USD 2.7084
EUR 2.9337
RUB 2.9233
თბილისი
რამდენად გონივრულად იხარჯება სახელმწიფოს საგარეო ვალი
თარიღი:  883

სანამ უშუალოდ ციფრებზე გადავალთ, მოდით გავიგოთ: რა არის საგარეო ვალი? რატომ იღებენ მას სახელმწიფოები? რა არის მისი მიზანი და როდისაა ის გამართლებული.

საგარეო ვალი  არის თანხა, რომელსაც სახელმწიფოს მთავრობა სესხულობს სხვადასხვა საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტებისა და ორგანიზაციებისგან მაშინ, როცა ქვეყანას არ ჰყოფნის საკუთარი ფინანსური რესურსი ამა თუ იმ ეკონომიკური მიზნის შესასრულებლად.

საგარეო ვალში, როგორც წესი, შედის, როგორც უშუალოდ სახელმწიფოს, ისე ეროვნული ბანკისა და სახელმწიფო საწარმოების მიერ აღებული ვალიც. 

ასე რომ, ყველა ქვეყანა, თუ მას პასუხისმგებლიანი ხელისუფალი ჰყავს,  ცდილობს ვალის ოდენობა მისი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე განსაზღვროს და ის ეკონომიკის სწორი სტიმულირებისათვის გამოიყენოს. იმაზე მეტი საგარეო ვალის ქონა, ვიდრე ქვეყნის ეკონომიკას შეუძლია, როგორც წესი, კრიზისის საფუძველი ხდება. რასაკვირველია, რაც უფრო დიდია ეკონომიკა, მით უფრო დიდი რესურსი აქვს მას, რომ სახელმწიფო კრედიტის ვალდებულებები შეასრულოს. 

რაც უფრო დიდია ეკონომიკა, ქვეყანა მით უფრო ნაკლებ მნიშვნელობას ანიჭებს საბიუჯეტო დეფიციტს და თავს ხარჯების გაზრდის უფლებას აძლევს. სტაბილური  ეკონომიკა მათთვის დაბალანსებულ ბიუჯეტზე მნიშვნელოვანია. განვითარებული ქვეყნებისთვის ვალი წარმოების გაზრდის, გადასახადების შემცირებისა და სამუშაო ადგილების შექმნის საშუალება და წინასწარ განსაზღვრული ფისკალური პოლიტიკის ნაწილია.

რაც შეეხება მცირე ეკონომიკებს, მათ როგორც წესი, ვალი ყოველგვარი სტრატეგიის გარეშე უგროვდებათ და ამ ვალის მოხმარების ეკონომიკური შედეგები არ იგრძნობა არც ეკონომიკურ ზრდაზე და არც მოსახლეობის კეთილდღეობაზე.

სტატისტიკური და ფინანსური მაჩვენებლებით მტკიცდება, რომ  საქართველოშიც ასეა. ვალებს ვიღებთ, თუმცა მისი ხარჯვის შედეგი წინააღმდეგობაში მოდის ვალის აღების მიზანთან.

ფინანსისტები და ეკონომისტები თანხმდებიან, რომ ვალის აღება მაშინაა გამართლებული, როცა ქვეყანაში საფუძველი ეყრება ისეთ საქმეს, რომელიც გამიზნულია მოსახლეობის დასაქმებისა და სამუშაო ადგილების ზრდისთვის, მოქალაქეებისა და ბიზნესისათვის მეტი შემოსავლების გენერირებისათვის, რაც საბოლოოდ ზრდის ქვეყნის ეკონომიკასა და მოსახლეობის ცხოვრების დონეს.

ვნახოთ რა ხდება ამ მხრივ საქართველოში:

საქართველომ 2020 წელი 7 მილიარდ დოლარიანი ვალით დახურა, ანუ  2020 წელს მთავრობამ საშინაო და საგარეო ვალის სახით 7 მილიარდ დოლარზე მეტი მოიზიდა. 

 

2020 წლის დეკემბერში, წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით, რეალური მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) კლებამ 7.9 პროცენტი შეადგინა. 2020 წლის საშუალო რეალური ზრდა მინუს 6.1 პროცენტით განისაზღვრა.

2020 წლის მესამე კვარტალში საქართველოში გაიზარდა უმუშევრობის დონე და შემცირდა დასაქმების დონის მაჩვენებელი. 2020 წლის III კვარტალში საქართველოში უმუშევრობის დონე წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით 0.2 პროცენტული პუნქტით გაიზარდა და 17.0 პროცენტი შეადგინა.

2020 წლის მესამე კვარტალში 2020 წლის III კვარტალში საქართველოში უმუშევრობის დონე წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით 0.7 პროცენტული პუნქტით გაიზარდა და 11.9 პროცენტი შეადგინა. დასაქმების დონე ქვეყნის მასშტაბით შემცირებულია 1.9 პროცენტული პუნქტით, ქალაქის ტიპის დასახლებებში შემცირებულია 1.8 პროცენტული პუნქტით, ხოლო სოფლის ტიპის დასახლებებში - 2.3 პროცენტული პუნქტით.

 

 

სახელისუფლებო გუნდის წარმომადგენლები გვარწმუნებენ, რომ პანდემიამ ისინი აიძულა 2020 წელს საგარეო ვალის უდიდესი ნაწილი კორონავირუსის პანდემიის შესაკავებლად დაეხარჯათ და  მოსახლეობისა და ბიზნესის დასახმარებლად სხვადასხვა ანტიკრიზისულ აქტივობებში გაეწერათ.

„თბილისი პოსტმა“ თვალი გადაავლო 2019-2018-2017 წლების მონაცემებს, როცა კორონავირუსი არც კი არსებობდა და შეეცადა დაენახა, რა ეკონომიკური ეფექტი მისცა საქართველოს მილიარდობით ვალების აღებამ.

2019 წელს საქართველომ აიღო 5.7 მილიარდი დოლარის საგარეო ვალი, 2018 წელს აღებულია 5.4 მილიარდი დოლარის საგარეო ვალი, ხოლო 2017 წელს  საგარეო ვალი 5.2 მილიარდ დოლარს უტოლდება.

 

2018 წელს, 2017 წელთან შედარებით, ქვეყანას მთლიანი შიდა პროდუქტის(მშპ) რეალური ზრდა საერთოდ არ აქვს. ის ორივე წელს 4.8%-ზე ფიქსირდება, ხოლო 2018 წლიდან 2019 წლამდე ქვეყნის რეალური მშპ მხოლოდ 0.2%-ითაა გაზრდილი და 5.0%-ზე ფიქსირდება. 2020 წლის მშპ-ის საშუალო რეალური ზრდა მინუს 6.1 პროცენტით განისაზღვრა.

 


 

მონაცემები აჩვენებს, რომ 2017 წლიდან 2020 წლის ჩათვლით საქართველოს აღებული აქვს დაახლოებით, 16.3 მილიარდი დოლარი და მისი ეკონომიკა ანუ მშპ, ანუ მოსახლეობის მიერ შექმნილი დოვლათი პანდემიამდე მხოლოდ 2%-ით გაიზარდა, ხოლო 2020 წელს პანდემიისასა, 6 %-ით შემცირდა, რაც არათუ დამაკმაყოფილებელი, არამედ ძალიან ცუდი შედეგია.

2017-2019 წლებში ხელშესახები შედეგი არც დასაქმების მაჩვენებელშია. ასე მაგალითად: 2017 წელს დასაქმებული იყო 1 მილიონ 286 ათას  900 კაცი, 2018 წელს მათი რიცხი სულ ოდნავ გაიზარდა და 1 მილიონ 296 ათას 200  კაცს გაუტოლდა , 2019 წელს მათი რიცხვი შემცირდა 1 მილიონ  295 ათას  900 ადამიანამდე, ხოლო 2020 წლის III კვარტალში დასაქმების დონე ქვეყნის მასშტაბით შემცირებულია 1.3 პროცენტული პუნქტით, ქალაქის ტიპის დასახლებებში შემცირებულია 0.7 პროცენტული პუნქტით, ხოლო სოფლის ტიპის დასახლებებში - 2.1 პროცენტული პუნქტით.

 

ამას თუ დავუმატებთ იმას, რომ ქვეყანაში ინფლაცია მაღალია, ანუ სამომხმარებლო ფასები იზრდება, მოსახლეობის შემოსავლები კი იკლებს, ლარი უფასურდება და მოსახლების მსყიდველუნარიანობაც მცირდება,  ვალის ხარჯვის ეფექტზე მოსახლეობის ცხოვრების დონის გაუმჯობესებაში, საუბარიც კი ზედმეტია.

მაგალითისთვის, 2021 წლის იანვარში წინა თვესთან შედარებით ინფლაციის დონემ საქართველოში 1.1 პროცენტი, ხოლო წლიური ინფლაციის დონემ 2.8 პროცენტი შეადგინა. რაც შეეხება საბაზო ინფლაციას , აღნიშნულმა მაჩვენებელმა 2021 წლის იანვარში, გასული წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით 5.8 პროცენტი შეადგინა, ხოლო თამბაქოს გარეშე წლიური საბაზო ინფლაციის მაჩვენებელი 5.7 პროცენტით განისაზღვრა.ეროვნული ბანკის (სებ) პრეზიდენტის განცხადებით, 2021 წელს ინფლაციის მაჩვენებელი ქვეყანაში საშუალოდ 4%-ის დონეზე შენარჩუნდება.

ეკონომისტი სოსო სიმონიშვილი აცხადებს, რომ რეალური ინფლაცია ოფიციალურ მაჩვენებლს, მინიმუმ, 2-ჯერ ჩამორჩება. მისი თქმით, სხვაობის მიზეზი მეთოდოლოგიაა, რითაც საქსტატი ინფლაციას ითვლის. სიმონიშვილს მიაჩნია, რომ გაცილებით ზუსტია ინფლაციის გამოთვლა სოციალური ჯგუფების შემოსავლების მიხედვით, რითაც ევროპული ქვეყნები ითვლიან, თუმცა საქართველო სულ სხვა მეთოდიკით ხელმძღვანელობს და ძველ, საბჭოურ მიდგომას დღემდე ინარჩუნებს.

გარდა იმისა, რომ ვალს, რომელიც მომავალმა თაობებმა უნდა გაისტუმრონ, შედეგი ვერ მოაქვს და თაობებს ფუჭად დახარჯული ვალის გადახდა მოუწევთ, მისი ასე ხელაღებით აღება და ხარჯვა კიდევ ერთ პრობლემას ქმნის.  დიდი საგარეო ვალი ქვეყანას უფუჭებს საკრედიტო რეიტინგს, რაც იმას ნიშნავს, რომ მომავალში შეიძლება სულ უფრო ნაკლები ფული გვასესხონ. ანუ გამოდის, რომ მომავალში ქვეყანას ფულის სესხება რომ დასჭირდეს, შეიძლება ვეღარც ისესხოს.

ვალის შემცირებაზე ზრუნავენ თვით განვითარებული სახელმწიფოებიც. მაგალითად, ევროზონის ქვეყნებისთვის სახელმწიფო ვალთან მიმართებაში საკმაოდ ხისტი პოლიტიკა არსებობს: იმისთვის, რომ ქვეყანა ევროზონაში მოხვდეს, ქვეყნის საგარეო ვალი მისი მშპ-ის 60%-ს არ უნდა აჭარბებდეს.

საქართველოს მთლიანმა საგარეო ვალმა, 2018 წლის 30 სექტემბრის მდგომარეობით 17.2 მლრდ აშშ დოლარი (45.1 მლრდ ლარი) შეადგინა, რაც ბოლო ოთხი კვარტლის მშპ-ს 107.4 პროცენტია. 

შედარებისთვის, სომხეთის საგარეო ვალი 2018 წელს მხოლოდ 6,7 მილიარდი აშშ დოლარი იყო, რაც სომხეთის მშპ-ის 60%-ს არ აჭარბებს. მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანის საგარეო ვალი 21-22 მილიარდი აშშ დოლარია, არც ის აჭარბებს ქვეყნის მშპ-ის 60%-ს, რაც ნიშნავს, რომ საქართველოს ამ მხრივ რეგიონში ყველაზე უარესი ვითარება აქვს. 

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ საგარეო ვალი ეკონომიკის მნიშვნელოვანი ნაწილია და ის ყველა ქვეყანას აქვს, თუმცა ამ ვალს  ვალდებულებებიც ახლავს, რომელიც გადასახადების გადამხდელებს მძიმე ტვირთად აწვება იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყნის საგარეო ვალი შესაბამისობაში არ მოდის მის საბიუჯეტო შემოსავლებთან, ეკონომიკური ზრდის ტემპთან, ექსპორტთან და მშპ-ის მოცულობასთან.  ასეთ დროს ქვეყანა დეფოლტის ანუ გაკოტრების წინაშეც შეიძლება აღმოჩნდეს.

ამ მხრივ ფინანსისტების დიდი ნაწილი საგანგაშოს უწოდებენ 2021 წლის დაგეგმილ საგარეო ვალს.

2021 წლის ბიუჯეტის მიხედვით, მთავრობა მომდევნო წელს საგარეო ვალის სახით 5,3 მილიარდ ლარს აიღებს. საშინაო ვალდებულებების ზრდა კი დაგეგმილი არაა. როგორც ქვეყნის მთავარ ფინანსურ დოკუმენტშია განმარტებული, მომდევნო წელს საგარეო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებასა და დაფარვაზე 3,1 მილიარდი ლარი დაიხარჯება. ხოლო, საშინაო სახელმწიფო ვალდებულებების მომსახურებასა და დაფარვაზე 570 მილიონი ლარი. 

2021 წლის ბოლოსათვის „ეკონომიკური თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით განსაზღვრული მთავრობის ვალი განისაზღვრება მშპ-ის 60.1%-ის ოდენობით. ანუ საქართველო ევროკავშირის მოთხოვნილ ჩარჩოში ვალთან დაკავშირებით ვერ ჯდება.

რამდენად საგანგაშოა საგარეო ვალის ზრდა? რამდენად ეფექტურად იხარჯება აღებული ვალები?  - ამ კითხვებით „თბილისი პოსტმა“ ეკონომისტებსა და ფინანსისტებს მიმართა:

“ჩვენისთანა ღარიბი ქვეყნისთვის საგარეო ვალი რეალურად დიდი დაბრკოლებაა, რადგან ამ ვალის მომსახურებაა პრობლემა. თუმცა, არიან ქვეყნები, მათ შორის განვითარებულები, რომელთა სახელმწიფო ვალი მშპ-ზე მაღალია. მაგალითად, იაპონიაში საგარეო ვალი, ქვეყნის მშპ-თან შედარებით, 200%-ის ფარგლებშია, აშშ-ს შემთხვევაში ეს მაჩვენებელი 100%-ს აჭარბებს.  თვითონ ვალის მოცულობას არ აქვს  არსებითი მნიშვნელობა, გააჩნია ვალს რაში ვიღებთ და როგორ ვხარჯავთ. როცა იგი არამწარმოებლურია და ფული იფლანგება, ბუნებრივია, რაიმე დოვლათის შექმნას არ ემსახურება. ჩვენ ასეთი სიტუაცია გვახსოვს 2003 წელს, როცა საქართველოს მთავრობა და ბიუჯეტი ვერ ემსახურებოდა საგარეო ვალდებულებებს და გლობალური ფინანსური ორგანიზაციები მზად იყვნენ სუვერენული დეფოლტის გამოცხადებისთვის. მაშინ საერთაშორისო სავალუტო ფონდი დაგვეხმარა. მისი ჩარევის გარეშე ჩვენ დღესაც ამ პოზიციაზე ვიქნებოდით, რაც ნიშნავს, რომ ფულს არავინ გვასესხებდა. შესაძლებელია, მთავრობას ახლაც სავალუტო ფონდის იმედადაა, რომ ხელს შეუწყობს ამ ვალის დაფარვას მისი რესტუქტურიზაციის ან ჩამოწერის გზით. ყოველ შემთხვევაში, საქართველოს დამოუკიდებლად ამ ვალის გასტუმრება ნამდვილად გაუჭირდება., საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციები ყოველთვის ეჭვით უყურებენ მთავრობას, რომელიც ძალიან დიდ ვალს იღებს და არ შეუძლია მისი მომსახურება. საქართველოს შესაძლებლობები მათ ჩვენზე უკეთ იციან. შესაბამისად, სახელმწიფოს მიმართ ნდობაც ნაკლებია და ინვესტიციური შესაძლებლობებიც მინიმალურია,” - აცხადებს ფინანსისტი ლია ელიავა.

 

“მინდა, ხაზი გავსუვა იმას, რომ საგარეო ვალების აღების მხრივ საქართველო უკვე თავის ზღვარს უახლოვდება, რომელიც გააჩნია როგორც შიდა კანონმდებლობით, ასევე სავალუტო ფონდის რეკომენდაციით, მთლიან შიდა პროდუქტთან 60 %-იან ნიშნულზე. ეს ზღვარი აუცილებლად უნდა იქნას დაცული იმისთვის, რომ ჩვენი საერთაშორისო პარტნიორები, ჩვენი საზოგადოება, სახელმწიფო თავს უფრო თამამად გრძნობდნენ, რომ ქვეყანა ზედმეტად არაა გადატვირთული ჭარბვალიანობით. აქვე იმ განცხადებებსაც გამოვეხმაურები, რომლის თანახმადაც შესაძლოა, საქართველო დეფოლტის წინაშე იდგეს. კატეგორიულად გამოვრიცხავ მსგავს შესაძლებლობას. იმ პირობებში, რა პირობებშიც დღეს მიდის ქვეყნის ეკონომიკა, იმ პირობებში – რა მდგომაროებაც გვაქვს კოვიდთან მიმართებით, უმაღლეს დონეზე მობილიზებული საერთაშორისო მხარდაჭრის ფონზე, ფაქტობრივად, გამორიცხულია, საქართველომ ვერ შეასრულოს ვალდებულებები თავისი ინვესტორების, თავისი მსესხებლების წინაშე. მოგეხსენებათ, ყოველწლიურად საქართველო როგორც იღებს საგარეო ვალებს, ასევე ფარავს ვალების გარკვეულ ნაწილს. შესაბამისად ეს უნდა გაგრძელდეს მომდევნო წლებშიც და დეფოლტის რისკი, ფაქტობრივად, არ არსებობს. მთლიანობაში ბიუჯეტი პასუხობს იმ ძირითად ვალდებულებებს, რაც სახელმწიფოს აქვს აღებული. კოვიდპანდემიამ საკმაოდ დიდი ზიანი მოგვაყენა და ამისთვისაც გათვალისწინებულია საკმაოდ დიდი თანხები. შეიძლება ითქვას, რომ, ამ ბიუჯეტის მონაცემებით, საქართველოს ახლო მოამავალში რაიმე რადიკალური არ ემუქრება, რომ ვერ შეძლოს თავისი ვალდებულებების შესრულება. პირიქით, ყველა ვალდებულის შესრულება საკმაოდ კარგადაა შესაძლებელი,” -  განაცხადა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის „ანალიზისა და პროგნოზირების ცენტრის“ ხელმძღვანელმა, ვახტანგ ჭარაიამ.

“ვალის მთლიან შიდა პროდუქტთან შეფარდების 60%-იანი ზღვრის გადალახვა უარყოფითად აისახება ქვეყნის საკრედიტო რეიტინგებზე. ასევე შეზღუდავს მთავრობას მომავალში ახალი ვალის აღებისგან. ზოგადად მნიშვნელოვანია, რაში ხარჯავს მთავრობა აღებულ საგარეო თუ საშინაო ვალს. გამართლებულია, თუ ის იხარჯება ინფრასტრუქტურულ პროექტებში, ან გრძელვადიანი ეფექტის მომცემ რეფორმებში. ვალით სოციალური ხარჯების ზრდა მიზანშეწონილი არ არის. თუმცა მთავრობები ხშირ შემთხვევაში გადაწყვეტილებებს ეკონომიკური ციკლის ნაცვლად პოლიტიკური და საარჩევნო ციკლის მიხედვით იღებენ," - განმარტავენ არასამთავრობო ორგანიზაცია "საზოგადოება და ბანკებში."

 

“2021 წლის ბიუჯეტის დაახლოებით მეათედი მიდის ვალის მომსახურებაზე, რაც შეშფოთების საფუძველს იძლევა. მით უმეტეს, თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველოს ბიუჯეტი არის ეკონომიკის დაახლოებით 30-32% და ამის მეათედი ვალის მოხმარებაზე მიდის, ეს უკვე ნიშნავს, რომ თითოეული ჩვენთაგანი, თითოეული მოქალაქე ვალის მომსახურებაში დიდ თანხას იხდის თავისი გამომუშავებული ფულიდან. აქედან გამომდინარე, რა თქმა უნდა, ცალსახაა ის მავნე პრაქტიკა, რასაც მთავრობა ახორციელებს. როგორც ვიცით, ვალი იყო მშპ-ს 30%-ის ფარგლებში დ აუცებ 55%-მდე ავარდა, რა თქმა უნდა, კიდევ უფრო მეტად დაგვაწვება“, - ამბობს ეკონომისტი ზვიად ხორგუაშვილი.

"ყოველთვის წინააღმდეგი ვარ ხოლმე საგარეო ვალების აღების, მაგრამ ყოველთვის მომხრე ვარ რომ, თუკი აუცილებელია, ავიღოთ საერთაშორისო კრედიტი ჩქაროსნული მაგისტრალის მშენებლობიისათვის. მიუხედავად პანდემიისა, მიუხედავად ღრმა ეკონომიკური კრიზისისა, მოვახერხეთ და 2020 წელს ავაშენეთ 70 კილომეტრი ავტობანი, რაც ისტორიული რეკორდია. ამის გარდა რეაბილიტირდა 580 კილომეტრი გზა. მიხარია, რომ დაიწყება 2021 წელს თბილისი-საგარეჯოს ავტომაგისტრალის მშენებლობა. ქვეყნის სხვა რეგიონებშიც მიმდინარეობს გზების მშენებლობები. აღარ ვსაუბრობ, წყალმომარაგების კონკრეტულ პროექტების განხორციელებაზე და მუზეუმების გახსნა-რემონტზე სხვადასხვა რეგიონებში," - აცხადებს ეკონომისტი ნიკოლოზ მჭედლიშვილი.

 

“საგარეო ვალის ზღვრული მაჩვენებელი 60% განსაზღვრულია ეკონომიკური თავისუფლების აქტის საფუძველზე და ამ ზღვრული დონით ბევრი ქვეყანა განსაზღვრავს საკუთარი ქვეყნის სახელმწიფო ვალების მოცულობას. ეს ის დონეა, რომლის ზემოთაც უკვე ,,წითელი ინთება".  საქართველოს შემთხვევაში, ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად შევძლებთ ეკონომიკის დინამიურ განვითარებას და რამდენად დაგვჭირდება დამატებითი სესხების აღებას, რომ კორონავირუსს გავუმკლავდეთ. სხვათაშორის, არა მარტო სავალუტო ფონდი, ყველა საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტი პერიოდულად გადახედავს  თავის პროგნოზებს, ამიტომ ეს არ არის ის შეფასება, რომელიც გარემოებაში ცვლილების გამო შესაძლოა უცლელი დარჩეს. ამჟამინდელი ხელისუფლების დროს, წინა ხელისუფლებასთან შედარებით, 2012 წელს, სოციალური ხარჯი თავისი ყველა ასპექტით, 1,5-ჯერ გაიზარდა - 32%-დან 48%-მდე. პანდემიამ სოციალური ხარჯი კიდევ უფრო გაზარდა და მოითხოვა დამატებითი რესურსების მობილიზაცია. ბიუჯეტის შემოსავლები შემცირდა და ხარჯი გაიზარდა ანუ საბიუჯეტო მაკრატელი წარმოიქმნა, ამის დაბალანსება, დროებითი მაინც, სესხების აღებას მოითხოვდა. სახელმწიფო არ არის ილუზიონისტი, რომ საიდანმე მოეტანა ფული, სხვანაირად მოევლო ამ პრობლემისთვის, ეს წარმოუდგენელია. ახლა გვჭირდება ამ რესურსების მიზნობრივი, რაციონალური და გამჭვირვალე, ტრანსფარენტული გამოყენება.  ამ სამ კომპონენტს თუ დავიცავთ,  მოზიდული რესურსების გამოყენების თვალსაზრისით, მაქსიმალური ეფექტის მიღწევას შევძლებთ", -განმარტავს სტატისტიკოსი და ეკონომისტი იოსებ არჩვაძე.

ვალის სოციალურ პროგრამებში გახარჯვას არ იწონებს და არაგონივრულს უწოდებს ფინანსისტი ვახტანგ ხომიზურაშვილი. „სოციალური დახმარებები მინიმუმამდე უნდა შემცირდეს. ყოველ შემთხვევაში მასზე ვალის მიმართვა არის უგუნურება. ვალი უნდა იხარჯებოდეს. გრძელვადიან პროექტებზე, ინფრასტრუქტურულ პროექტებში, განათლებაში, სამუშაო ძალის კვალიფიკაციის ზრდაში, სამეწარმეო უნარების განვითარებაში, ადგილობრივი წარმოების ზრდაში, ბიზნესისთვის იაფი ფულის მიცემაში კონკრეტული პირობით და სხვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, გამოდის რომ ვალს ვიღებთ, რომ ვჭამოთ დღეს და ხვალინდელი სარჩო ისევ საძებარ-სამათხოვრო გვრჩება. ფული კი არ უნდა მისცე ხალხს, ფულის უნდა აშოვნინო, გამოამუშავებინო,“ - გვეუბნება ქუთაისის აკაკი წერეთლის ეკონომიკის პროფესორი ზვიად გვარამია.

„ქამრების შემოჭერის პოლიტიკაზე” საქართველოს მთავრობაც ბევრს ლაპარაკობს, თუმცა რეალურად სხვა რამ ხდება. პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური რეცესიის მიუხედავად (2020 წელს ეკონომიკა 5 %-ით შემცირდა), 2021 წლის ბიუჯეტის საბოლოო პროექტის მიხედვით, ადმინისტრაციული ხარჯები 221 მილიონი ლარით იზრდება და იგი ჯამში 3,3 მლრდ ლარამდე იქნება. ამ ხარჯების ზრდას შრომის ანაზღაურებაზე 60 მლნ ლარით მეტის და საქონლისა და მომსახურების შესყიდვაზე 151 მლნ ლარით მეტის დახარჯვა განაპირობებს. 2019 წელთან შედარებით კი, ადმინისტრაციული ხარჯები 520 მლნ ლარით იზრდება,“ -მიიჩნევს „ახალი ეკონომიკური სკოლა - საქართველოს“ ვიცე-პრეზიდენტი, ეკონომისტი გია ჯანდიერი.

„საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ანალიზის თანახმად, მომავალი წლის ბიუჯეტის ხარჯებში კორონავირუსით გამოწვეული ზიანის შემსუბუქებაზე საჭირო თანხების ასახვა მნიშვნელოვანწილად უნდა მომხდარიყო ხარჯების ეკონომიით და არა ახალი ვალების აღებით. ორგანიზაციის დასკვნის მიხედვით, მაღალი ვალის (მშპ-ის 60 %-ზე მეტი) მქონე ქვეყნების ჯგუფში გადასვლა საქართველოს საინვესტიციო მიმზიდველობასა და მაკროეკონომიკურ სტაბილურობას შეასუსტებს.

სპორტი
კახა კალაძე: ეს არ არის უბრალოდ გამარჯვება, ეს თარიღი საქართველოს უახლეს ისტორიაში ოქროს ასოებით იწერება

საქართველოს ფეხბურთელთა ეროვნული ნაკრების გამარჯვების შემდეგ, საქართველოს პრემიერ-მინისტრი ირაკლი კობახიძე, თბილისის მერი კახა კალაძე და ნაკრების წევრები პირველი რესპუბლიკის მოედანზე შეკრებილ გულშემატკივრებს შეუერთდნენ და გამარჯვება მათთან ერთად აღნიშნეს.

კახა კალაძემ მადლობა გადაუხადა ეროვნულ ნაკრებს და და კიდევ ერთხელ ხაზი გაუსვა პლეიოფის ფინალში გამარჯვების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას.

„გილოცავთ! რთულია, ვისაუბრო იმაზე, თუ რამხელა გამარჯვება მოიპოვა ჩვენმა ქვეყანამ. ეს არის ის, რასაც ათეულობით წელი ველოდებოდით. ეს არ არის უბრალოდ გამარჯვება, ეს არის ისტორიის დაწერა. საქართველოს უახლეს ისტორიაში 2024 წლის 26 მარტი ოქროს ასოებით იწერება, იმიტომ, რომ ჩვენი ეროვნული ნაკრები ითამაშებს ევროპის ჩემპიონატზე“, - განაცხადა კახა კალაძემ.

დედაქალაქის მერმა მადლობა გადაუხადა ეროვნული ნაკრების გულშემატკივარსაც.

„მადლობა ყველას, ვინც მოედანზე იმყოფებოდა, ვინც სახლიდან უყურებდა ამ თამაშს. ყოველთვის, როცა ჭირდებოდა საქართველოს ეროვნულ ნაკრებს, იდექით მის გვერდში. იყო უამრავი წაგება, იყო რთული პერიოდი, მაგრამ ყოველთვის იდექით იქ, სადაც ჭირდებოდა ქართულ ფეხბურთს, ქართულ სპორტს და ამისთვის მინდა მადლობა გითხრათ თითოეულ თქვენგანს“, - მიმართა გულშემატკივრებს კახა კალაძემ.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.