,
1014 წლის 7 მაისს გარდაიცვალა გაერთიანებული საქართველოს პირველი მეფე, დიდი ხელმწიფე ბაგრატ მესამე კურაპალატი და ტახტზე ავიდა მისი ვაჟი გიორგი პირველი – „მეორმოცდათორმეტე მეფე, გიორგი. ძე ბაგრატ აფხაზთა და ქართველთა მეფისა. ბაგრატოანი”.
მემატიანის თქმით, ის ამ დროს სულ 12 წლის იყო, სიყრმესა და სიჭაბუკეს შორის. თუმცა, უნდა ითქვას, მაინც უფრო სიყრმეა 12 წელი, ვიდრე სიჭაბუკე. ანუ სულ ბავშვი იყო, რომ დაობლდა და უცებ სახელმწიფოს მეთაურის – მეფის გვირგვინი დაადგეს თავზე.
ზოგიერთი აკრიტიკებს გიორგი პირველს, დაუფიქრებლად დაიწყო ომი უძლიერეს ბიზანტიასთან და უნიჭიერეს სარდალთან, ბასილი ბულგართმმუსვრელთანო. მაგრამ, თუ ცოტა დავაკვირდებით, ასე არ ყოფილა.
ამიერ-ტაოს მეფის, ბაგრატ მეორის შვილიშვილი, ბაგრატ მესამე იყო შვილობილი იმიერ-ტაოს დიდი ხელმწიფის დავით III კურაპალატისა, რომელმაც, თავის დროზე, 12 000-იანი ჯარის მიშველებით, გადაარჩინა ბიზანტიის არასრულწლოვანი იმპერატორი ბასილი მეორე და მისი უმცროსი ძმა კონსტანტინე მერვე, ბარდა სკლიაროსის აჯანყებისას. ამის გამო საიმპერატორო კარმა მას, სიცოცხლის ბოლომდე დაუთმო ძველი ქართული ქვეყნის, ბასიანის სამხრეთი ნაწილი, რომელიც მიტაცებული ჰქონდა, და სხვა ტერიტორიები, მათ შორის სომხური პროვინციები. დავით კურაპალატმაც თავისი ჯარის დახმარებით შეძლო არზრუმამდე, ვანის ტბამდე და ვალაშკერტამდე გაევრცელებინა სამეფო. ამ მიწების ნაწილი გაათავისუფლა არაბთაგან. შემდგომში ქართველთა ხელმწიფემ გადაწყვიტა, მოკავშირედ გაეხადა ბასილის წინააღმდეგ შეთქმული ბარდა ფოკა, რომელიც ეტყობა, მას პირდებოდა ამ მიწების დავითის მემკვიდრეებისთვის სამუდამოდ დათმობას. დავითის მემკვიდრე კი, მისი შვილობილი ბაგრატი, ერთიანი საქართველოს მეფე ხდებოდა. დავით მესამისათვის ქვეყნის ინტერესები უმთავრესი იყო.
ბარდა ფოკა, რომელსაც დავით კურაპალატის ჯარი ეხმარებოდა, დამარცხდა. ბასილიმ მოახერხა და მოირთო ძველი მტრები, რუსები და სხვები. ამ დროს შეხვდნენ ბრძოლის ველზე ქართველები და რუსები პირველად. სამხრეთ კავკასიის მეფე-მთავართა ლიდერისა და მედიატორის, სახელგანთქმული დავით კურაპალატის დასჯა და მისი სამეფოს დაპყრობა ბასილიმ ვერ გაბედა, – ამის გამო მას სხვა ქართულ სამთავროებთანაც მოუწევდა ომი, – და მოსთხოვა მისთვის ეანდერძებინა თავისი სამფლობელო ქართველ მეფეს. დავით მესამე იძულებული გახდა, დაეთმო და დათანხმდა. ქვეყანას ჯერ არ შეეძლო მოძლიერებული იმპერატორის წინააღმდეგ ომი.
1001 წელს გარდაიცვალა დავით მესამე და იმიერ-ტაო და ბასიანი ბასილი კეისარმა დაიკავა. სამაგიეროდ კი, აფხაზთა და ქართველთა მეფე, ბაგრატ მესამე და მისი მამა, ამიერ-ტაოს მეფეთ-მეფე, გურგენი კურაპალატად და მაგისტროსად გამოაცხადა. ქართველი პოლიტიკოსები იძულებულები იყვნენ დროებით დამორჩილებულიყვნენ.
კურაპალატისა და მაგისტროსის ტიტულები ბიზანტურია. ამ ტიტულებს ბიზანტიის კეისრები თავის მოკავშირე ქართველ და სომეხ მეფეებს აძლევდნენ. ხშირად, რეალურად, ეს ტიტულები არ იყო ვასალობის გამომხატველი, თუმცა ქართველ მეფეებს არ ეპიტნავებოდათ. მით უმეტეს, იმ დროს, როცა აღმავლობის გზას ადგნენ.
როგორც ვთქვით, 1014 წელს გარდაიცვალა ბაგრატ მესამე და ტახტზე ავიდა გიორგი პირველი.
ამ დროს ბიზანტიას ძალიან ჰქონდა გართულებული სიტუაცია ბულგარეთში. ჯერ კიდევ 986 წელს ბულგარელებმა სასტიკად დაამარცხეს ბიზანტიელები, ტრაიანის კართან და შემდეგ პლოვდივთან, ბულგარეთში. ბულგარელებმა ამ ბრძოლაში გაანადგურეს ბიზანტიელთა კავალერია – ცხენოსნები მთლიანად და ფეხოსანთა დიდი უმრავლესობა. კეისარმა ბასილიმ ძლივს გაასწრო დიდი არმიის მცირე ნარჩენებით და ასე გადარჩა ტყვეობას.
საინტერესოა რა უძღოდა წინ ამ ბრძოლას. ბულგარელების მეფეს ბასილი შეჰპირდა დას მოგათხოვებო, ბულგარელ მეფეს გაუხარდა, ომები შეწყდება და თავს დაგვანებებსო. ბასილიმ კი სრულიად უცხო ქალი და ბერძენი მიტროპოლიტი გაუგზავნა „სასიძოს“. თუმცა ტყუილი გამჟღავნდა…
ბასილიმ ისევ შეკრიბა არმია და 992 წლიდან ისევ შეტევაზე გადავიდა ბულგარეთში. გიორგი პირველის საქართველოში გამეფების წელს (1014) ბულგარელები ისევ გააფთრებით ებრძოდნენ ბასილის…
ქართულმა პოლიტიკამ გადაწყვიტა, გაეთავისუფლებინა „ერთმორწმუნე“ ბიზანტიის მიერ ოკუპირებული დავით მესამე კურაპალატის მემკვიდრეობა, „ბასიანს გადაღმა“ არსებული ისტორიული ქართული მიწები, ქართველებით დასახლებული და ძალიან მნიშვნელოვანი, როგორც პოლიტიკურ-იდეოლოგიურად, ისე ეკონომიკურად.
ეს მიწები, სამხრეთ საქართველო, სამხრეთ–დასავლეთ საქართველოსთან, ლაზეთ–ჭანეთთან ერთად, ძალიან მნიშვნელოვანი პლაცდარმი იყო ბიზანტიისთვის საქართველოზე შემოტევის გასაგრძელებლად, ასევე სომხეთის მიმართულებითაც… ბიზანტიას კი გეგმაში რომ ჰქონდა ქართული და სომხური სახელმწიფოების გაუქმება და თავის იმპერიისთვის შეერთება. ამ საქმეში გიორგი პირველის მხარეს იქნებოდნენ სომხებიც. ამიტომ, ყმაწვილი, თუ სიჭაბუკეში ახლად შესული მეფის ტახტზე ასვლისთანავე ქართველმა პოლიტიკოსებმა გადაწყვიტეს, ესარგებლათ ბულგარელების აჯანყებით, ალ-ჰაკიმის ბიზანტიისადმი მტრობით, საერთოდ, ხელსაყრელი საგარეო ვითარებით და გაათავისუფლეს იმიერ-ტაო და ბასიანი, ბიზანტიური, საოკუპაციო გარნიზონებისგან. არის ვერსია, ქართული ჯარი ტრაპიზონსაც დაემუქრა, რომ ეს ძირძველი ქართული მხარეც გაეთავისუფლებინა ბერძენი დამპყრობლებისაგან.
თუმცა, სამეფო კარს ძალიან ცუდი სიურპრიზი ელოდა. ამ პერიოდშივე გიორგი პირველს განუდგა კახეთ-ჰერეთი და კვლავ აღიდგინა თავისი ქორეპისკოპოსის ტახტი. ამ დროს კახეთის ხელმწიფე გახლდათ კვირიკე მესამე დიდი, რომელმაც ჰერეთიც შემოიმტკიცა და მეფის ტიტულიც მიიღო. კვირიკე მეფემ მოახერხა და თავისი სამეფო, რომელიც 1010 წელს, კვირიკეს ტახტზე ასვლისას შეიერთა ბაგრატ მესამემ, ბაგრატის გარდაცვალებისთანავე, მცირეწლოვანი მეფე გიორგი პირველის მფლობელობიდან უკან დაიბრუნა. ეს მოხდა 1014 წელს. ზუსტად იმ დროს, როცა აფხაზთა და ქართველთა მეფე გიორგი პირველი ბიზანტიელების წინააღმდეგ დაიძრა.
საქართველოს სამეფო კარმა გადაწყვიტა, ქართულ კახეთ-ჰერეთთან ომი არ გაემართა, რადგან ერიდებოდა ქართველთა შორის სისხლისღვრას და თან, უმთავრეს ამოცანად ითვლებოდა ბიზანტიის მიერ წართმეული მიწების კვლავ ქართველი ხალხის გამგებლობაში დაბრუნება.
1018 წელს ბასილი კეისარმა, როგორც იქნა, დაამარცხა ბულგარელები. ბულგარეთში ბასილი ბულგართმმუსვრელმა ტყვედ ჩავარდნილ 15 000 ბულგარელს თვალები დათხარა – თითოეულ ასეულში თითო მეომარ-ტყვეს, თითო თვალი დაუტოვა, რათა თავისი დანარჩენი 99 მეგობარი თავის მეფემდე მიეცილებინა. ეს რომ ბულგარელთა უბედურმა მეფე სამუელმა იხილა, გულგახეთქილი დაეცა უსულოდ…
ბასილიმ მოიცალა აღმოსავლეთისთვის, საქართველოსა და სომხეთისთვის. მან შეაგროვა დიდი არმია და მოირთო რუსები და სხვები. კეისარმა მოსთხოვა გიორგი მეფეს გასულიყო იმიერ-ტაოდან და ბასიანიდან, რომელსაც თავის საკუთრებად, ბიზანტიის „იბერიის თემად“ აცხადებდა.
საქართველოს სამეფო კარმა მოახერხა და შექმნა ანტიბიზანტიური კოალიცია კავკასიაში, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა გიორგი პირველი. გარდა ამისა, გიორგი პირველის კარმა კავშირი დაამყარა ბიზანტიის დაუძინებელ მტერთან, ხალიფა ალ ჰაქიმთან, რომელიც მას ხმელთაშუა ზღვის აუზში ბატონობისთვის ექიშპებოდა და ორივეს შესთავაზა თავ-თავიანთი სამფლობელოებიდან შეეტიათ ბიზანტიისთვის. ანუ, მეორე ფრონტს ახსნევინებდა ალ-ჰაქიმს ბასილისთვის.
და კიდევ, ბიზანტიაში მზადდებოდა შეთქმულება, აჯანყება ბასილის წინააღმდეგ. ქართველი მეფე და მისი სიძე, დის ქმარი, ფერის ჯოჯიკის ძე აქტიურად იყვნენ ჩართული ამ ამბებში.
ქართველმა პოლიტიკოსებმა ყველაფერი კარგად გათვალეს. თუმცა, ცოტა იღბალმა უღალატა ჩვენს ყმაწვილ ხელმწიფეს. როგორც ვთქვით, ბასილი კეისარმა მოახერხა და დაამარცხა ბულგარელები. 1021 წლის დასაწყისში, 12 თებერვლის ღამეს, კაიროსთან ახლოს, ერთ–ერთ მთაზე გაუჩინარდა სალოცავად წასული ხალიფა ალ-ჰაქიმი, დაუძინებელი მტერი ბასილისა და მოკავშირე გიორგი მეფისა. მეორე დღეს მისი ტანსაცმელი დასისხლიანებული იპოვეს. არის ვარაუდი, რომ ის ბასილი იმპერატორმა მოაკვლევინა.
საქართველოსკენ გზა ხსნილი ჰქონდა ბულგარელების თვალების დამთხრელს.
უზარმაზარი ჯარით ბასილი ბულგართმმუსვრელი შემოვიდა ბასიანში. მას, როგორც ჩანს, ეხმარებოდა 6 000 რუსი დაქირავებულიც და სხვა ძალებიც. ბასიანში ბიზანტიის არმიას წინ დახვდა ქართველი მეფე. რამდენიმე დღის განმავლობაში ქართველები და ბერძნები პირისპირ იდგნენ და ვერც ერთი ვერ ბედავდა შეტევაზე გადასვლას.
დაზვერვამ ქართველ მეფეს მოახსენა მტრის ჯარის მრავალრიცხოვნობის შესახებ. კოალიციაში ერთსულოვნება აღარ იყო. ამიტომ, მოარიდა გიორგი მეფემ და ჯარს უკან დაახევინა.
რამდენიმე დღეში, ჩრდილის ტბასთან ახლოს, სოფელ შირიმნთან ქართული ჯარის არიერგარდს წამოეწია ბერძენთა ავანგარდი. მოხდა შეტაკება. ორივე არმია ჩაერთო ბრძოლაში. მეფე გიორგიც იბრძოდა, „უშიში ვითარცა უხორცო“. ქართველებმა ძალიან დიდი ზარალი მიაყენეს მტერს და გაიმარჯვეს. ბასილი იმპერატორი უკვე გაქცევას აპირებდა, მაგრამ ქართველებმა ვერ შეინარჩუნეს წარმატება.
მეფე გიორგი თრიალეთში გამაგრდა. ამ დროს 19 წლის მეფეს მიეშველა კახეთ-ჰერეთის ჯარი. ბიზანტიის კეისარმა უკან დაიხია და ტრაპიზონისკენ წავიდა ძალების მოსაკრებად, დასასვენებლად და გამოსაზამთრებლად. უმოწყალო ბასილი გზად ანადგურებდა ქართველთა დასახლებებს კოლაში, არტაანში, ჯავახეთში.
ტრაპიზონში მყოფ ბასილისა და მეფე გიორგის შორის დაიწყო მოლაპარაკება. მეფეები ერთმანეთს სწერდნენ ზავის პირობებს. ამ დროს, გიორგი მეფე ცდლობდა, დროის გაწელვას და ახალი ძალების მოკრებას. ასევე, იმედი ჰქონდა აჯანყების, რომელიც მზადდებოდა ბიზანტიაში დიდებულების, ქსიფესა და ფოკას მეთაურობით.
თუმცა, კეისარმა მალე შეიტყო აჯანყების ამბავი, შეიპყრო შეთქმულები და სიკვდილით დასაჯა. ფოკას მოჭრილი თავი კი ქართველ მეფეს გამოუგზავნა, შენი საქმიანობის ყველაფერი ვიციო. ამ დროსვე დასაჯეს სიკვდილით გიორგი მეფის დის ქმარი, ფერის ჯოჯიკის ძე, აჯანყების მონაწილე.
ორი წელი გაგრძელდა ომი და მოლაპარაკება. გიორგი მეფე ისევ ყველაფრისთვის იყო მზად. მისი ჯარი, ზვიად ერისთავთ-ერისთავის მეთაურობით, ბასილის ჯარის წინ იდგა საქართველოს სიღრმეში შემოსვლის შესაჩერებლად, ბასიანში. თუ ბასილი დაიძვრებოდა საქართველოსკენ უნდა შებრძოლებოდნენ. ბასილი მზად იყო ზავისთვის, მაგრამ ქართველთა სარდლობამ გადაწყვიტა, შებრძოლება მოულოდნელად და მისი ჯარის ნაწილი გააქციეს კიდეც.
შეშინებული ბასილი ბულგართმმუსვრელი თითქმის ღვთისგმობამდე მიიყვანა გიორგი მეფის ჯარის სასტიკმა შემოტევამ. მოაბრძანებინა წმიდა ჯვარი, ხატი და განწირული ყვიროდა თურმე, ბულგართა გამანადგურებელი:
თუ ჩამაგდებ მტრის ხელში, აღარასოდეს ვიქნები შენი თაყვანისმცემელიო და შუბზე წამოაცვა გიორგის წერილი, თითქოს ღმერთს აჩვენებდა.
ბედის სასწორი ისევ ბერძენთა სასარგებლოდ გადაიხარა.
ქართველები ისევ დამარცხდნენ და დიდი ზარალიც განიცადეს.
თუმცა, რაც ბიზანტიამ მოსწია ბულგარეთს და სომხურ სახელმწიფოებს, ქართველთა მეფეს ვერ გაუბედა. გიორგის პირველის სამი წლის ვაჟი კეისარმა მძევლად ითხოვა ორი წლით. ასევე, მძევლად წაიყვანეს გიორგი მეფის დაც, ფერის ჯოჯიკის ძის მეუღლე. მას თან ახლდა მცირეწლოვანი გიორგი მთაწმინდელი.
გიორგი მეფეს მოუწია მძიმე საზავო პირობებზე დათანხმება. ბასიანი, ტაო, კოლა, არტაანი და ჯავახეთი დაიკავა ბასილიმ. თუმცა, ამ ტერიტორიებზე ზოგიერთი სოფელი და მონასტრები ისევ ქართველ მეფეს დაუტოვა გამარჯვებულმა ბასილიმ. საქართველოს სიღრმეში ბასილი არ დაძრულა. არც სამეფოს მემკვიდრეობით გადაცემა უთხოვია. მისი არმია ძალაგამოცლილი იყო და თან, სხვა სიურპრიზებისაც ეშინოდა.
1027 წლის 16 აგვისტოს გარდაიცვალა გიორგი მეფე, 25–26 წლის ასაკში. შეიძლება, ვივარაუდოთ კიდეც, რომ ასეთი ახალგაზრდა, ის ბუნებრივი სიკვდილით არ გარდაცვლილა და ამაში მისი მტრის ხელიც კი ურევია.
