USD 2.7775
EUR 3.0186
RUB 3.2174
თბილისი
"FORBERS.GE" - თბილისის ზღვის ახალი ტალღა
თარიღი:  244
ჯინო ჰოლდინგის პრეზიდენტი ნოდარ გიორგაძე უკვე წლებია, თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რეკრეაციული ცენტრის, თბილისის ზღვის ტერიტორიის განვითარებაზე ზრუნავს. ევროპაში ერთ-ერთი საუკეთესო აკვაპარკის შექმნის შემდეგ მისი მიზანი უნიკალური ზღვისპირა ურბანული პროექტის, თბილისის ბულვარის განხორციელებაა, რომლის ღირებულებაც 250 მილიონი ევროა.

ავტორი: ანინა ტეფნაძე 

ჯინო ჰოლდინგი უკვე მრავალი წელია, არაერთ წარმატებულ პროექტს ახორციელებს. როგორია კომპანიის ისტორია? რა გზა გაიარეთ, სანამ მას შექმნიდით? 

ჯინო ჰოლდინგის აქტივობა საქართველოში 2012 წელს იწყება, როდესაც საქართველოში პირველი პროექტი ჯინო აკვაპარკი  შევქმენი. ეს პროექტი ჩემთვის ახალი გამოწვევა და გამოცდილება იყო. ჩემი განვლილი ცხოვრება არ უკავშირდებოდა ბიზნესსაქმიანობას, ცხოვრების ნახევარი სახელმწიფო სამსახურში გავატარე. პროფესიით ფიზიკოსი, იურისტი, ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი ვარ, სხვადასხვა დროს ვმუშაობდი შინაგან საქმეთა სამინისტროში და საჯარო თანამდებობებზე, ვიყავი დამოუკიდებელი საქართველოს პირველი თავდაცვის მინისტრის მოვალეობის შემსრულებელი, საქართველოს პარლამენტის წევრი და პრეზიდენტის მთავარი სამხედრო პოლიტიკური მრჩეველი. ვიყავი ასევე საქართველოს მუდმივი წარმომადგენელი გაეროს ევროპულ სტრუქტურებში. მეამაყება, რომ პირველმა ავწიე საქართველოს დროშა ნატოში. ასევე გახლდით ომის ვეტერანთა მსოფლიო ორგანიზაციის გენერალური დელეგატი ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში. 2016 წლიდან კი საქართველოს საპატიო კონსული ვარ სლოვაკეთის რესპუბლიკაში. აქედან გამომდინარე, ბიზნესში წასვლის გადაწყვეტილება რომ მივიღე, ყველა გაოცებული იყო, მაგრამ 50 წლის ასაკში მივხვდი, რომ ან ახლა, ან — არასდროს, დრო იყო, დაგროვილი ცხოვრებისეული გამოცდილება და ცოდნა საკუთარი ბიზნესისკენ მიმემართა. 

თბილისის ზღვა შემთხვევით არ შემირჩევია. ქალაქის ცენტრთან შედარებით, ეს ნაკლებად დატვირთული ზონაა, რაც კომფორტული და სუფთა გარემოს შენარჩუნების განმაპირობებელი ფაქტორია — არის უნიკალური ბუნება, ხედები, ტყე-პარკი და, რაც მთავარია, ზღვა. აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის დროს ტარდებოდა კვლევები, სად იყო საუკეთესო კლიმატური პირობები გულ-სისხლძარღვთა დაავადების რეაბლიტაციისა და მკურნალობის მიმართულებით, თქვენ წარმოიდგინეთ, ეს იყო ბაიკალი, ბიჭვინთა და თბილისის ზღვის ტერიტორია. თბილისის ზღვის ზედაპირი ხელს უწყობს ტენიანი ჰავის ფორმირებას, რაც სასარგებლოა რესპირატორული და გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის. სწორედ ამიტომ, 1988-1989 წლებში გადაწყდა, აქ აშენებულიყო საერთაშორისო სარეაბილიტაციო-სამკურნალო ცენტრი. პროექტი ვერ შედგა, მაგრამ მიკროკლიმატი არსად წასულა.

ჩემმა იდეამ, სწორედ ამ ადგილას შემექმნა აკვაპარკი, თბილისის ზღვას, როგორც ფაქტობრივად აუთვისებელ კლიმატურ კურორტს, უსაზღვრო პოტენციალი და განვითარების შესაძლებლობა გაუჩინა. ამჟამად ჯინო აკვაპარკი ევროპის 10 საუკეთესო აკვაპარკს შორის არის დასახელებული – ის 16 ჰექტარზეა გადაჭიმული და 10 ღია და დახურულ აუზს, მრავალფეროვან ჯაკუზებს, 500-მდე სხვადასხვა სასრიალოსა და სხვადასხვა ატრაქციონს აერთიანებს.

ჯინო აკვაპარკი პოზიციონირებს არა როგორც სეზონური გასართობი ადგილი, არამედ დასასვენებელ-გამაჯანსაღებელი ცენტრი. რა არის ის მთავარი ელემენტები, რამაც პროექტის წარმატება განაპირობა? 

ჯინო აკვაპარკი ოჯახების გართობისა და დასვენებისათვის საუკეთესო ადგილია წელიწადის ოთხივე სეზონზე. აქ არის სივრცეები როგორც ბავშვებისთვის, ისე — უფროსებისთვის, ჯინო სპა და ველნეს ცენტრი აერთიანებს 9 სხვადასხვა სახეობის საუნას და ვიზიტორებს მრავალფეროვან სამასაჟო პროცედურებს სთავაზობს. 2023 წელს ოპერირება დაიწყო აკვაპარკის გვერდით მდებარე 5-ვარსკვლავიანმა სასტუმრო Gino Seaside-მა, რომელიც 218 საინვესტიციო აპარტამენტს აერთიანებს. 

სასტუმროში, კომფორტული ნომრების გარდა, რესტორანი, ბარი, საკონფერენციო სივრცეები და აუზია განთავსებული.

ამ ტერიტორიაზე ძალიან ბევრი წლის შრომის შედეგად მივიღეთ განვითარების გენერალური გეგმა, რომელიც მკაცრად რეგულირდება და ითვალისწინებს მხოლოდ დაბალი ინტენსივობის განაშენიანებას, რაც თავიდანვე გამორიცხავს დაუგეგმავ და არათანამიმდევრულ მშენებლობას და ხელს უწყობს ეკოლოგიურად სუფთა და მოწესრიგებული ურბანული სივრცის შექმნას. ჯინო ჰოლდინგის მიერ აკვაპარკის მშენებლობასა და განვითარებაში 45 მილიონი ევროს ინვესტიცია უკვე განხორციელებულია და ეს რიცხვი ყოველწლიურად იზრდება. უშუალოდ სასტუმრო ჯინო სისაიდ თბილისში კი უკვე ინვესტირებულია 20 მილიონ ევრომდე.

ჩვენ ვგეგმავთ პროექტებს ზეგინდელი დღით, ვაშენებთ ხვალინდელს და ვცხოვრობთ დღევანდელობით. ჩვენი პროექტები არა მხოლოდ პასუხობს თანამედროვეობის მოთხოვნებს, არამედ ამსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში არსებულ საუკეთესო გამოცდილებაზე დაყრდნობით მომავლის სტანდარტებს აყალიბებს. ვქმნით პროექტებს ადამიანებისთვის, რომლებიც ყველასგან განსხვავებულ თანამედროვე საცხოვრებელ პირობებს მიიღებენ. 

როგორც ჩანს, თქვენი ახალი პროექტი თბილისის ბულვარიც თბილისის ზღვის ტერიტორიის განვითარების დიდი სურათის ნაწილია. რა შეგიძლიათ ამ პროექტზე მოგვიყვეთ? 

 თბილისის სხვადასხვა უბნის მცხოვრებლებს დღეს არაერთი ურბანული გამოწვევა აწუხებთ: დაბინძურებული ჰაერი, მუდმივი საცობები, მოულოდნელად შეცვლილი ხედები, რომლებიც რადიკალურად განსხვავდება ყიდვის მომენტში არსებული ხედისგან, სპორტული და ბავშვთა გასართობი მოედნების სიმცირე, მწვანე სივრცეებისა და შესაბამისი ინფრასტრუქტურის ნაკლებობა. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით აუცილებლად მივიჩნიეთ ისეთი თანამედროვე, გარემოსთან ჰარმონიაში მყოფი საცხოვრებელი სივრცეების შექმნა, როგორიც „თბილისის ბულვარია“. ეს იქნება ერთადერთი მრავალფუნქციური საცხოვრებელი კომპლექსი თბილისში, რომელიც მომხმარებელს ზღვასთან სიახლოვეს სთავაზობს. თბილისის ზღვის პანორამული ხედი არა მხოლოდ ესთეტიკური ღირებულების მატარებელია, არამედ ხარისხიანი საცხოვრებელი გარემოს შექმნის მნიშვნელოვანი ელემენტიც. ამიტომ გრძელვადიანი და სტრატეგიული ქალაქგეგმარება უნდა ითვალისწინებდეს ამ ხედების შენარჩუნებას და ურბანული განვითარების ისეთ მოდელს, რომელიც დაბალანსებულად აერთიანებს ბუნებრივ გარემოსთან თანაარსებობას, მდგრად ინფრასტრუქტურას და მცხოვრებლების კომფორტს.

 

პროექტის ფარგლებში მოეწყობა უნიკალური სანაპირო ზოლი, სადაც იქნება პრომენადი. ჩემი ოცნება იყო, რომ თბილისში მსგავსი ბულვარი გვქონოდა. ეს არის დაახლოებით 8 000 კვ/მ სანაპირო ზოლი, სადაც ადამიანებს შეეძლებათ, ისეირნონ, დაისვენონ, გაერთონ და საყვარელ ადამიანებთან ერთად გაატარონ დრო. ამ ყველაფრიდან გამომდინარე, თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ მსგავსი პროექტი არა მარტო თბილისში, არამედ რეგიონშიც არ არსებობს.

როგორი იქნება თბილისის ბულვარის მცხოვრებლების ყოველდღიური რეჟიმი და ცხოვრების სტილი?

 მე და ჩემი გუნდის წევრებს გვჯერა, რომ ცხოვრება არ უნდა დავყოთ ცუდ და კარგ ნაწილებად. ამიტომაც ვქმნით ისეთ ადგილებს, სადაც აქტიური, ჯანსაღი, გასართობი და შემეცნებითი აქტივობები ბუნებრივად ერწყმის ადამიანის ყოველდღიურობას. მე მჯერა და მინდა სხვებიც დავარწმუნო, რომ სასიამოვნოსა და სასარგებლოს შერწყმა შესაძლებელია. მეტიც, „თბილისის ბულვარში“ ასეთი ყოფა ყოველდღიურობის ნაწილი გახდება და რადიკალურად შეცვლის თანამედროვე ადამიანის ცხოვრების წესს.

ამ ყველაფერს იმისთვის ვაკეთებთ, რომ მათთვის, ვინც აქ იცხოვრებს, სიმშვიდე ყოველდღიურობის განუყოფელი ნაწილი იყოს — დადებითი განწყობა გაიტანონ აქედან და ის ქალაქსა თუ სხვადასხვა სოციალურ წრეში გაავრცელონ. ეს არის მნიშვნელოვანი, თორემ, როგორც ერთმა ჭკვიანმა კაცმა თქვა, ფული არაფერი არ არის, ფული ქაღალდია, თუ არ არის მოქმედებაში. მოქმედებაში არსებული ფული კი უბრალო ქაღალდი აღარაა. 

პროექტში იგეგმება საცხოვრებელი, კომერციული, საოფისე და სასტუმრო ინფრასტრუქტურის კომბინაცია. როგორ გეგმავთ ამ კომპონენტების ინტეგრირებას?

უნდა აღინიშნოს, რომ თბილისის ბულვარი 250-მილიონიანი ჯამური ინვესტიციით ჯინო ჰოლდინგის მიმდინარე პროექტების პორტფელში ყველაზე მსხვილი პროექტია. ეს პრაქტიკულად არის კურორტი ქალაქში, რომელიც ზღვაზე ცხოვრების ფენომენს, ხანმოკლე დასვენების გამოცდილებიდან ყოველდღიურ კომფორტად გარდაქმნის. ეს იქნება 30 ჰექტარზე გაშენებული ეკოქალაქი ქალაქში, რომლის ყველა კომპონენტში გათვალისწინებულია თანამედროვე მწვანე მიდგომები. მაგალითად, უმეტეს შენობებზე განთავსებული იქნება მზის ელექტროპანელები, რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს ელექტროენერგიის გადასახადს, დაირგვება უნიკალური ჯიშის 3000 ხე, მოეწყობა მიწისქვეშა პარკინგები, ტერიტორიაზე გადაადგილება მხოლოდ ელექტრომანქანებით იქნება დაშვებული და ა.შ. 

პროექტი ერთ სივრცეში გააერთიანებს როგორც საცხოვრებელ, ისე სავაჭრო, საოფისე და სასტუმრო ინფრასტრუქტურას. აქ განთავსდება სავაჭრო ცენტრი, 5-ვარსკვლავიანი სასტუმრო Gino Seaside Hotel Tbilisi, ორი დამოუკიდებელი სასტუმრო / აპარტ-სასტუმრო, სასტუმრო ბულვარი, ბიზნესცენტრი სამუშაო სივრცეებითა და ოფისებით, კლინიკა, რესტორნები, კაფეები, სკოლა, ბაღი, 1000 ავტომობილზე გათვლილი დამოუკიდებელი შენობა პარკინგისთვის, სარეაბილიტაციო-გამაჯანსაღებელი ცენტრი და ა.შ. რა თქმა უნდა, მოვაწყობთ სივრცეებს აქტიური დასვენებისათვის: მოედნებს, კორტებს, ველობილიკებსა და სავარჯიშო დარბაზებს. მსგავსი ინფრასტრუქტურა და სერვისები ორიენტირებულია მობინადრეთა სიმშვიდეზე, უსაფრთხოებისა და ექსკლუზიურობის განცდაზე, უძრავი ქონების ღირებულების ზრდასა და ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებაზე.

ვინ არიან თქვენი პარტნიორები ამ მასშტაბურ პროექტში?

თბილისის ბულვარის პროექტში ჩაერთო „საქართველოს ბანკი“, რომელიც აფინანსებს პროექტის ერთ ნაწილს, საცხოვრებელ ზონას, ხოლო მეორე ნაწილს აფინანსებს სლოვაკური სახელმწიფო ბანკი ექსიმ ბანკი, სლოვაკ ინვესტორთან ერთად. რაც შეეხება სხვა პარტნიორებს, ინფრასტრუქტურის ნაწილში აქტიურად მიმდინარეობს მოლაპარაკებები მსოფლიოს წამყვან ბრენდებთან, ასევე — მაღალი რეპუტაციის მქონე სკოლებთან და საბავშვო ბაღებთან. დამტკიცებული განვითარების გეგმის მიხედვით, ყველა ეს ელემენტი ერთიანობაში შექმნის სივრცეს, სადაც ადამიანების ყოველდღიური ცხოვრება სასიამოვნო, კომფორტული და ნაყოფიერი იქნება. როდესაც ამ უბნის განვითარებაზე ვფიქრობდი, ამოსავალი ყოველთვის იყო ადამიანი, მისი საჭიროებების დაკმაყოფილება და ცხოვრების ხარიხის გაუმჯობესება. ბედნიერი ვიქნები, თუ ეს გამომივა.

სლოვაკეთს თქვენს ცხოვრებაში განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს და საქართველოს გარდა, ამ ქვეყნის მოქალაქეც ხართ. რას გვეტყოდით სლოვაკეთზე და იქ მიმდინარე ბიზნესნიციატივებზე? 

სლოვაკეთში ჩემი ცხოვრება და ბიზნესსაქმიანობა 2003 წელს დაიწყო. უზომოდ მადლიერი ვარ სლოვაკეთის, რადგან ეს არის ქვეყანა, სადაც შევძელი ჩემი ბიზნესიდეების განხორციელება, მნიშვნელოვანი პროექტების შექმნა და საზოგადოებისთვის სარგებლის მოტანა. ჩემი ბიზნესსაქმიანობა სლოვაკეთში მოიცავს ტურიზმის, ენერგეტიკისა და სოფლის მეურნეობის სფეროებს. ჰოლდინგს განხორციელებული აქვს რამდენიმე მნიშვნელოვანი პროექტი, მათ შორის Gino Paradise Bešeňová — თერმული აკვაპარკი, რომელიც ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი დასასვენებელი კომპლექსია და ყოველწლიურად 600 000-ზე მეტ ადამიანს მასპინძლობს. გარდა ბიზნესისა, აქტიურად ვმონაწილეობ საქველმოქმედო საქმიანობაში. დღევანდელი მდგომარეობით სლოვაკეთში ინვესტირებული მაქვს 130 მილიონი, ხოლო საქართველოში — 120 მილიონი ევრო. უახლოესი 5 წლის განმავლობაში ორივე ქვეყანაში დაგეგმილ და მიმდინარე პროექტებში ინვესტირებული იქნება 300 მილიონ ევროზე მეტი.

1540x1080-1

რა კრიტერიუმებით ხელმძღვანელობთ პროექტების შერჩევისას? 

ჯინო ჰოლდინგი მრავალფეროვან პროექტებს ახორციელებს როგორც საქართველოში, ისე — სლოვაკეთში: აკვაპარკის გარდა, რომელზეც უკვე ვისაუბრეთ, გვაქვს სასტუმრო და ველნეს-ცენტრი ისტორიულ ქალაქ მცხეთაში Gino Wellness Mtskheta, ბუტიკ-სასტუმრო და ველნეს-ცენტრი ახალციხეში, რაბათის XI საუკუნის ციხესიმაგრის ტერიტორიაზე Hotel Gino Wellness Rabath-ი, სასტუმრო Gino Sunrise Batumi აჭარაში, ბათუმში, ხუთვარსკვლავიანი მულტიფუნქციური სასტუმრო კომპლექსი თბილისის ცენტრში Gino Grand Hotel Melikishvili და ასე შემდეგ. სლოვაკეთში არსებული პროექტებიდან გამოვყოფ 

Hotel Gino Park Palace-ს, ბუტიკ-სასტუმროსა და რესტორანს ქალაქ ორლოვაში, რომელიც XVI საუკუნის სასახლეში მდებარეობს და რომელმაც უკვე ორჯერ მიიღო ევროპის საუკეთესო ისტორიული საქორწილო სასახლის ჯილდო. სასტუმროში განთავსებულია კაფე, ლობი-ბარი, ატრიუმი, რესტორანი, ველნეს- და ფიტნეს-ცენტრი, ბაროკოს სტილის სამლოცველო, საქორწილო პავილიონი და 6.5 ჰექტარზე გაშენებული ისტორიული ინგლისური ტყე-პარკი. სლოვაკეთში გვაქვს ასევე მზის ელექტროსადგურები, რომლებიც 2010-2011 წლებში მოვაწყვეთ. 

ეს არის არასრული ჩამონათვალი იმ პროექტებისა, რომელთაც საქართველოსა და სლოვაკეთში ჩემს გუნდთან ერთად ვახორციელებ და რომელთა ჯამური საინვესტიციო ღირებულება დღევანდელი მდგომარეობით 250 მილიონი ევროა. ეს რიცხვი ყოველწლიურად იზრდება, რადგან პროექტები ვითარდება და სიახლეები ემატება. ტრადიციულად, ინვესტორი ყოველთვის ცდილობს, რაც შეიძლება ნაკლები დანახარჯით რაც შეიძლება მეტი მოგება მიიღოს. მე ყოველთვის ვცდილობ, მიღებული მოგება ისევ ბიზნესში დავაბრუნო და რეინვესტირება მოვახდინო. ყველა პროექტს ვუყურებ ასე: რა სარგებელს მოუტანს ეს ადამიანებს და ქვეყანას. ამიტომაც ამბობენ ჩემზე, რომ ემოციური ინვესტორი ვარ.

ჯინო ჰოლდინგის ინვესტირების ძირითადი სფეროები ტურიზმი, გასართობი სექტორი და განახლებადი ენერგიაა. რა სიახლეებს გეგმავთ ამ მიმართულებებით? 

მიმდინარე პროექტებიდან ძალიან მნიშვნელოვანია 22-მილიონიანი საინვესტიციო ღირებულების მქონე სასტუმრო თბილისში, მელიქიშვილის ქუჩაზე. ბევრი მიზეზის გამო (ადგილმდებარეობა, ისტორიული შენობა) ეს ერთ-ერთი რთული პროექტი იყო. მიხარია, რომ უკვე ფინალში გავედით და მიმდინარე წლის ზაფხულში დავასრულებთ. ჯინო გრანდი იქნება 5-ვარსკვლავიანი სასტუმრო ველნეს-სპა-ცენტრით, ფიტნესით, 0 სართულზე განთავსებული ბარით და ყველა საჭირო მომსახურებით, მათ შორის, 79 ავტომობილზე გათვლილი მიწისქვეშა პარკინგით. სასტუმროს მართვაზე მოლაპარაკებები გვაქვს რამდენიმე საერთაშორისო ბრენდთან. 

კიდევ ერთ პროექტს ვგეგმავთ ბაკურიანში — ეს იქნება 5-ვარსკვლავიანი ბუტიკური ტიპის სასტუმრო, რომლის მთავარი უპირატესობა გეოთერმული აუზებია. ბაკურიანში ერთადერთი ადგილია, სადაც გეოთერმული წყალი ამოდის და ზუსტად იქ შენდება ჩვენი სასტუმრო. მჯერა, რომ სრიალის შემდეგ გეოთერმული წყლის აუზში განტვირთვა დამსვენებლებისთვის ძალიან სასიამოვნო გამოცდილება იქნება.

აკვაპარკის განვითარებასაც მუდმივად ვაგრძელებთ — გეგმაშია ყველაზე დიდი ტალღოვანი აუზის გადახურვა, რაც ზამთრის სეზონზე შიდა გამოსაყენებელ ფართს 3000მ²-ით გაზრდის. ეს საშუალებას მოგვცემს, ზამთრის სეზონზე ერთდროულად 2500 ვიზიტორს ვუმასპინძლოთ, ხოლო ზაფხულში ერთდროულად მისაღები ვიზიტორების რაოდენობა 5000-მდე გავზრდოთ.

სლოვაკეთის შემდეგ საქართველოს ენერგეტიკაშიც ვფიქრობთ ინვესტიციების ჩადებას და გარდაბანში 50 მვტ სიმძლავრის მზის ელექტროსადგურს ვაშენებთ. ინვესტიციის ჯამური მოცულობა 28 მლნ ევროა და უკვე ინვესტირებულია 3,5 მლნ ევრო. ენერგეტიკაში „ჯინო ჰოლდინგის“ საინვესტიციო აქტივობები კიდევ უფრო გაიზრდება. ამ მხრივ, ძალიან მნიშვნელოვანია შავი ზღვის წყალქვეშა კაბელის პროექტი, რომლის განხორციელებაც საქართველოს უზარმაზარ ენერგეტიკულ პოტენციალს შესძენს.

წყარო:forbes.ge

კულტურა
„მამის მეგარმუნე ქალი“ – ლელა თათარაიძე

თუშური სიმღერებისა და მელოდიების განუმეორებელ ავტორ-შემსრულებელთან, ლელა თათარაიძესთან ინტერვიუს ჩაწერის იდეა მის 75 წლის იუბილეს უკავშირდება.

ალბათ ინტერვიუზე დათანხმება გაგვიჭირდებოდა, რომ არა ეთერ (ეთერო) თათარაიძე – პოეტი, ფოლკლორისტი, ლელა თათარაიძის და. იგი ესწრებოდა ინტერვიუს ჩაწერის პროცესსაც. ამიტომ, ვფიქრობთ, მკითხველისთვის საინტერესო იქნება მისი ჩართვებისა და კომენტარების გაცნობა.

ლელა თათარაიძის საიუბილეო საღამო 24 ოქტომბერს რუსთაველის თეატრის დიდ სცენაზე გაიმართება. აღსანიშნავია, რომ იუბილეს მიეძღვნა ფოლკლორის ცენტრის ფოტოპროექტიც „ლელა და ეთერო“.

– ვეცადე, თქვენთან ინტერვიუსთვის მაქსიმალურად მოვმზადებულიყავი, თუმცა თქვენი სხვა ინტერვიუ ვერსად ვიპოვე, არ იძებნება. ალბათ, შეიძლება ითქვას, ეს ექსკლუზიური ინტერვიუა, რისთვისაც, რა თქმა უნდა, დიდ მადლობას გიხდით.

– დიახ, შეიძლება ასეც ითქვას, რადგან არასოდეს არაფერზე არ ვლაპარაკობ.

– გვიამბეთ, როგორ ცხოვრობთ ახლა? როგორია თქვენი ყოველდღიურობა?

– ასაკი, ჯანმრთელობა – ყველაფერი წარმავალია, ასაკს მოაქვს ან ეს, ან – ის.

– მალე თქვენი 75 წლის იუბილეა. საინტერესოა, როგორ აფასებთ თქვენს განვლილ ცხოვრებას? წარსულზე როცა ფიქრობთ, პირველად რა გახსენდებათ? სად გაიმარჯვეთ და სად დამარცხდით?

– გამარჯვებისა და მარცხისა რა მოგახსენოთ, არაფერი მახსოვს, არც ჩავეძიები ხოლმე, როდის რა იყო, როდის რა შევქმენი და გავაკეთე. რაღაც სულ სხვანაირი განწყობა მაქვს ხოლმე. არც მილაპარაკია, არც მიყვირია, როდის რა გავაკეთე და რა ვერ გავაკეთე. რით მეტკინა გული და გამიხარდა. უფრო მდუმარება მიყვარს, ვიდრე ლაპარაკი. ფიქრი მიყვარს, ფიქრი ნისლია მთებისა...

– გაიხსენეთ, როდის იგრძენით პირველად სიმღერასთან კავშირი.

– სიმღერასთან ბავშვობიდან მქონდა შეხება, მაგრამ არასოდეს მიფიქრია, რომ პროფესიად გავიხდიდი, გავყვებოდი და გამოვჩნდებოდი. ასეთი სურვილი არასოდეს მქონია. სულ სხვა პროფესია მინდოდა, არ გამიშვეს და ამიტომ...

– რა პროფესია გინდოდათ?

– მფრინავობა, ფრენა მინდოდა და დედაჩემმა გაიგიჟა თავი, არაო. მამა ბევრს არ იტყოდა, ან ჰო, ან არა. დედამ, არაო. ვკითხე, რატომ-მეთქი? ახლა მე იქ შენ სად გისაგონოო (სად ვიფიქრო, შენ სად ხარ ცაშიო – რ.კ.), რაღაც რომ მოხდესო?! მე ვუთხარი, მიწაზე არა კვდებიან-მეთქი? არაო და გამზადებული საბუთებით დამტოვა ასე.

– პირველად როდის იმღერეთ?

– საშუალო სკოლა რომ დავამთავრე, გიორგი (ბუხუტი) დარახველიძე ჩამოვიდა ალვანში. ანსამბლი ჩამოაყალიბა. იქ წამყვანი სოლისტი ვიყავი, სხვათა შორის, ეს აზრიც ბუხუტისგან იყო, მან მითხრა, შენ ამ საქმეს უნდა გაჰყვე და ისწავლოო. რამდენიმე მეგარმონე ქალი იყო ბუხუტისთან. ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა იმართებოდა იმ დროს (იგულისხმება 1958 წელს მოსკოვში ჩატარებული ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა – რ.კ.). ბუხუტი ჩამოვიდა ახმეტის რაიონში, რომ სასწრაფოდ ჩამოეყალიბებინა ანსამბლი. ძალიან ნიჭიერი კაცი იყო, უნიჭიერესი ქორეოგრაფი. მოიფიქრა, რომ ფოლკლორი ყოფილიყო წინა ხაზზე, 65 გარმონიანი ქალი შეგვკრიბა, თან ვცეკვავდით. ცეკვის ნახაზი ისე იყო გაკეთებული, რომ 65 მეგარმონე ქალი ციფრ 50-ს ვწერდით. მოსკოვში, ყრილობათა სასახლის დარბაზში, ვიცეკვეთ. სამი ფერი ეცვათ შემსრულებლებს, თეთრი მარტო მე მეცვა, წამყვანი სოლისტი ვიყავი იმ ანსამბლისა.

– ეს იყო თქვენი დებიუტი დიდ სცენაზე?

– ქვეყნის გარეთ პირველი გასვლა იყო, ისე რაიონულ ოლიმპიადებზე, სკოლაში სულ ვმღეროდი გარმონით.

– თქვენს ბავშვობას რომ დავუბრუნდეთ, რა გახსენდებათ ყველაზე ხშირად?

– ალვანში და, მით უმეტეს, თუშეთში სხვა რა გასართობი გვქონდა, შევიკრიბებოდით ბავშვები, ვდგამდით რაღაცა ლხინს, ცეკვას, ნოველებს; მგელსა და კრავს და რაღაცებს ვასახიერებდით დეკორაციებით. სახლში ხომ ყველა ვმღეროდით. სულ მუსიკის ხმა ისმოდა ჩვენი სახლიდან.

საუბარში ერთვება ლელას და, ეთერო თათარაიძე:

– ჩავერთვები, რა. არ მამღერებდნენ. როგორც კი ამათთან სიმღერას ვიწყებდი, წკუპ და ჩემი სამივე და-ძმა წკაპუნით გაჩერდებოდა. დედა ეკითხებოდა, რად არ ამღერებთო. სამივე ერთდროულად წამოიძახებდა: „ურევს!“

– გარმონი თქვენს ცხოვრებაში რუსეთში წასვლის შემდეგ შემოვიდა?

– არა, იქამდეც. სკოლაში სულ ჩემი გარმონი იყო. ოლიმპიადებზე, სკოლის და რაიონის ღონისძიებებზე – ყველგან გარმონით სულ მე ვიყავი. თავიდან გარმონი არ მქონდა და თუშეთში თხელ ფიქალს (სიპი ქვა) გავხვრეტდი, კლავიატურას ნახშირით დავუხატავდი, ბაწარს გავუყრიდი და ვითომ გარმონზე ვუკრავდი, მელოდიას ხმით ვასრულებდი.

კვლავ ერთვება ეთერო:

– ეს ფიქალი ხომ ჭრიდა ბაწარს, ბაწარი არის თუშური დართული საქსოვი ძაფი. დედამ, სულ ფეხები ჰქონდა დალურჯებული და გაჭრილი, ის უცებ გაუწყდებოდა და ზედ ეცემოდა სიპი ქვა, მაგრამ არ ადარდებდაო. სახლს რომ ვაშენებდით, მეორე სართულზე ფანჯრები არ გვქონდაო; ლელა გადაყოფდა ფეხებს და ეს სიპი ქვა „გარმონი“ ეჭირა, დილიდან საღამომდე რომ არ ჩამოგეყვანა, საჭმელიც კი არ ახსოვდა, მღეროდა ამვლელ-ჩამვლელისთვისო. ვინ გამოხვალო, რომ ეკითხებოდა, მამის მეგარმუნე ქალიო.

– სხვა საგნებს როგორ სწავლობდით სკოლაში?

– ტექნიკური საგნები შორს ჩემგან, უფრო ჰუმანიტარული – ქართული, ისტორია. მასწავლებლებს გარმონისთვის ვუყვარდი და მიწერდნენ ნიშნებს.

– ბავშვობის სიმღერა რომელია? ყველაზე ხშირად რომელ სიმღერას ღიღინებდით?

– მაგალითად, მამასა და ბიძებისგან გვესმოდა „შირაქში ერთმა მეცხვარემ სიზმარი ნახა ზიანი, ადგა და ბიძას უამბო...“ (მღერის).

ისევ ეთერო საუბრობს:

– ისეთი ხმა ჰქონდა, ღამე სოფელი რომ ჩუმდებოდა, ნიავს მიჰქონდა ლელას სიმღერა, წარმოუდგენელი ხმა იყო.

– ბავშვობაში ოჯახში როგორი ურთიერთობა გქონდათ მშობლებთან?

– ბავშვობაში და შემდეგ ახალგაზრდობაშიც მშობლების ხათრი და რიდი გვქონდა ყველაფერში, დიდად არც შევეწინააღმდეგებოდით, მე ეს მინდა, ან არ მინდა. ამას ვერც გავბედავდით და ვიკადრებდით. ჩვენ სხვა მენტალიტეტით ვიზრდებოდით, მით უმეტეს, მთის ხალხი. მამა უფრო დამთმობი იყო. ჩვენს ახალგაზრდობაში არტისტი როგორ შეიძლებოდა ყოფილიყავი. სცენა, არტისტი – არ შეიძლებოდა, მით უფრო, სოფელში. არ მახსოვს, მამაჩემს ეთქვა, რომ არ წახვალ მაგ პროფესიაშიო. კონცერტები გვქონდა, ღამით გვიან ან გამთენიისას მოვიდოდი სახლში. არ მახსოვს, მამას ეთქვას, სად იყავი ამდენ ხანსო. დედა დიდად არ იტყოდა, მაგრამ იჯდა და ათენებდა ღამეს, მით უფრო, როცა ჩემი მანქანა მყავდა. დედას არასოდეს არ დაუძინია, სანამ არ მივიდოდი, თუნდაც გამთენიისას. რომ მოვიდოდი, დამშვიდდებოდა.

– ალვანის სკოლასა და ბაღში მუშაობდით მასწავლებლად და გუნდის ხელმძღვანელად. როგორც ლოტბარი და პედაგოგი, როგორი იყო თქვენი მიდგომა ბავშვებისა და სწავლების მიმართ?

– დიპლომი დავიცავი ოჟიოს სკოლაში, ახმეტის რაიონია. ერთი წელი იმ სკოლაში ვმუშაობდი, გაკვეთილებიც იქ მქონდა, გუნდიც და ყველაფერი. იმ დროს ახალგაზრდა ხარ და არ აქცევ ყურადღებას, მაგრამ წლები გადიოდა და შემხვდებოდნენ მოწაფეები ან მასწავლებლები. არც ვიცნობდი ბევრს, „ლელა მასწავლებელო!“ და „ლელა მასწავლებელო!“ – მხვდებოდნენ თბილად. დასკვნა გამოვიტანე, რომ სიყვარული დავტოვე იქ. გაკვეთილზე რომ შევდიოდი, ზარი რომ დაირეკებოდა, სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ, არცერთი გარეთ არ იყო, კლასში მელოდებოდნენ. ჩვენს მასწავლებლებს უკვირდათ, ჩვენ ვერაფრით მოვიხელთეთ ეს ბავშვები, გადარეული არიან, ნახევარი გაკვეთილის მერე შემოხსნიან კარებს ან ხმაურობენ, შენ როგორ ახერხებო. რომ მეკითხებოდნენ, ამას როგორ ვაკეთებდი, არ ვიცი, ეტყობა, სულ სხვა მიდგომა მქონდა. ამ სიმღერებზე, ტრადიციებზე ველაპარაკებოდი, ინტერესს ვუღვივებდი, მარტო სიმღერას არ ვასწავლიდი.

– ბავშვების ამბავი ერთია, მეორე კი უკვე ზრდასრულებთან რომ გიწევს მუშაობა და ანსამბლის, გუნდის ხელმძღვანელობა. თქვენი აზრით, რა გამოწვევებსა და სირთულეებთან არის დაკავშირებული ანსამბლის ხელმძღვანელობა?

– ტრიო, კვარტეტები, ანსამბლები... რა ვიცი, რთულია. უბრალოდ, დაგვიანებას ვერ ვეგუები. ერთი საათით რომ დააგვიანებს და მოვა, ვითომ არაფერი, აქ კი ამდენი ადამიანი ელოდება, არ ვიცი, ეს ჩემთვის რა არის. გარმონთან ძირითადად მეხით მოძრაობა მაქვს, პირველი მე შემოვიტანე ეს მოძრაობა. ჩარჩოში არაფერი მაქვს; სიმღერაა თუ ინსტრუმენტია, რა ხასიათზეც ვარ, ორთვლიანს ზოგჯერ რვაზე გავუშვებ და პირიქით.

– 1992 წლიდან მუშაობდით მერაბ კოსტავას სახელობის ეროვნულ თეატრში, იყავით მუსიკალური გამფორმებელი და მსახიობიც. ეს ახალი სფეროა. გვიამბეთ თქვენი ცხოვრების ამ ეპიზოდზეც, რამდენად საინტერესო იყო თქვენთვის, როგორც მსახიობისა და როგორც მუსიკალური გამფორმებლისათვის, თეატრის ეს მიმართულება?

– ეგ თეატრშიც მქონდა, კინოშიც და ყველგან. გოდერძი ჩოხელის ფილმები, იურა კვაჭაძის ფილმები. ვთამაშობდი კიდეც ორივე ფილმის ეპიზოდებში. ბევრი ფილმი მაქვს მუსიკალურად გახმოვანებული. „სურამის ციხისთვის“ ზურაბის დედის ტირილი მე ჩავუწერე. ფარაჯანოვი და დოდო აბაშიძე იყვნენ მაშინ.

– კოსტავას ეროვნულ თეატრში ვთამაშობდი სპექტაკლში „ნურც რა მოგშლია, არწივო, ბუდეი“, თუშების ცხოვრებაზე იყო. ნინუა, თეატრის ხელმძღვანელი, ერთი წელი მითვლიდა, მიბარებდა, ჩვენთან უნდა მოხვიდეო. კინო არ არის იმდენი სალაპარაკო, რა მაქვს ისეთი, არაფერი. „ადამიანთა სევდა“, „ექვსი თოვლიანი დღე“, „წიგნი ფიცისა“ – ამ ფილმებში ჩემი სიმღერაა გამოყენებული. „წიგნი ფიცისა“ რომ გადაიღეს, ბიძინამ (კომპოზიტორი ბიძინა კვერნაძე – რ.კ.) სიმღერა გააკეთა, გიგა ლორთქიფანიძე იყო რეჟისორი. მითხრეს, რომ იქ უნდა მემღერა ინგილო ქალის „ნანა“. ვუთხარი, ვიმღერებ, მაგრამ ისე, როგორი განწყობაც მოვა, მელიზმები, ჩახვევები უნდა ყოფილიყო ჩემი. მერე მითხრეს, რომ „დალაი“ – თუშური „ზარი“ გვჭირდებაო. ვუთხარი, რომ ეს კაცების „ზარი“ იყო და ამას თავისი განუყოფელი მელოდია ჰქონდა. იქვე შევასრულე, ძალიან მოეწონათ და მითხრეს, რომ ესეც მე უნდა შემესრულებინა. უარი ვუთხარი, რადგან ქალები არ ასრულებდნენ „ზარს“. მოიყვანეს ჰამლეტ გონაშვილი. ჰამლეტი სიმღერის დას მეძახდა, სახელით არ მომმართავდა. საოცარი ადამიანი იყო, ბუნების, მთების მოყვარული. ისწავლა, მაგრამ ხმის ტემბრი არ მიესადაგა, თვითონაც ასე ფიქრობდა. მოიყვანეს თემურ ქევხიშვილი და ჩაწერეს თემური.

ყველა ლექსს თავისი ისტორია აქვს, თუ ეს ისტორია არ იცი და შენს გულში არ ჯდება, შეიძლება ტკივილით, სიხარულით, იმას მე ვერ მივიღებ. მეუბნებიან, როგორ ძლიერ ლექსებს იღებ და ძლიერ ლექსებზე აკეთებო.

თუშური მელოდიები, რაც ბავშვობაში, ახალგაზრდობაში მესმოდა, რაც ჩემს მეხსიერებას შემორჩა, ყველაფერი ზეპირად ვიცი. ამ მელოდიებზე ტექსტებს მე ვადებ და მე ვარგებ, ყველაფერი ჩემი გაკეთებულია, რამდენიმეს გარდა. ლექსი არის ფშავ-ხევსურების, მით უმეტეს, ხევსურების. მელოდია-მუსიკა არის თუშების.

– თქვენი და თქვენი დის ვარსკვლავი ერთად გაიხსნა. თქვენს შემოქმედებაშიც არის ეთეროს პოეზია. საერთო ისტორია გაქვთ, ერთი ამბავი გადაგხდენიათ, ერთი გაგხარებიათ და გწყენიათ. როცა თქვენი დის ლექსს არჩევთ, მის ტექსტში თუ ხედავთ ხოლმე თქვენი ბავშვობის ემოციებს? აკავშირებთ საერთო მოგონებებს?

– ის, რაც ჩემია, ამისია... ტირილიც ერთია, სიხარულიც, ტკივილიც და ყველაფერი. ის ჩემში ისეთ ემოციებს იწვევს, რომ სხვებისგან შეიძლება ისე ვერ აღვიქვა და ვერ შევისისხლხორცო. ზოგჯერ მეუფლება განცდა, რომ არც ეს არის ლექსის ავტორი და არც მე ვარ სიმღერის ავტორი, თუშეთია ყველაფერი თავისი სილამაზით, თავისი ბრძოლებით, ემოციებით, სიხარულით, ყველაფრით, რაც ჰქონდათ და იყვნენ ჩვენი წინაპრები.

ადრე თუშეთში რომ სატვირთო მანქანებით დავდიოდით, ბარგზე ვისხედით ხოლმე მთელი ოჯახი. გამაძლიერებლები ედგათ ბიჭებს, ჩემი სიმღერები იყო ჩართული... მაშინაც კი ვფიქრობდი, რომ ის მე არ ვიყავი, მე არ ვმღეროდი. სულ სხვა სამყაროა იქ, თუშეთში.

კვლავ ეთერო ერთვება:

– ბოლო საღამოს ვიყავით დანოს (ეთეროს და ლელას სოფელი თუშეთში – რ.კ.) გორზე. ვისხედით და ხან მე მაკითხებდნენ ლექსს და ხან შენ გამღერებდნენ. ქალებმა თქვეს: „ვაიმე, არ გებრალებათა თუშეთ, ხვალ რო წახვალთად, ვეღარც თქვენ ლექსს გიგონებსად ვეღარც თქვენ ნამღერს?!“ – ეს ფრაზა ძალიან მოქმედებს ჩემზე, ეს დროც ხომ მოვა, სულ რომ წავალთ (საუბრისას თვალზე ცრემლი მოადგა).
– ბავშვობის წყენა? რა გაწყენინათ ეთერომ ბავშვობაში?

– არაფერი. დედას გაეკიდებოდა ხოლმე ხშირად, დედა თუ მიდიოდა საქმეზე, დედა მობრუნდებოდა. „ლელა!“ – დამიძახებდა და აბა, ნუ მოხვალ შინ! მობრუნდებოდა ეგრევე. სიმღერის და სიყვარულის მეტი, სხვა არაფერი გვქონია სახლში. სხვათა შორის, მამაც და დედაც მღეროდნენ, მაგრამ ვერ გამოჩნდნენ იმდროინდელი ცხოვრების გამო. მუსიკოსობა, კაცის სიმღერა სირცხვილი იყო და დამალულად მღეროდნენ ხოლმე.

– რას ურჩევდით ახალგაზრდებს?

– უყვარდეთ სამშობლო, ქართული, ეროვნული, წარსული... იფიქრონ მომავალზე და იყვნენ ისეთი ადამიანები, რომ უყვარდეს ყველას, თავის ერსა და სამშობლოს.

– რომ არა სიმღერა, რა იქნებოდა?

– რომ არა სიმღერა, იქნებოდა მფრინავობა.

ინტერვიუ დაიბეჭდა ფოლკლორის ცენტრის ელექტრონულ ჟურნალში და მიეძღვნა ლელა თათარაიძის 75 წლის იუბილეს.

ფოტო - ლაშა ღუღუნიშვილი

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.