USD 2.7865
EUR 3.0470
RUB 3.4140
თბილისი
რუსეთ-უკრაინის ომი შეჯამება 2 სექტემბრისათვის მდგომარეობით - გიორგი კობერიძე
თარიღი:  761
- რუსეთი საქართველოსა და დანარჩენ დასავლეთში დიდი ხანია ჰყიდის იდეას, თითქოს მას ახლა 1941-45 წლის საბჭოთა კავშირის მსგავსად უზარმაზარი რაოდენობით ცოცხალი ძალა, წარმოება, საერთაშორისო დახმარება და თავგანწირვის უწყვეტი მზაობა აქვს, მაგრამ სინამდვილე ბევრად მძიმეა კრემლისათვის - ქვეყნიდან ხალხი გარბის და კორუფცია რუსულ არმიას შიგნიდან ხრავს. აგერ რუსეთის დუმის დეპუტატები ახალგაზრდებსა და სტუდენტებს მოუწოდებენ დეფიციტის გამო ქარხნებში უფასოდ იმუშაონ, ხოლო ბრძოლისუნარიანებმა ფრონტის ხაზზე ცოცხალი ძალის რიგები ერთიანი მაღალი ანაზღაურებისათვის მაინც შეავსონ.
 
რუსეთიდან მიგრაცია რეკორდულად იზრდება, განსაკუთრებით კი სწორედ შრომისუნარიან მოსახლეობაში. ეს ტენდენცია კიდევ უფრო შესამჩნევია ეთნიკურად რუსებში. ევროპელი მიმომხილველები სწორედ ამას აღნიშნავენ და ამბობენ, რომ დღევანდელი რუსეთი საბჭოთა რესურსების აჩრდილია მხოლოდ, რის გამოც მისი ტერიტორიები აგერ უკვე ერთი თვეა ოკუპირებულია უკრაინის მიერ. რუსეთს რომ შეეძლოს არათუ კურსკში დიდი ხნით ადრე გადავიდოდა კონტრშეტევაზე, არამედ სხვა, ახალი მიმართულებით გახსნიდან ფრონტის ხაზს.
 
- რუსულ მხარეს სერიოზულ პრობლემად რჩება ლოჯისტიკური მომარაგება: პრობლემა არამხოლოდ საწვავის, საკვების, ამუნიციისა და ტანსაცმლის დეფიციტი შეიძლება იყოს, არამედ უშუალოდ მომარაგების მეთოდი. რუსული მომარაგება ძირითადად რკინიგზაზეა დამოკიდებული. აქტიური დაბომბვისა და ხშირად რკინიგზისაგან დაშორებული მონაკვეთების გათვალისწინებით მანქანებით ხდება საჭირო პროდუქციის მიწოდება. მაგრამ ლოჯისტიკურ სამხედრო ტექნიკაში გაუჩნდა რუსეთს პრობლემები. აქტიური საარტილერიო დაბომბვებისა და ჩასაფრებების პირობებში რუსული ტექნიკის მნიშვნელოვანი ნაწილი განადგურებული ან დაზიანებულია, მათი შევსება კი სამოქალაქო ტრანსპორტით ხდება, რის გამოც მოცულობასთან ერთად უსაფრთხოების კომპონენტიც კრიტიკულად მცირდება ხოლმე.
 
- ბოლო ორი დღეა რუსეთის ტერიტორიაზე აქტიური საჰაერო და საარტილერიო იერიშები მიმდინარეობს. ბელგოროდისა და კურსკის ოლქები ბოლო 72 საათია განმეორებითი დარტყმების ქვეშ არიან მოქცეული. ამის მიზეზი კი ძირითადად ისაა, რომ სწორედ ბელგოროდის ოლქიდან ბომბავენ უკრაინულ სიდიდით მეორე ქალაქ ხარკივს (ხარკოვს). რუსები ქალაქს ჩრდილოკორეულ ბალისტიკურ რაკეტებსა და თავიანთი წარმოების ფრთოსან რაკეტებს ესვრიან. მსხვერპლი მხოლოდ მშვიდობიანი უკრაინელები არიან. დღევანდელი იერიშის შედეგად დაიბომბა ფოსტის შენობა, სავაჭრო მოლი, სპორტული სავარჯიშო დარბაზი და რამდენიმე საცხოვრებელი კორპუსი. უკრაინელები აღნიშნულ სამხედრო დანაშაულებზე სამართლიანად პასუხობენ.
 
გარდა ბელგოროდისა და კურსკის ოლქებისა უკრაინელთა სამიზნე რუსეთის ტერიტორიაზე სხვადასხვა სტრატეგიული ობიექტები აღმოჩნდა:
1. კაშირის თბოელექტროსადგური - მოსკოვის სიახლოვეს;
2. ნავთობგადამამუშავებელი ქარხანა მოსკოვში;
3. კონაკოვოს თბოელექტროსადგური ტვერის ოლქში;
4. გაზგამანაწილებელი ასევე ტვერის ოლქში;
5. აფეთქებები როსტოვის ოლქშიც;
 
ენერგეტიკა როგორც ლოჯისტიკის ისე სამხედრო და სხვა სახის წარმოების წყაროა.
 
უშუალოდ ფრონტის ხაზის სიახლოვეს უკრაინელებმა დაბომბეს კურსკისა და კურჩატოვის ირგვლივ არსებული საფორტიფიკაციო ნაგებობები და სანგრები, რომლის მომზადების პროცესი კვლავაც მიმდინარეობს.
 
- კურსკის ოლქში, მდინარე სეიმის სამხრეთით, გლუშკოვოს რაიონში ჩარჩენილი რუსული ნაწილების მომარაგების შესაფერხებლად უკრაინელებმა დაბომბეს რუსების ხელახლა გადებული სამხედრო - პონტონური - ხიდები. მინიმუმ ექვსი ასეთი ხიდი იქნა განადგურებული ბოლო 10 დღეში. გასული 48 საათში ასეთ დაბომბვას პონტონური ხიდების გასწვრივ აფეთქებები და ტერიტორიის აალება მოჰყვა. სწორედ ამიტომ არის ვერსია, რომ უკრაინელებმა მომარაგების პროცესში დაარტყეს რუსულ ნაწილებს და ხიდთან ერთად ამუნიციაც აღმოჩნდა დაბომბვების ქვეშ.
 
- კურსკის ოლქში უკრაინული სახმელეთო შეტევა გრძელდება. უკრაინელები რაიონულ ცენტრ კორენოვოს პირდაპირ აღარ უტევენ და მის შემოვლას განაგრძნობენ. ამჯერად სამხედრო სამიზნე კორენოვოს ჩრდილოეთით მდებარე ალეკსანდროვკაა. რუსული ნაწილების რაოდენობა კურსკის ოლქში ყოველდღიურად მზარდია. მაგრამ ინიციატივა კვლავ უკრაინელთა ხელში რჩება. საინტერესოა კიდევ ერთი: წინა დღეებისაგან განსხვავებით ინფორმაცია კურსკის ოლქიდან ისევ შეიზღუდა, როგორც შეტევის პირველ კვირაში მოხდა.
 
- უცვლელად მძიმე სიტუაციაა უკრაინის დონეცკის ოლქში. ფრონტის ხაზი კვლავ ჰროდივკასა და ნოვოჰროდივკაში გადის, მაგრამ ამ ორ წერტილში რადიკალურად განსხვავებული სიტუაციაა. უფრო პატარა ჰროდივკაში უკრაინელები ეფექტურად ახერხებენ რუსების მოგერიებას და პოზიციებიც კი დაიბრუნეს ზოგიერთ მონაკვეთზე, მაგრამ ნოვოჰროდივკაში რუსებმა თითქმის მთელი ქალაქი იგდეს ხელთ. მხოლოდ დასავლეთ გასასვლელთან, საინჟინრო მიწაყრილების სიახლოვეს რჩებიან უკრაინელები. ნათლად იკვეთება რომ უკრაინელები ნოვოჰროდივკას დასავლეთით პოკროვსკი-მირნოჰრადისა და მათი შემოგარენის გამაგრებაზე არიან ორიენტირებული. ამის საპირისპიროდ რთული სათქმელია რა სვლას გააკეთებს რუსეთი - პირდაპირ შეასკდება პოკროვსკს თუ ჯერ ფლანგებზე შეეცდება გაშლას სამხრეთით და ჩრდილოეთით, იქ დაკარგავს რესურსებს და შემდეგ განაგრძობს სვლას პოკროვკიზე.
 
- დონეცკის ოლქში, სამხრეთის მიმართულებაზე რუსებმა ვუჰლედარის დაბომბვა და იერიში განახლებული ტემპით წამოიწყეს. ეს ქალაქი კრიტიკული მნიშვნელობისაა, რადგან დონეცკის სამხრეთით იმ ნაწილში მდებარეობს, რომლიდანაც ვოლნოვახამდეც შეიძლება მიწვდომა და უშუალოდ ქალაქ დონეცკამდეც. რუსებმა წინა წელს უზარმაზარი რესურსები შეაწირეს ქალაქს და მაინც ვერ აიღეს. ვუჰლედარი უკრაინული თავდაცვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საყრდენი წერტილია დონეცკის ოლქში, ასე რომ მისი რუსების მხრიდან აღება ძალიან რთული იქნება. ამიტომაც არაა გამორიცხული მას რუსებმა ჩრდილოეთიდანაც მოუარონ, პოკროვკის მიმართულების სამხრეთით ანუ.
 
- რუსები ჩივიან რომ ფრონტის ხაზზე სამხედრო პოლიცია განსაკუთრებით ცუდად და უსამართლოდ იქცევა. ეს მათ დემორალიზაციას კიდევ უფრო მეტად ახდენს. ხშირია სასიკვდილო მისიაზე მცირე ჯგუფების გაშვება ხოლმე. პრაქტიკულად სუიციდია ეს. ომის დაწყების შემდეგ წელს უკრაინის ტერიტორიაზე მყოფ რუსულ არმიაში განსაკუთრებით იმატა თვითმკვლელობის მაჩვენებელმა. ამას ემატება ისიც, რომ კურსკის ოლქის დასაცავად ხელფასი უფრო ნაკლები აქვთ რუს სამხედროებს ვიდრე დონეცკში ყოფნისას. კორუფცია კი ყველა უწყებაშია. ფრონტის ხაზზე ვის და სად აგზავნიან და რა მოვალეობას ჩააბარებენ ამასაც შიდა კავშირებითა და ფულით წყვეტენ ხოლმე.
 
- უკრაინული წყაროები ამტკიცებენ, რომ რუსებმა აგვისტოში 36 ათასი სამხედრო დაკარგეს - მოკლული, დაჭრილი, ტყვე, დეზერტირი, დაშავებული. ეს ციფრი ძალიან დიდია და ომის დაწყების პირველი თვეების შემდეგ გამორჩეულია. თუმცა იმის გათვალისწინებით რომ საბრძოლო მოქმედებები დონეცკის ოლქში, ხაკრივის ოლქში და კურსკის ოლქში, 1000 კილომეტრიან ფრონტის ხაზზე მიმდინარეობს, ეს ციფრი შეუძლებლად აღარ გამოიყურება.
 
- ბელარუსი განაგრძობს სამხედროების მობილიზებას უკრაინის საზღვრის სიახლოვეს როგორც ჰომელის ოლქში ისე ბრესტის ოლქში (ანუ როგორც სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ისე სამხრეთ დასავლეთით). მიუხედავად ლუკაშენკას მხრიდან წვრთნების მომიზეზებისა და უკრაინელთა წინააღმდეგ ფსიქოლოგიური წნეხისა, კიევისათვის მსგავსი მანევრები შეუმჩნეველი არ არის. უკრაინული ლოკალური ბრიგადების წარმომადგენელთა და ოფიციალური უწყებებითაც მოხდა შეტყობინების გაგზავნა მინსკისათვის, რომ ბელარუსის 60 ათასი სამხედროს მხრიდან რაიმე პროვოკაციის შემთხვევაში, ბელარუსი ძალიან დიდ ფასს გადაიხდის და აუცილებლად დამარცხდება.
 
- მოსკოვის საპატრიარქოს წარმომადგენლების აკრძალვა უკრაინის შემდეგ ახლა უკვე მოლდოვაშიც განიხილება. ამ უკანასკნელში რუმინული ეკლესია და მოსკოვის საპატრიარქო გავლენებისათვის ერთმანეთს ათწლეულებია ეპაექრება (მოლდოველები რუმინელები არიან). მოსკოვის საპატრიარქო პოლიტიკური ინსტიტუციაა და რუსეთში არსებული ცეზაროპაპიზმის პირობებში (როდესაც ეკლესია კრემლს ემორჩილება) მოლდოვაში პრო-რუსულ კურსს ატარებს. რუმინეთის მართლმადიდებლური ეკლესია კი რუსეთის სასარგებლოდ არ მუშაობს.
 
ამ თემასთან დაკავშირებით საინტერესოა კიდევ ერთი ფაქტი, ამჯერად რუმინეთის მეზობელ ბულგარეთში: თუკი თავდაპირველად ბულგარეთს საპატრიარქოს ახალ პატრიარქს (ორი თვეა პატრიარქია) არ მოეწონა მოსკოვის საპატრიარქოს აკრძალვა უკრაინაში, ახლა უშუალოდ ამ ახალ პატრიარქ დანილს შეექმნა პრობლემები. მისი არჩევა საკმაოდ დიდი შიდა ფრაქციული დაპირისპირების ფონზე მოხდა, მაგრამ ახლა როდესაც მან პრო-რუსული პოზიცია დაიჭირა, შიდა დაპირისპირება ბულგარეთის ეკლესიაში კიდევ უფრო გამწვავდა. პატრიარქი დანილი ფრთხილობს. ახლა იგი ან დისტანცირდება მოსკოვიდან ან შეიძლება ბულგარეთში მის თანამდებობას შეექმნას პრობლემა. ზოგადად, რუსეთისათვის რელიგია პოლიტიკის გაგრძელებაა, ოღონდ სხვა მეთოდებით.
 
კულტურა
„მამის მეგარმუნე ქალი“ – ლელა თათარაიძე

თუშური სიმღერებისა და მელოდიების განუმეორებელ ავტორ-შემსრულებელთან, ლელა თათარაიძესთან ინტერვიუს ჩაწერის იდეა მის 75 წლის იუბილეს უკავშირდება.

ალბათ ინტერვიუზე დათანხმება გაგვიჭირდებოდა, რომ არა ეთერ (ეთერო) თათარაიძე – პოეტი, ფოლკლორისტი, ლელა თათარაიძის და. იგი ესწრებოდა ინტერვიუს ჩაწერის პროცესსაც. ამიტომ, ვფიქრობთ, მკითხველისთვის საინტერესო იქნება მისი ჩართვებისა და კომენტარების გაცნობა.

ლელა თათარაიძის საიუბილეო საღამო 24 ოქტომბერს რუსთაველის თეატრის დიდ სცენაზე გაიმართება. აღსანიშნავია, რომ იუბილეს მიეძღვნა ფოლკლორის ცენტრის ფოტოპროექტიც „ლელა და ეთერო“.

– ვეცადე, თქვენთან ინტერვიუსთვის მაქსიმალურად მოვმზადებულიყავი, თუმცა თქვენი სხვა ინტერვიუ ვერსად ვიპოვე, არ იძებნება. ალბათ, შეიძლება ითქვას, ეს ექსკლუზიური ინტერვიუა, რისთვისაც, რა თქმა უნდა, დიდ მადლობას გიხდით.

– დიახ, შეიძლება ასეც ითქვას, რადგან არასოდეს არაფერზე არ ვლაპარაკობ.

– გვიამბეთ, როგორ ცხოვრობთ ახლა? როგორია თქვენი ყოველდღიურობა?

– ასაკი, ჯანმრთელობა – ყველაფერი წარმავალია, ასაკს მოაქვს ან ეს, ან – ის.

– მალე თქვენი 75 წლის იუბილეა. საინტერესოა, როგორ აფასებთ თქვენს განვლილ ცხოვრებას? წარსულზე როცა ფიქრობთ, პირველად რა გახსენდებათ? სად გაიმარჯვეთ და სად დამარცხდით?

– გამარჯვებისა და მარცხისა რა მოგახსენოთ, არაფერი მახსოვს, არც ჩავეძიები ხოლმე, როდის რა იყო, როდის რა შევქმენი და გავაკეთე. რაღაც სულ სხვანაირი განწყობა მაქვს ხოლმე. არც მილაპარაკია, არც მიყვირია, როდის რა გავაკეთე და რა ვერ გავაკეთე. რით მეტკინა გული და გამიხარდა. უფრო მდუმარება მიყვარს, ვიდრე ლაპარაკი. ფიქრი მიყვარს, ფიქრი ნისლია მთებისა...

– გაიხსენეთ, როდის იგრძენით პირველად სიმღერასთან კავშირი.

– სიმღერასთან ბავშვობიდან მქონდა შეხება, მაგრამ არასოდეს მიფიქრია, რომ პროფესიად გავიხდიდი, გავყვებოდი და გამოვჩნდებოდი. ასეთი სურვილი არასოდეს მქონია. სულ სხვა პროფესია მინდოდა, არ გამიშვეს და ამიტომ...

– რა პროფესია გინდოდათ?

– მფრინავობა, ფრენა მინდოდა და დედაჩემმა გაიგიჟა თავი, არაო. მამა ბევრს არ იტყოდა, ან ჰო, ან არა. დედამ, არაო. ვკითხე, რატომ-მეთქი? ახლა მე იქ შენ სად გისაგონოო (სად ვიფიქრო, შენ სად ხარ ცაშიო – რ.კ.), რაღაც რომ მოხდესო?! მე ვუთხარი, მიწაზე არა კვდებიან-მეთქი? არაო და გამზადებული საბუთებით დამტოვა ასე.

– პირველად როდის იმღერეთ?

– საშუალო სკოლა რომ დავამთავრე, გიორგი (ბუხუტი) დარახველიძე ჩამოვიდა ალვანში. ანსამბლი ჩამოაყალიბა. იქ წამყვანი სოლისტი ვიყავი, სხვათა შორის, ეს აზრიც ბუხუტისგან იყო, მან მითხრა, შენ ამ საქმეს უნდა გაჰყვე და ისწავლოო. რამდენიმე მეგარმონე ქალი იყო ბუხუტისთან. ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა იმართებოდა იმ დროს (იგულისხმება 1958 წელს მოსკოვში ჩატარებული ქართული ხელოვნებისა და ლიტერატურის დეკადა – რ.კ.). ბუხუტი ჩამოვიდა ახმეტის რაიონში, რომ სასწრაფოდ ჩამოეყალიბებინა ანსამბლი. ძალიან ნიჭიერი კაცი იყო, უნიჭიერესი ქორეოგრაფი. მოიფიქრა, რომ ფოლკლორი ყოფილიყო წინა ხაზზე, 65 გარმონიანი ქალი შეგვკრიბა, თან ვცეკვავდით. ცეკვის ნახაზი ისე იყო გაკეთებული, რომ 65 მეგარმონე ქალი ციფრ 50-ს ვწერდით. მოსკოვში, ყრილობათა სასახლის დარბაზში, ვიცეკვეთ. სამი ფერი ეცვათ შემსრულებლებს, თეთრი მარტო მე მეცვა, წამყვანი სოლისტი ვიყავი იმ ანსამბლისა.

– ეს იყო თქვენი დებიუტი დიდ სცენაზე?

– ქვეყნის გარეთ პირველი გასვლა იყო, ისე რაიონულ ოლიმპიადებზე, სკოლაში სულ ვმღეროდი გარმონით.

– თქვენს ბავშვობას რომ დავუბრუნდეთ, რა გახსენდებათ ყველაზე ხშირად?

– ალვანში და, მით უმეტეს, თუშეთში სხვა რა გასართობი გვქონდა, შევიკრიბებოდით ბავშვები, ვდგამდით რაღაცა ლხინს, ცეკვას, ნოველებს; მგელსა და კრავს და რაღაცებს ვასახიერებდით დეკორაციებით. სახლში ხომ ყველა ვმღეროდით. სულ მუსიკის ხმა ისმოდა ჩვენი სახლიდან.

საუბარში ერთვება ლელას და, ეთერო თათარაიძე:

– ჩავერთვები, რა. არ მამღერებდნენ. როგორც კი ამათთან სიმღერას ვიწყებდი, წკუპ და ჩემი სამივე და-ძმა წკაპუნით გაჩერდებოდა. დედა ეკითხებოდა, რად არ ამღერებთო. სამივე ერთდროულად წამოიძახებდა: „ურევს!“

– გარმონი თქვენს ცხოვრებაში რუსეთში წასვლის შემდეგ შემოვიდა?

– არა, იქამდეც. სკოლაში სულ ჩემი გარმონი იყო. ოლიმპიადებზე, სკოლის და რაიონის ღონისძიებებზე – ყველგან გარმონით სულ მე ვიყავი. თავიდან გარმონი არ მქონდა და თუშეთში თხელ ფიქალს (სიპი ქვა) გავხვრეტდი, კლავიატურას ნახშირით დავუხატავდი, ბაწარს გავუყრიდი და ვითომ გარმონზე ვუკრავდი, მელოდიას ხმით ვასრულებდი.

კვლავ ერთვება ეთერო:

– ეს ფიქალი ხომ ჭრიდა ბაწარს, ბაწარი არის თუშური დართული საქსოვი ძაფი. დედამ, სულ ფეხები ჰქონდა დალურჯებული და გაჭრილი, ის უცებ გაუწყდებოდა და ზედ ეცემოდა სიპი ქვა, მაგრამ არ ადარდებდაო. სახლს რომ ვაშენებდით, მეორე სართულზე ფანჯრები არ გვქონდაო; ლელა გადაყოფდა ფეხებს და ეს სიპი ქვა „გარმონი“ ეჭირა, დილიდან საღამომდე რომ არ ჩამოგეყვანა, საჭმელიც კი არ ახსოვდა, მღეროდა ამვლელ-ჩამვლელისთვისო. ვინ გამოხვალო, რომ ეკითხებოდა, მამის მეგარმუნე ქალიო.

– სხვა საგნებს როგორ სწავლობდით სკოლაში?

– ტექნიკური საგნები შორს ჩემგან, უფრო ჰუმანიტარული – ქართული, ისტორია. მასწავლებლებს გარმონისთვის ვუყვარდი და მიწერდნენ ნიშნებს.

– ბავშვობის სიმღერა რომელია? ყველაზე ხშირად რომელ სიმღერას ღიღინებდით?

– მაგალითად, მამასა და ბიძებისგან გვესმოდა „შირაქში ერთმა მეცხვარემ სიზმარი ნახა ზიანი, ადგა და ბიძას უამბო...“ (მღერის).

ისევ ეთერო საუბრობს:

– ისეთი ხმა ჰქონდა, ღამე სოფელი რომ ჩუმდებოდა, ნიავს მიჰქონდა ლელას სიმღერა, წარმოუდგენელი ხმა იყო.

– ბავშვობაში ოჯახში როგორი ურთიერთობა გქონდათ მშობლებთან?

– ბავშვობაში და შემდეგ ახალგაზრდობაშიც მშობლების ხათრი და რიდი გვქონდა ყველაფერში, დიდად არც შევეწინააღმდეგებოდით, მე ეს მინდა, ან არ მინდა. ამას ვერც გავბედავდით და ვიკადრებდით. ჩვენ სხვა მენტალიტეტით ვიზრდებოდით, მით უმეტეს, მთის ხალხი. მამა უფრო დამთმობი იყო. ჩვენს ახალგაზრდობაში არტისტი როგორ შეიძლებოდა ყოფილიყავი. სცენა, არტისტი – არ შეიძლებოდა, მით უფრო, სოფელში. არ მახსოვს, მამაჩემს ეთქვა, რომ არ წახვალ მაგ პროფესიაშიო. კონცერტები გვქონდა, ღამით გვიან ან გამთენიისას მოვიდოდი სახლში. არ მახსოვს, მამას ეთქვას, სად იყავი ამდენ ხანსო. დედა დიდად არ იტყოდა, მაგრამ იჯდა და ათენებდა ღამეს, მით უფრო, როცა ჩემი მანქანა მყავდა. დედას არასოდეს არ დაუძინია, სანამ არ მივიდოდი, თუნდაც გამთენიისას. რომ მოვიდოდი, დამშვიდდებოდა.

– ალვანის სკოლასა და ბაღში მუშაობდით მასწავლებლად და გუნდის ხელმძღვანელად. როგორც ლოტბარი და პედაგოგი, როგორი იყო თქვენი მიდგომა ბავშვებისა და სწავლების მიმართ?

– დიპლომი დავიცავი ოჟიოს სკოლაში, ახმეტის რაიონია. ერთი წელი იმ სკოლაში ვმუშაობდი, გაკვეთილებიც იქ მქონდა, გუნდიც და ყველაფერი. იმ დროს ახალგაზრდა ხარ და არ აქცევ ყურადღებას, მაგრამ წლები გადიოდა და შემხვდებოდნენ მოწაფეები ან მასწავლებლები. არც ვიცნობდი ბევრს, „ლელა მასწავლებელო!“ და „ლელა მასწავლებელო!“ – მხვდებოდნენ თბილად. დასკვნა გამოვიტანე, რომ სიყვარული დავტოვე იქ. გაკვეთილზე რომ შევდიოდი, ზარი რომ დაირეკებოდა, სადაც არ უნდა ყოფილიყვნენ, არცერთი გარეთ არ იყო, კლასში მელოდებოდნენ. ჩვენს მასწავლებლებს უკვირდათ, ჩვენ ვერაფრით მოვიხელთეთ ეს ბავშვები, გადარეული არიან, ნახევარი გაკვეთილის მერე შემოხსნიან კარებს ან ხმაურობენ, შენ როგორ ახერხებო. რომ მეკითხებოდნენ, ამას როგორ ვაკეთებდი, არ ვიცი, ეტყობა, სულ სხვა მიდგომა მქონდა. ამ სიმღერებზე, ტრადიციებზე ველაპარაკებოდი, ინტერესს ვუღვივებდი, მარტო სიმღერას არ ვასწავლიდი.

– ბავშვების ამბავი ერთია, მეორე კი უკვე ზრდასრულებთან რომ გიწევს მუშაობა და ანსამბლის, გუნდის ხელმძღვანელობა. თქვენი აზრით, რა გამოწვევებსა და სირთულეებთან არის დაკავშირებული ანსამბლის ხელმძღვანელობა?

– ტრიო, კვარტეტები, ანსამბლები... რა ვიცი, რთულია. უბრალოდ, დაგვიანებას ვერ ვეგუები. ერთი საათით რომ დააგვიანებს და მოვა, ვითომ არაფერი, აქ კი ამდენი ადამიანი ელოდება, არ ვიცი, ეს ჩემთვის რა არის. გარმონთან ძირითადად მეხით მოძრაობა მაქვს, პირველი მე შემოვიტანე ეს მოძრაობა. ჩარჩოში არაფერი მაქვს; სიმღერაა თუ ინსტრუმენტია, რა ხასიათზეც ვარ, ორთვლიანს ზოგჯერ რვაზე გავუშვებ და პირიქით.

– 1992 წლიდან მუშაობდით მერაბ კოსტავას სახელობის ეროვნულ თეატრში, იყავით მუსიკალური გამფორმებელი და მსახიობიც. ეს ახალი სფეროა. გვიამბეთ თქვენი ცხოვრების ამ ეპიზოდზეც, რამდენად საინტერესო იყო თქვენთვის, როგორც მსახიობისა და როგორც მუსიკალური გამფორმებლისათვის, თეატრის ეს მიმართულება?

– ეგ თეატრშიც მქონდა, კინოშიც და ყველგან. გოდერძი ჩოხელის ფილმები, იურა კვაჭაძის ფილმები. ვთამაშობდი კიდეც ორივე ფილმის ეპიზოდებში. ბევრი ფილმი მაქვს მუსიკალურად გახმოვანებული. „სურამის ციხისთვის“ ზურაბის დედის ტირილი მე ჩავუწერე. ფარაჯანოვი და დოდო აბაშიძე იყვნენ მაშინ.

– კოსტავას ეროვნულ თეატრში ვთამაშობდი სპექტაკლში „ნურც რა მოგშლია, არწივო, ბუდეი“, თუშების ცხოვრებაზე იყო. ნინუა, თეატრის ხელმძღვანელი, ერთი წელი მითვლიდა, მიბარებდა, ჩვენთან უნდა მოხვიდეო. კინო არ არის იმდენი სალაპარაკო, რა მაქვს ისეთი, არაფერი. „ადამიანთა სევდა“, „ექვსი თოვლიანი დღე“, „წიგნი ფიცისა“ – ამ ფილმებში ჩემი სიმღერაა გამოყენებული. „წიგნი ფიცისა“ რომ გადაიღეს, ბიძინამ (კომპოზიტორი ბიძინა კვერნაძე – რ.კ.) სიმღერა გააკეთა, გიგა ლორთქიფანიძე იყო რეჟისორი. მითხრეს, რომ იქ უნდა მემღერა ინგილო ქალის „ნანა“. ვუთხარი, ვიმღერებ, მაგრამ ისე, როგორი განწყობაც მოვა, მელიზმები, ჩახვევები უნდა ყოფილიყო ჩემი. მერე მითხრეს, რომ „დალაი“ – თუშური „ზარი“ გვჭირდებაო. ვუთხარი, რომ ეს კაცების „ზარი“ იყო და ამას თავისი განუყოფელი მელოდია ჰქონდა. იქვე შევასრულე, ძალიან მოეწონათ და მითხრეს, რომ ესეც მე უნდა შემესრულებინა. უარი ვუთხარი, რადგან ქალები არ ასრულებდნენ „ზარს“. მოიყვანეს ჰამლეტ გონაშვილი. ჰამლეტი სიმღერის დას მეძახდა, სახელით არ მომმართავდა. საოცარი ადამიანი იყო, ბუნების, მთების მოყვარული. ისწავლა, მაგრამ ხმის ტემბრი არ მიესადაგა, თვითონაც ასე ფიქრობდა. მოიყვანეს თემურ ქევხიშვილი და ჩაწერეს თემური.

ყველა ლექსს თავისი ისტორია აქვს, თუ ეს ისტორია არ იცი და შენს გულში არ ჯდება, შეიძლება ტკივილით, სიხარულით, იმას მე ვერ მივიღებ. მეუბნებიან, როგორ ძლიერ ლექსებს იღებ და ძლიერ ლექსებზე აკეთებო.

თუშური მელოდიები, რაც ბავშვობაში, ახალგაზრდობაში მესმოდა, რაც ჩემს მეხსიერებას შემორჩა, ყველაფერი ზეპირად ვიცი. ამ მელოდიებზე ტექსტებს მე ვადებ და მე ვარგებ, ყველაფერი ჩემი გაკეთებულია, რამდენიმეს გარდა. ლექსი არის ფშავ-ხევსურების, მით უმეტეს, ხევსურების. მელოდია-მუსიკა არის თუშების.

– თქვენი და თქვენი დის ვარსკვლავი ერთად გაიხსნა. თქვენს შემოქმედებაშიც არის ეთეროს პოეზია. საერთო ისტორია გაქვთ, ერთი ამბავი გადაგხდენიათ, ერთი გაგხარებიათ და გწყენიათ. როცა თქვენი დის ლექსს არჩევთ, მის ტექსტში თუ ხედავთ ხოლმე თქვენი ბავშვობის ემოციებს? აკავშირებთ საერთო მოგონებებს?

– ის, რაც ჩემია, ამისია... ტირილიც ერთია, სიხარულიც, ტკივილიც და ყველაფერი. ის ჩემში ისეთ ემოციებს იწვევს, რომ სხვებისგან შეიძლება ისე ვერ აღვიქვა და ვერ შევისისხლხორცო. ზოგჯერ მეუფლება განცდა, რომ არც ეს არის ლექსის ავტორი და არც მე ვარ სიმღერის ავტორი, თუშეთია ყველაფერი თავისი სილამაზით, თავისი ბრძოლებით, ემოციებით, სიხარულით, ყველაფრით, რაც ჰქონდათ და იყვნენ ჩვენი წინაპრები.

ადრე თუშეთში რომ სატვირთო მანქანებით დავდიოდით, ბარგზე ვისხედით ხოლმე მთელი ოჯახი. გამაძლიერებლები ედგათ ბიჭებს, ჩემი სიმღერები იყო ჩართული... მაშინაც კი ვფიქრობდი, რომ ის მე არ ვიყავი, მე არ ვმღეროდი. სულ სხვა სამყაროა იქ, თუშეთში.

კვლავ ეთერო ერთვება:

– ბოლო საღამოს ვიყავით დანოს (ეთეროს და ლელას სოფელი თუშეთში – რ.კ.) გორზე. ვისხედით და ხან მე მაკითხებდნენ ლექსს და ხან შენ გამღერებდნენ. ქალებმა თქვეს: „ვაიმე, არ გებრალებათა თუშეთ, ხვალ რო წახვალთად, ვეღარც თქვენ ლექსს გიგონებსად ვეღარც თქვენ ნამღერს?!“ – ეს ფრაზა ძალიან მოქმედებს ჩემზე, ეს დროც ხომ მოვა, სულ რომ წავალთ (საუბრისას თვალზე ცრემლი მოადგა).
– ბავშვობის წყენა? რა გაწყენინათ ეთერომ ბავშვობაში?

– არაფერი. დედას გაეკიდებოდა ხოლმე ხშირად, დედა თუ მიდიოდა საქმეზე, დედა მობრუნდებოდა. „ლელა!“ – დამიძახებდა და აბა, ნუ მოხვალ შინ! მობრუნდებოდა ეგრევე. სიმღერის და სიყვარულის მეტი, სხვა არაფერი გვქონია სახლში. სხვათა შორის, მამაც და დედაც მღეროდნენ, მაგრამ ვერ გამოჩნდნენ იმდროინდელი ცხოვრების გამო. მუსიკოსობა, კაცის სიმღერა სირცხვილი იყო და დამალულად მღეროდნენ ხოლმე.

– რას ურჩევდით ახალგაზრდებს?

– უყვარდეთ სამშობლო, ქართული, ეროვნული, წარსული... იფიქრონ მომავალზე და იყვნენ ისეთი ადამიანები, რომ უყვარდეს ყველას, თავის ერსა და სამშობლოს.

– რომ არა სიმღერა, რა იქნებოდა?

– რომ არა სიმღერა, იქნებოდა მფრინავობა.

ინტერვიუ დაიბეჭდა ფოლკლორის ცენტრის ელექტრონულ ჟურნალში და მიეძღვნა ლელა თათარაიძის 75 წლის იუბილეს.

ფოტო - ლაშა ღუღუნიშვილი

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.