ველიჩკის მარილის შახტა (პოლ. Kopalnia soli Wieliczka) – ქვა მარილის საბადო პოლონეთში, ქალაქ ველიჩკაში, რომელიც მუშავდებოდა XIII–XX საუკუნეებში. შახტა ასახავს მარილის მოპოვების განვითარების მეთოდებსა და ტექნოლოგიებს შვიდი საუკუნის განმავლობაში. იგი წარმოადგენს დერეფნებისა და გალერეების მთელ წყებას, რომელიც განთავსებულია შვიდ დონეზე მიწისქვეშეთში. სიღრმე 57-198 მ., საერთო სიგრძე 200 კმ.
1978 წელს მარილის შახტა შეიტანეს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში
ველიჩკა პოლონეთის ერთ-ერთი ძველი და საინტერესო ქალაქია. აქაურ მარილის მაღაროებს ათას წელზე მეტი ხნის ისტორია აქვს. ძველი მაღაროები მუზეუმებადაა გადაკეთებული.
შახტში ჩასვლა ლიფტითაც შეიძლება და კიბეებითაც. ამ კიბეებით რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში ჩადიოდნენ მუშები მარილის მოსაპოვებლად.
ვიწრო დერეფნებით, რომლებიც მარილის ფენებშია გაჭრილი, ერთი დარბაზიდან მეორეში გადიან. აქ ყველაფერი მარილისაა: კიბეები,კედლები, იატაკი და ჭერი. ელეტრონის შუქზე ბრწყინავს მარილისკრისტალები. აქ მე-17-ე საუკუნეში ბერებს სამლოცველოც გამოუკვეთავთ. აქვეა მუშების მიერ გაკეთებული წმინდანთა მარილის ქანდაკებები, რომლებსაც სიძველე ერთი შეხედვით არ ეტყობათ. ნიკოლაი კოპერნიკი დაინტერესებულა და სანახავად ჩასულა მაღაროში და რაღაც პერიოდი უმუშავია კიდეც. ამ ფაქტის საპატივსაცემოდ კოპერნიკის მარილის ქანდაკება დგას ერთერთ დარბაზში.
ერთ-ერთი ვიწრო დერეფნის ბოლოს ბარიერია, იმის იქით-ტბა. გულითაც რომ გინდოდეთ,მასში ვერ დაიხრჩობით, ტბის წყალი მარილითაა გაჯერებული. მიწის ქვეშ, ერთ-ერთ დიდ მაღაროში კალათბურთის მოედანია, ასევე ფოსტა და სუვენირებით სავსე პატარა მაღაზიები. დაღლილი და ნასიამოვნები ტურისტები დღის სინათლეს ლიფტით უბრუნდებიან
ვიელიჩკას მარილის მაღაროებში ცხენების შრომა იყო ფასდაუდებელი.
ცხენებს იყენებდნენ გადასაზიდად, სხვადასხვა ამწევ მექანიზმებზე, მოკლედ ყველა მძიმე სამუშაოზე, რასაც ადამიანი ვერ ძალავდა. ჩაჰყავდათ გვირაბებში ზოგჯერ ისეთი ცხენები, რომლებიც მინდორზე სამუშაოდ გამოუსადეგარი იყვნენ. ავადმყოფები. მიწისქვეშა მარილიანი ჰაერი მათ გამოჯანმრთელებას ხელს უწყობდა და ისინი დიდხანს ცოცხლობდნენ, მიუხედავად იმისა, რომ დღის სინათლეს სიკვდილამდე ვეღარ ნახულობდნენ.
დიახ, ცხენები გვირაბებში მოხვედრის შემდეგ მხოლოდ გვამის სახით ამოჰქონდათ, მანამდე კიდევ მუშაობდნენ ადამიანებთან ერთად დღეში 13 საათს. ადამიანები კი იყვნენ ღარიბი ფენიდან, სიკვდილმისჯილებიც და კატორღელები. შრომის საფასური იყო ძალიან მცირე და ბონუსად აძლებდნენ ერთ მუჭა მარილს, რაც მუჭში დაეტეოდა. (რაც -დიდი ხელისგული, მით - მეტი მარილი.) მარილი კი , მოგეხსენებათ, ზოგჯერ ოქროზე ძვირფასია.
ამ მიწისქვეშა ქალაქში იყო დასახლებები, სადაც ქორწილებიც კი იმართებოდა, ბავშვები იბადებოდნენ, ანუ ხალხი ცხოვრობდა, რასაც ჰქვია. მაგ დასახლებებში ტურისტი ვერ ხვდება. ისედაც მათ მხოლოდ ორ პროცენტს აჩვენებენ მთელი ქალაქის. მთლიანად გვირაბების დათვალიერება შეუძლებელია.
13 საათის მუშაობის შემდეგ ვის ჰქონდა ამოსვლის ძალა 300-200, ან თუნდაც 100 მეტრის სიღრმიდან? ამიტომ იქვე ცხოვრობდნენ და ლოცულობდნენ.
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.