აბანოთუბანი, აბანოების უბანი საქართველოს დედაქალაქ თბილისის ერთ-ერთი უძველესი უბანი, მდ. მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე. სახელწოდება უკავშირდება ძველთაგანვე ცნობილ ბუნებრივად ცხელ მინერალურ წყლებზე გაშენებულ აბანოებს.
ლეგენდა თბილისის ცხელი წყლების აღმოჩენას და მათზე ქალაქის გაშენებას V ს. ქართლის მეფეს ვახტანგ გორგასალს მიაწერს. X ს. არაბი გეოგრაფი იბნ ჰაუკალი „გზათა და სამეფოთა წიგნში“ აღნიშნავს: „ქალაქში [თბილისში] არის ტიბერიადის აბანოების მსგავსი აბანოები, რომელთა წყალიც უცეცხლოდ დუღს“. ისტორიული ცნობებით XIII ს. თბილისში მინერალური წყლის 65 აბანო ყოფილა. თბილისის აბანოებზე ცნობებს გვაწვდიან XIII-XIV სს. ვენეციელი მოგზაური მარკო პოლო, XVIII ს. რუსი ვაჭარი ვასილ გაგარა, ასევე ვახუშტი ბაგრატიონი, რომელიც თბილისში ექვს აბანოს ითვლის.
XVII-XIX სს. თბილისში იყო ერეკლეს, ბებუთას, მელიქის, მეითრის (სუმბათოვის), გოგილოს, ორბელიანთა, თბილელის, მირზოევის, ხოჯას, „გრილი“ (შიოევის), „ჭრელი“ იგივე “ჭრელი აბანო“ და სხვა აბანოები. დღემდე შემორჩენილ აბანოთა უმრავლესობა XVII-XVIII საუკუნეებში ირანული არქიტექტურის გავლენითაა შექმნილი და მერმინდელ სეიდაბადშია თავმოყრილი, ბოტანიკური ბაღის აღმართის დასაწყისში. სწორედ ამიტომ, ამ ადგილს აბანოთუბანი ეწოდა.
ამ აბანოებს ძველ თბილისში მარტო სამკურნალო დანიშნულება არა ჰქონია; აქ ხშირად მთელი დღით მოდიოდნენ მოქალაქეები, ბანაობდნენ, ისვენებდნენ და ლხინსაც მართავდნენ. აქვე ამოწმებდნენ სადედამთილოები საპატარძლოს სილამაზეს.
მეფე ერეკლეს აბანო კი თბილისის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული აბანო იყო. როგორც , სახელი გვეუბნება, XVIII საკუკუნის მეორე ნახევრიდან იგი მეფე ერეკლე II-ის საყვარელი აბანო გახლდათ, 1800 წლის ქალაქის გეგმაზე ფიქსირდება “მეფე ერეკლეს აბანო”.
ისტორიული მეფე ერეკლეს აბანო
XX საუკუნის შუა პერიოდიდან მოყოლებული დაიწყო ზოგადად აბანოთუბნის ტერიტორიის მსხვილმასშტაბიანი სახეცვლილება და დაახლოებით იმ სახესთან დაახლოება რაც ახლა უბანს აქვს. 1980-იან წლებში რესტავრაცია ჩაუტარდა აბანოებსა და საცხოვრებელ სახლებს. მოიხსნა ზედმეტი მინაშენები და აბანოთუბანმა თავდაპირველთან მიახლოებული სახე დაიბრუნა. 2007-2012 წლებში მოხდა უბნის რესტავრაცია, გაიხსნა წავკისის ხევი და უბანმა დღევანდელი სახე მიიღო.
მეფე ერეკლეს აბანოს უკანასკნელი და ყველაზე მასშტაბური რეკონსტრუქცია კი 2020 წელს დაიწყო და 2023 წლის ზაფხულში დასრულდა. რეკონსტრუქციის პროცესში მონაწილეობდნენ პროფესიონალი რესტავრატორები, მშენებლები, ხელოვნებათმცოდნეები, ისტორიკოსები, არქიტექტორები, მოზაიკოსები. რეკონსტრუქციის პროცესში გათვალისწინებულია აბანოს არსებობის თითოეული ეტაპის დროს ჩამოყალიბებული სახე და ცვლილებები, რათა შენარჩუნებულიყო ის სიძველე, რაც ამ აბანოს გააჩნია.
არსებობს ერეკლე მეფის პერიოდის საინტერესო დოკუმენტი, რომელსაც "თბილისური გამწესება" ჰქვია, სადაც წერია როგორი შენობები უნდა აშენებულიყო.
"თბილისური განწესება" მოქალაქეთა სურვილების მარეგულირებელი დოკუმენტია (დღევანდელი გაგებით, ერეკლესდროინდელი კანონი), რომელიც ძალიან ქმედითი იყო, რადგან პირდაპირ ეწერა, რომ თუ აივანი, რაიმე სახით მეზობლის ტერიტორიაზე იქნებოდა გადასული, ასეთი აივნის დემონტაჟი გახდებოდა საჭირო.
მეფის რუსეთის პერიოდში უკვე გეგმიური განაშენიანების თემა შემოვიდა და პირველი მაგისტრალური ხაზები გავიდა - მარჯვენა სანაპიროზე მაშინდელი გოლოვინის (რუსთაველი), მარცხენაზე - მაშინდელი მიხეილის (აღმაშენებლის) გამზირი და ამის პარალელური უჯრედოვანი განშლები.
ეს სქემა დღემდე შენარჩუნებულია, ვინაიდან ვამბობთ, რომ ის არქიტექტურა, რომელიც თბილისის ისტორიული ნაწილის ტერიტორიაზეა, ძირითადად, ძველია და ამას თავის მიზეზი აქვს