში წარმოდგენილ იქნენ 26 დეპუტატით; ხოლო აფხაზები (17 %) – 28 დეპუტატით; სხვა ეთნოსები 11 დეპუტატით. უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე უნდა ყოფილიყო აფხაზი, რომელსაც ეყოლებოდა ქართველი და სხვა ეროვნების მოადგილე. მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარედ კი დაინიშნებოდა ქართველი.
1992 წელს საქართველოში შექმნილი არეულობით ისარგებლა აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ხელისუფლებამ და დამოუკიდებლობისთვის მზადება დაიწყო. აფხაზეთის უზენაესმა საბჭომ კონტროლი დაამყარა სამხედრო შენაერთებზე. 1992 წლის მარტიდან დაწესდა ადგილობრივი სამხედრო გაწვევა.
24 ივნისს დილის 10 საათზე აფხაზეთის შინაგანი საჯარისო ფორმირების, რომელიც უშუალოდ აფხაზეთის ასსრ-ის უზენაეს საბჭოს თავჯდომარეს ექვემდებარებოდა, სამოცკაციანმა ჯგუფმა თავდასხმა განახორციელა აფხაზეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროზე. ავტომატებით შეიარაღებული თავდამსხმელები შეიჭრნენ შენობაში და ძალადობრივი გზით დაატყვევეს სამინისტროს ცენტრალური აპარატის რიგითი მუშაკები, სასტიკად სცემეს მინისტრი, მილიციის გენერალ მაიორი გივი ლომინაძე. აფხაზეთის ასსრ-ის შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილის მ. გამზარდიას სიტყვებით, დილის 10 საათზე სამინისტროში შემოიჭრა სამხედრო ფორმაში ეკიპირებული ხალხი. მინისტრის კაბინეტის კარები შეამტვრია და შიგ შეიჭრა ათკაციანი ჯგუფი აფხაზეთის შინაგანი ჯარების სარდლის ვიქტორ კაკალიას მეთაურობით. ოპერაციის დროს შეიარაღებულმა პირმა (ვლადიმერ ანცუპოვმა) ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენა მინისტრს. ოპერაციაში მონაწილეობდნენ ასევე სამინისტროს ცენტრალური აპარატის მუშაკებიც. შენობის შიგნით ყველაზე მეტად აქტიურობდა სისხლის სამართლის სამძებრო განყოფილებაში ახლად მიღებული ძიაფშპა, რომელიც ოპერაციას სამინისტროს მხრიდან ხელმძღვანელობდა. სამინისტროს პირადი შემადგენლობა განიარაღებულ იქნა, ხოლო მინისტრისა და მინისტრის მოადგილის კაბინეტში უკანონო ჩხრეკა მოეწყო. ჯამში ოპერაციის დროს ადგილზე იმყოფებოდნენ გ. ლომინაძე, მინისტრთა საბჭოს თავჯდომარის პირველი მოადგილე ს. ბაგაფში, ვ. კაკალია, უზენაესი საბჭოს დეპუტატები: ა. ანქვაბი, ე. ასტემიროვა, ზ. ჯგუბურია, გ. გვაზავა, თ. მჟავია, კ. ჯაჭვლიანი და რ. ქარაია. კითხვაზე თუ რას ნიშნავდა ყოველივე ეს, სერგეი ბაგაფშმა თქვა: — „ეს ჩემი ჩადენილი არ არის, და თუ არა მოვლენების ასეთი განვითარება შეიძლება უარესიც მომხდარიყო“.
23 ივლისს უმაღლესმა საბჭომ აღადგინა აფხაზეთის 1925 წლის კონსტიტუციის მოქმედება, რითაც, ფაქტობრივად, დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. ვითარება უკიდურესად დაიძაბა. აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს ქართველმა წევრებმა ბოიკოტი გამოუცხადეს საბჭოს სხდომებს. საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭომ გააუქმა 23 ივლისის გადაწყვეტილება.
1992 წლის 14 აგვისტოს დილის შვიდ საათზე საქართველოს თავდაცვის ძალების კოლონა თავდაცვის მინისტრ თენგიზ კიტოვანის ხელმძღვანელობით აფხაზეთში შევიდა. ოფიციალურად მას რკინიგზის სოჭი-ზუგდიდის მონაკვეთის დაცვა ჰქონდა დავალებული. პირველი შეტაკება მოხდა ოჩამჩირის რაიონ სოფელ ოხურეითან, სადაც აფხაზმა გვარდიელებმა მოულოდნელად ცეცხლი გაუხსნეს პოლიციის კოლონას. მეორე შეტაკება გულრიფშის რაიონის დასახლება აგუძერაში მოხდა, რომლის დროსაც განადგურდა პოლიციის ერთი ჯავშანმანქანა. შეტაკება დაფიქსირდა აგრეთვე სოფელ მაჭარასთან, სადაც დაიღუპა ერთი აფხაზი მებრძოლი. სისხლისღვრის თავიდან აცილების მიზნით, პოლიციის შენაერთი დაბანაკდა სოხუმის მისასვლელთან, ტურბაზის ტერიტორიაზე. ვლადისლავ არძინბამ მობილიზაცია გამოაცხადა. აფხაზთა სამხედრო შენაერთებმა დაიკავეს სოხუმი.
15 აგვისტოს გაგრის ზონაში ზღვიდან გადასხმულ იქნა მცირერიცხოვანი ქართული სამხედრო შენაერთი. ამავე დღეს სოხუმში ჩავიდნენ საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭოს წევრები თენგიზ სიგუა და ჯაბა იოსელიანი. აფხაზებთან მოლაპარაკებაში ამ ორის გარდა მონაწილეობდნენ აგრეთვე აფხაზეთის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე თამაზ ნადარეიშვილი, დეპუტატები ვახტანგ ყოლბაია და ნაპოლეონ მესხია, აფხაზეთის უშიშროების სამსახურის უფროსი ავთანდილ იოსელიანი. აფხაზური მხრიდან შეხვედრაში მონაწილეობდნენ: სერგეი ბაღაფში, ზურაბ ლაბახუა, ალექსანდრე ანქვაბი, ზურაბ აჩბა და სხვ. თენგიზ სიგუამ მოითხოვა ვლადისლავ არძინბასთან შეხვედრა, მაგრამ ამ უკანასკნელმა უარი განაცხადა. ბოლოს შეთანხმდნენ, რომ ორივე მხრიდან 200–200 კაციანი სამხედრო შენაერთი მდინარე ფსოუდან სამეგრელომდე დაიცავდა რკინიგზას და სხვა კომუნიკაციებს, მაგრამ შემუშავებულ დოკუმენტს ხელი არ მოეწერა. სერგეი ბაღაფშმა სოხუმიდან გასვლისთვის ითხოვა დრო. ამით დასრულდა ეს მოლაპარაკება. აფხაზები დროის გაყვანას ცდილობდნენ. 16 აგვისტოს გაგრაში გაიმართა ქართული და აფხაზური მხარეების შეხვედრა. მაშინ შეთანხმდნენ, რომ ქართული დესანტი არ შევიდოდა გაგრაში, დარჩებოდა განთიად–ლესელიძეში და კონტროლს იქიდან გაუწევდა რკინიგზასა და საავტომობიო მაგისტრალს. შეთანხმება 16 აგვისტოს შევიდა ძალაში. 17 აგვისტოს აფხაზებმა სოფელ ბზიფთან შეიარაღებული პიკეტები დააყენეს. რამდენიმე საათში ქართული შეიარაღებული ძალების პიკეტები განლაგდა სოფელ კოლხიდასთან და ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ ქართულ–აფხაზური შენაერთები. აქვე მოხდა ტყვეების პირველი გაცვლა. გაგრის ადმინისტრაციის მეთაურმა რ. იაზიჩბამ განაცხადა, რომ ქართულ მხარესთან შეთანხმებით ბიჭვინთიდან დაიწყებოდა რუსი დამსვენებლების გადაყვანა ფოთში.
18 აგვისტოს ვლადისლავ არძინბამ დატოვა სოხუმი, გუდაუთაში გადავიდა და თან გაიყვანა როგორც მსუბუქი, ასევე სატვირთო ავტომანქანები, ტაქსები, ავტობუსები, გაძარცვეს რესპუბლიკის სააფთიაქო სამმართველო და უკონტროლო შეიარაღებულმა ფორმირებებმა წაიღეს ნარკოტიკული საშუალებები და სახვა მედიკამენტების მთელი მარეგი. ამ დღე ქართული შენაერთები შევიდნენ სოხუმში. მათ დიდი წინააღმდეგობა არ შეხვედრიათ. ქართული მხრიდან დაიღუპა შინაგანი ჯარის მებრძოლი ნ. ქეცბაია. საბოლოოდ ქართულმა შენაერთებმა პოზიციები მდინარე გუმისთასთან დაიკავეს. 19 აგვისტოს გაგრაში შვიდნენ ქართული შენაერთები. ქალაქის კომენდანტად დაინიშნა მხედრიონელი ბ. ფირცხელიანი, ხოლო მოადგილედ ილია ჭავჭავაძიის საზოგადოების წევრი ჯ. ლატარია. ქალაქში ჩავიდნენ საქართველოს საევაკუაციო კომისიის წევრები. 20 აგვისტოს არმავირში შეიკრიბნენ კავკასიის რესპუბლიკების, როსტოვის ოლქის, სტავროპოლისა და კრასნოდარის მხარეების ხელმძღვანელები, რომლებმაც გადაწყვიტეს საქართველოში გაეგზავნათ შეიარაღებული რაზმები. ამ წინადადებით მათ მიმართეს რუსეთის პრეზიდენტს ბორის ელცინს.
1992 წლის 3 სექტემბერს მოსკოვში, რუსეთის პრეზიდენტ ელცინის შუამავლობით შევარდნაძემ და არძინბამ მიიღეს ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ შეთანხმება. შეთანხმება მალევე დაირღვა. 1993 წლის 27 ივლისს კიდევ ერთი შეთანხმება გაფორმდა, ამჯერად სოჭში. 16 სექტემბერს აფხაზურმა და რუსულმა შენაერთებმა შეთანხმება დაარღვიეს და დაიწყეს შეტევა, რაც სოხუმის დაცემით დასრულდა. საქართველომ ომი წააგო და 200 ათასამდე ქართველმა აფხაზეთი დატოვა.
1992-93 წლებში აფხაზეთის ომის დროს ჩადენილი სამხედრო დანაშაულებები
დღეს როდესაც, მთელი მსოფლიოს აღშფოთებულია და გმობს, რუსეთის მიერ უკრაინის ქალაქ ბუჩაში ჩადენილ სამხედრო დანაშაულებებს, უპრიანია გავიხსენოთ ჩვენი 30 წლის უკანდელი ისტორია, როდესაც იგივე აგრესორი ანალოგიური დანაშაულებებრივ ქმედებებს ჩადიოდა, საქართველოში, კერძოდ კი აფხაზეთში.
ჩვენ გვინდა საქართველოს უახლესი ისტორიის შეხსენება მათთვის, ვისაც რუსეთთან მეგობრობა და ურთიერთობის დალაგება უნდა და ფიქრობს, რომ ეს მხოლოდ მათთან მოლაპარაკებების და დათმობების გზითაა შესაძლებელი. გთავაზობთ 1992-1993 წლებში რუსეთის მიერ აფხაზეთში ჩადენილი დანაშაულების მსხვერპლთა სიას და შეგახსენებთ, რომ 30 წლის წინ პუტინი არ იყო რუსეთის პრეზიდენტი.
გაგრა - გაგრის რაიონი
ქალაქი გაგრა
გაგრძელება იქნება