ზვიად ქადარია - წერილი არ არის განკუთვნილი მათთვის ვინც ცუდად იცის საქართველოს ისტორია
ადრე, წერილი დავდე ფეისბუკზე, თუ რა საბაბით იჩემებენ სომხები მცხეთის ჯვარს და რა მამტკიცებული საბუთი აქვთ, ქართული ხუროთმოძღვრების ეს შედევრი, მათი აშენებული რომაა.
ახლა კი სომეხთა ანბანის „შემქმნელ“ მაშტოცის შესახებ ვიტყვი, ღვთაებრივი ნებით რომ მიეცა მას, ქართველებისთვისაც შეექმნა ანბანი.
დავიწყოთ იმით და ვნახოთ, ქართული დამწერლობის შექმნის ამბავს, როგორ გვაუწყებს სომხური წყარო: - - „რაც შეეხება მესროპს, იგი წავიდა ქართველთა ქვეყანაში და მადლის ზეგარდმო მინიჭებით მათაც შეუქმნა ანბანი ვინმე ჯალასთან ერთად, (სომხური წყარო მისდაუნებურად ამობს, რომ მხოლოდ მაშტოცს არ შეუქმნია ქართული ანბანი, არამედ ვინმე ჯალასთან ერთად, თუმცა ეგ არაა მთავარი. მთავარს და რეალურს ქვემთ ვიტყვი, მანამდე გავაგრძელოთ სომხური წყაროს კითხვა) რომელიც ბერძნული და სომხური ენებიდან თარგმნიდა (ანუ სომხური წყარო აქაც, მისდაუნებურად ამბობს, რომ მაშტოცის ქართველთა ქვეყანაში დაახვედრეს ვინმე ჯალა, რომელიც ბერძნულიდან და სომხურიდან თარგმნიდა,) - მესროპს ხელს უწყობდნენ იმათი მეფე ბაკური და მოსე ეპისკოპოსი. (იხ. ხორენაცი - „სომხეთის ისტორია“ მთარგმნელ რედაქტორი ა. აბდალაძე 1984წ. გვ. 224).
ახლა მოდით სომხების ეს სათავისოდ და ქართველთა დასაკნინებლად ნათქვამი, ობიექტურად წავიკითხოთ და ვნახოთ რა ისტორიული სურათი დაიხატება, იმ დროისთვის როცა სომეხი მაშტოცი, ანბანს "უქმნიდა" ქართველებს;
მესროპი მოდის ქართლში, ხვდება ვინმე ჯალას, ფალაურის, სომხურისა და ბერძნული ენების მცოდნეს, მასთან მოთათბირების შემდეგ ხვდება ქართველთა მეფე ბაკურს და გამოსთხოვს ნებას, როგორც ქრისტეანი, ქრისტეანს, დაეხმარონ ქართველები და უზიარონ სომხებს ანბანი, რათა სომხებისთვისაც შეიქმნას შესაძლებლობა, მშობლიურ ენაზე გაეცნონ ბიბლიას.
რადგან აქობამდე, სომხები ბერძნულ ენას იყენებდნენ წმიდა წერილის გასაცნობად, ახლა, როცა სპარსელთა ქვეშევრდომობაში მოექცნენ, სპარსელები უშლიან სომხებს ბერძნულად წერას და ლაპარაკს, არადა წიგნები სომხურად არ აქვთ და რომ არ გასპარსდნნენ, ქართველთა მეფე ბაკურისგან ითხოვენ შემწეობას, რათა მეფემ ნება დართოს მწიგნობარ ჯალას სომხებსაც უწილადოს წიგნიერი ცოდნა. მათაც რომ შეძლონ ბიბლიას მშობლიურ ენაზე ეზიარონ.
დაუჯერებელია ალბათ ბევრისთვის, ეს ასე რომ იქნებოდა. ამიტომ მოდით იმ დროინდელი ისტორიული სურათი დავხატოთ და ვნახოთ, რა უფრო მართალი შეიძლება იყოს, მესროპის მიერ ქართველებისთვის ანბანის შექმნა თუ სომხების მიერ ჯერ ეთიოპური ანბანის სომხურად გასაღება და მერე, ეთიოპური ანბანი საკმარი რომ არ აღმოჩნდა ფონეტიკურად, სომხურ ენაზე ბიბლიის გადმოსაცემად, იქ ქართული ასო-ნიშნების წამატება.
დავიწყოთ იმით, რომ 387 წლიდან როცა სომხეთი ირანის შემადგენლობაში ექცევა და მეფობა უქმდება, მათთან ის პირობები შექმნა რომ საერო და საეკლესიო ცხოვრებაში საერთოდ აიკრძალა ბერძნული ენის გამოყენება.
ამის შემდეგ სომხურმა ეკლესიამ იწყო ფიქრი სომხურ ენაზე შექმნილიყო ბიბლია. ამისთვის კი საჭირო იყო ანბანის არსებობა, რომელიც არ ქონდათ. ბევრი ფიქრისა და წვალების შემდეგ, რომ არაფერი გამოუვიდათ, მესროპი გაემგზავრა ედესაში (ჩრ. მესოპოტამია), რომლის ცნობილ წიგნთსაცავში თითქოსდა სომხებს ეგულებოდათ ძველი, წარმართობის დროინდელი სომხური ანბანი.
რა თქმა უნდა ძველი, წარმართობის დროინდელი სომხური ანბანი იქ არ ყოფილა, რადგან ქრისტიანობამდელი არმენია, ელინისტური სახელმწიფო იყო და სამწერლო ენაც ბერძნული ქონდათ.
მესროპმა, ედესის წიგნსაცავში მიაგნო ეთიოპურ ენაზე დაწერილ წიგნებს. აქედან აიღო ასოები, რომლებიც
ბერძნული ანბანის რიგზე გააწყო და სომხურ ანბანად გამოაცხადა. ამის შემდეგ დაბრუნდა სომხეთში და იწყო ბიბლის თარგმნა სომხურად, მაგრამ მის მიერ „შექმნილი“ სომხური ანბანი ფონეტიკურად სწორად ვერ გამოხატავდა სომხურ სიტყვებს.
ამიტომაც იყო, თავდაპირველად უკან, ედესაში რომ დააპირა გაბრუნება მესროპმა, თუმცა მერე მიხვდა, რომ ედესაში გაბრუნებას აზრი არ ჰქონდა, რადგან, იმაზე მეტს მაინც ვერაფერს აიღებდა ეთიოპური ანბანიდან, რაც უკვე ჰქონდა. ამიტომაც იყო გადაიფიქრა და ქართლს რომ მოაშურა, რათა ქართველების ანბანის გამოყენებით მის მიერ „შექმნილი“ სომხური ანბანი დაეხვეწა.
მართალია მესროპმა ქართული არ იცოდა, მაგრამ კარგად უწყოდა, რომ ქართლს თავისი მწიგნობრობა ქონდა და ბაკურ მეფეს სთხოვა შეწევნა. მანაც, შემწეობა აღმოუჩინა მესროპს და მიამაგრა მწიგნობარ ვინმე ჯალას, რომელიც თარგმნიდა ბერძნულიდან და ფალაურიდან.
ახლა ოდნავ გადავუხვევ ისტორიიდან და სომხური ვერსიის ამღიარებლებს მივმართავ; იქნებ მოიკითხონ ფალაურ ენაზე „ჯალა“ რას ნიშნავს? კარგით, აღარ დაგზარდებით და გეტყვით; „ჯალა“, ფალაური ლექსიკიდან შემოსული სიტყვაა და მწერალს ნიშნავს. მესროპიც, როგორც ფალაური ენის მცოდნე, თანაც ბრწყინვალე მცოდნე (იხ. მისი ბიოგრაფი, მემატიანე კორიუნი) სწორედ ასე მოიხსენიებს მას, ვისთანაც ერთად, ქართული ანბანის შექმნას მიიწერს.
ხოლო, ახლა იმას თუ იტყვიან „კეთილისმსურველები“, კი ბატონო, ჯალა ფალაურად მწერალს ნიშნავს, მაგრამ ის ფალაური მწერლობის მცოდნეა და ქართული ანბანი მესროპის შექმნილიაო, არ დაგავიწყდეთ, თავად მესროპმა ბრწყინვალედ რომ იცოდა ფალაური და რიღასთვის მოვიდა მცხეთას, ქართველ ჯალასთან, ფალაურის ცოდნის კიდევ უფრო დასახვეწ-გასაღრმავებლად, თუ სათხოვნელად; - ბიბლიას ვთარგმნი სომხურად, ეთიოპური ანბანი ვერ გავაწყვე რიგიანად, ასოები მაკლდება, არ ვიცი რა ვქნა, იქნებ დამეხმაროო?
ვინც არ იცით, ეთიოპური დამწერლობა ჯერ კიდევ პირველი საუკუნიდან ჩამოყალიბდა კონსონანტურ დამწერლობად და მასში 26 ასო ნიშანი გამოიყენებოდა, ვიდრე სომხურ, აწ უკვე მკვდარ ენას, გრაბარს სჭირდებოდა, რომელშიც 36 ასო ნიშანია და რომელ ენაზეც საუბრობდა მესროპის დროინდელი სომხობა.
ჯალა მიეხმარა მესროპს ანბანის დახვეწაში და ამისთვის არ დაიშურა ქართული ასო ნიშნები. აი ამიტომაა სომხურ ანბანში ბევრ ასონიშანს რომელიც მსგავსია ქართულისა, განმასხვავებელ ნიშნად კუდები და ფეხები რომ აქვთ გამოსხმულ-გამობმული. აი ასე შეიქმნა ეთიოპურ ანბანიდან და შემდეგ ქართული ასო-ნიშნებით დაიხვეწა სიმხური ანბანი.
აქ კიდევ ერთი რამ უნდა ვთქვა; (ვეცდები რაც შეიძლება მოკლედ გადმოვცე)
როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სომხეთში IV საუკუნიდან მეფობა გაუქმებულია და ეს ერთ დროს საკმაოდ ვრცელი ქვეყანა, ირანსა და აღ. რომის იმპერიას შორის არის განაწილებული. იმავე, IV საუკუნის დამდეგიდან, რომის იმპერიაში ქრისტიანულმა რელიგიამ სახელმწიფოებრივი სტატუსი შეიძინა, თუმცა იმ ხანად ბერძნულ-რომაულ ორთოდოქსიას (მართლმადიდებლობას) ჯერ კიდევ „ბრძოლა“ ქონდა აღმოსავლეთში ფეხმოკიდებულ მონოფიზიტობასთან, რომლებსაც ირანი უჭერდა მხარს.
სომხებმაც, სარწმუნოებად მონოფიზიტობა არჩიეს, რადგან პატრონისგან პირობა ჰქონდათ მიღებული, რომ მხოლოდ მონოფიზიტები, რომლებიც მტრობაში იყვნენ ბერძნულ ორთოდოქსებთან მიიღებდნენ შაჰის მხარდაჭერას, ბერძნული ორთოდოქსია კი სამუდამოდ
აიკრძალებოდა. არადა, ნიკეის პირველ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე 325 წელს, ყველა იქ დამსწრე ეკლესიამ უფალ იესუ ქრისტეს ორბუნებიანობა აღიარა.
მსოფლიო ისტორიიდან ცნობილია, რომ მეხუთე საუკუნის შუა ხანებიდან, როგორც სამხრეთ, ასევე ჩრდილო კავკასია ირანს დარჩა. ამ დროს სომხეთში მეფობა კარგა ხნის გაუქმებული იყო. ქართლს მართალია მეფობის ინსტიტუტი შენარჩუნებული ჰქონდა, თუმცა ქვეყანაში მთავარ რელიგიად ცეცხლთაყვანისცემა შემოვიდა.
შაჰის ბრძანებით, ქრისტიანები მხოლოდ იმ შემთხვევაში გათავისუფლდებოდნენ დევნისგან, თუ გამაზდეანდებოდნენ, ან უარეს შემთხვევაში ლოცვა-მსახურებას მონოფიზიტურ ყაიდაზე გადააწყობდნენ, საეკლესიო მსახურების ენად კი სომხური დააწესდებოდა.
ამის მერე მოდის ვახტანგ გორგასლის ლამის ნახევარსაუკუნოვანი ბრძოლა დამოუკიდებლობისათვის, შემდეგ კი ერთსაუკუნოვანი ჭიდილი აღ. რომის იმპერიასა და ირანს შორის კავკასიაში პირველობისათვის.
ამ მთელი საუკუნენახევრის მანძილზე, სომხურ ეკლესიას, ირანელთა წყალობით გაბატონებული ადგილი ეჭირა კავკასიის ალბანეთისა და ქართლის ეკლესიის მეთაურთან ურთიერთობაში, რასაც ბოლო მოუღო კირიონ ქართველთა კათოლიკოსმა და მცხეთის საყდარმა თავი დაიხსნა სომხური ეკლესიის გავლენისგან. ეს მოხდა 608 წელს.
სწორედ ამის შემდეგ წამოვიდა სომხებისგან სიძულვილის ნიაღვარი ქართველთა მიმართ. მეტიც, სომეხთა უტიფრობა იქამდეც კი მივიდა, რომ ქართველურ ტომთა ერთიან ერად ჩამოყალიბებაც კი, მესროპის „შექმნილ“ ქართულ ანბანს მიაწერეს.
აი ვნახოთ რა წერია კორიუნის ისტორიაში, რომელიც სწორედ რომ 608 წლის შემდეგ, ათასგზის არის ჩასწორებული სომეხი ბერების მიერ: – „ისინი (ქართველები) რომლებიც იყვნენ სხვადასხვა ტომები, მან (მაშტოცმა) შეკრა უფლისმიერი აღთქმით და ქმნა ერთიან ხალხად, რომლებმაც ამიერიდან იწყეს ერთი ღმერთის განდიდება. (კორიუნი თავი 15 -17)
ქართველთა დაკნინების მცდელობა სხვაც მრავლად მოიპოვება სომხურ მატიანეებში. მაგალითისთვის აბრაამ სომეხთა კათალიკოსის ეპისტოლეებიც გამოდგება, განხეთქილების ჟამს კირიონ ქართველთა კათალიკოსის მიმართ, რომ არის მიწერილი. (იხ. უხტანესი - „ისტორია გამოყოფისა ქართველთა სომეხთაგან“ - სომხური ტექსტი ქართული თარგმანითა და გამოკვლევით გამოსცა ზაზა ალექსიძემ).
ამ ჩემს შეძლებისდაგვარად მოკლე წერილში დაგანახეთ როგორია სომხური მოდგმის ბუნება ქართველთა მიმართ; ქართველებს, და ამ ბოლო დროს ზოგადად ყველას, თუ კი რამ თვალსაჩინო და სასარგებლო შეუქმნია, სომხის შემოქმედებად უნდა გასაღდეს. შენ კი, იდექი თავის მართლების რეჟიმში, რამდენიც გინდა. ( 21. 05. 21)
