ბესარიონ ქებურია (დ. 15 თებერვალი, 1870, სოფ. ქვედა ჩხოროწყუ, ჩხოროწყუს რაიონი — გ. 4 დეკემბერი, 1958,თბილისი) — პირველი ქართველი მფრინავ-კონსტრუქტორი, საქართველოს სამოქალაქო ავიაციის ფუძემდებელი.

დაიბადა 1870 წლის 15 თებერვალს ჩხოროწყუს რაიონის სოფელ ქვედა ჩხოროწყუში, დურგალ სავლე ქებურიას ოჯახში. თავის სოფელში ორი წლის სწავლის შემდეგ, დეკანოზ ანტონ ვეკუასთან გააგრძელა. 14 წლის ასაკში ჩხოროწყუდან გაჰყვა მწყემსებს ფოთში. იქ ჩასულმა პირველად დაინახა მატარებელი, რამაც იმდენად ძლიერი შთაბეჭდილება მოახდინა ბავშვზე, რომ რკინიგზის მშენებლობაზე დარჩენა გადაწყვიტა. ინჟინერ სლივიცკის დახმარებით, რომელიც ელდარ და გიორგი შენგელაიების ბიძა იყო, ახალი პროფესიის დაუფლებას შეუდგა. 1898 წელს პეტერბურგში ექსტერნად ჩააბარა გამოცდები და მიიღო რკინიგზის უფროსი ტექნიკოსის წოდება. ამ პერიოდში შეირთო ულამაზესი გორელი გოგო – სოფიო შიუკაშვილი, რომელთაც ეყოლათ სამი ვაჟი.

..14 წლის ბიჭი სახლიდან ფეხშიშველი გაჰყვა მწყემსებს და ფოთში ამოყო თავი. სწორედ იქ ნახა პირველად მატარებელი. შთაბეჭდილება იმდენად დიდი იყო, რომ რკინიგზის მშენებლობაზე დარჩა და ინჟინერ სლივიცკის დახმარებით ახალი პროფესიის ათვისებას შეუდგა,

1910 წლის 24 ოქტომბერს საქართველოს ცაში პირველად აიჭრა ბესარიონ ქებურია. ადრე დიდუბეში იპოდრომი იყო და იქიდან აფრინდა. მაშინ ყველა ავიატორი უცხოეთში გასტროლებზე მიდიოდა, საკმაოდ დიდ თანხას შოულობდნენ და ამით ირჩენდნენ თავს. ბესარიონი კი, საფრანგეთიდან რომ ჩამოვიდა, მას შემდეგ საქართველოდან არსად გასულა. დიდი ენერგია დახარჯა ავიაციის პოპულარიზაციაზე. მაშინ ფრენის ეშინოდათ. ამბობდნენ, “ეშმაკეულია, არ ჩამოვარდესო…”

იმ დროინდელ ძველ აფიშებზე ყველგან წერია: “ბ. ქებურია მოფრინდება”, “ბ. ქებურია გაფრინდება”, “ჩამოფრინდება” და ა.შ. მაშინდელ გაზეთ “ჭინჭრაქაში” ასეთ რამესაც წაიკითხავთ: “შენმა მტერმა და ორგულმა გეიგონა, მე რომ გევიგონე დღეს, კაცო! ვინცხა ქებურია ყოფილა ქალაქში, მერე იმისთანა რაცხა გაუკეთებია, რომ დაჯდება ზედ, სულ ცაზე დაფრინავს! სახელიც კი მითხრეს საფრინავი მაშინის, “ხოხოპლანიო” თუ რაცხა”…

ასევე იმდროინდელი გაზეთები იუწყებოდნენ: “აეროპლანისტი ბესარიონ ქებურია თავის მანქანით ჰაერში აფრინდება, როგორც “ფრინველი”. დასაწყისი საღამოს 7 საათზე (წვიმიან ამინდში ფრენა არ იქნება)."

მზიანი ამინდია. საგულდაგულოდ გათიბულ მინდორში ზეწარგადაფარებული აეროპლანი დგას. უკრავს სასულე ორკესტრი. კინტოები ხილით სავსე ხონჩებს დაარბენინებენ. იყიდება “ჟიგულევსკის ლუდი” და “მლაშე ბუბლიკები”. მოდიან და მოდიან ფაეტონებით. უამრავი ხალხია. ყველას აინტერესებს რა მოხდება, როგორ აფრინდება “ფრინველივით”. მფრინავი კაბინაში ჯდება. “ვაშააა!” - გაჰყვირიან ქართველები, “ურა”! - ყვირიან რუსები, “საღოლ-საღოლ”! - გაიძახიან თათრები. მანქანა დაიძრა, აფრინდა მიწიდან 5 მეტრზე და იქვე, ბალახის ზვინში ცხვირით ჩაერჭო. მოისროლა აეროპლანმა ბესარიონი და “არამიანცის” საავადმყოფოში ამოაყოფინა თავი.

კიდევ ჩამოვარდა. ისევ სცადა; მანქანა ძიგძიგებდა. ბესარიონმა ცას ახედა, ხელთათმანები ჩაიცვა, სათვალე მოირგო. აეროპლანმა სისწრაფე აკრიფა და ცაში აიჭრა. არამიანცის საავადმყოფოში ვინმე სედრაქს დიდხანს ახსოვდა მფრინავი ბესარიონის ნათქვამი; “ხომ გავფრინდი. აკი გეუბნებოდი, საქართველოშიც იფრენს თვითმფრინავი."’

ქებურია ასეთი ახსოვთ: მომხიბვლელ ზღვისფერ თვალებში მუდამ ნაპერწკლები უკრთოდა. ერთთავად სულ აეროპლანი და გაფრენა ეკერა პირზე: “ჰაერბუშტი არაფერი არ არის, აეროპლანით გაფრენას სულ სხვა გემო აქვს"’.

ერთხელ, დასაფრენი ადგილის ძებნაში, ძრავა გაუჩერდა. არ დაბნეულა, ზემოდანვე შეამჩნია ერთმანეთთან ახლოს მდგარი ორი ხე და პლანირებით ისე მართა მონოპლანი, რომ ფრთებით ხის ტოტებში გაიხლართა. ბესარიონი მიწაზე გადმოხტა და ფეხი მოიტეხა. ამბობდა, არა უშავს, მოვრჩები და ისევ ვიფრენო. გულს არ იტეხდა.

“ბესარიონ ქებურიას მსგავსი ფანატიკოსი არავის უნახავს. ის საშინელ ქარშიც აჭრილა ცაში. ამას ვერც ერთი მფრინავი ვერ გაბედავდა,” - წერდნენ სარატოვის იმდროინდელი გაზეთები.

ქებურიას მართლაც ხშირად უხდებოდა სტიქიასთან შებრძოლება, რაც სუსტი ძრავის გამო ავარიით მთავრდებოდა. ასე ფრენა უკვე შეუძლებელი იყო. ბესარიონმა საკუთარი ხელით ააგო ახალი კონსტრუქციის მონოპლანი (პროპელერის ჩათვლით), რითიც 1911-1914 წლებში საჩვენებელი ფრენები მოაწყო; ფრენა ბათუმში. სტარტი პლაჟიდან აიღო, დიდ სიმაღლეზე ძრავა გაუჩერდა და პლანირებით ზღვაში დაეშვა. მეზღვაურებმა ძლივს მიუსწრეს, ბესარიონი უკვე იძირებოდა. თურმე თვითმფრინავს ხელს არ უშვებდა, მისთვის მთავარი იყო ძრავის გადარჩენა, რომ ახალი თვითმფრინავი კიდევ ერთხელ, თავიდან აეგო.

ფრენა ვარშავაში. არაჩვეულებრივად იფრინა, მაგრამ მიწაზე დაშვებისას ვარშავის გენერალ-გუბერნატორმა სკალონმა მაინც დააჯარიმა 500 მანეთით - ქალაქის თავზე დაფრინავდი, რომ ჩამოვარდნილიყავი, რას აპირებდიო… იქვე გუბერნატორის მეუღლეს დაუცავს გულადი მფრინავი - ცაში გამარჯვებულებს არ სჯიანო. ქალს ბესარიონ ქებურიასთვის ცაში მგზავრად აყვანაც უთხოვია, რაზეც, ვითომ გაბრაზებული გუბერნატორი, სიამოვნებით დათანხმებულა. ეტყობა, ძალიან მოაბეზრა თავი მეუღლესო, - ხუმრობდა შემდეგ ქებურია.

ამასობაში “ზეცაში სეირნობას” ტფილისში დიდი მითქმა-მოთქმა მოჰყვა. ქებურიას საქმეს წარმოუდგენელ, საშიშ საქმედ მიიჩნევდნენ. აეროპლანით ზოგი აღფრთოვანებული იყო, ზოგი კი მას ანტიქრისტეს უწოდებდა. ტფილისელები მაშინაც ალაპარაკდნენ, როცა კინტოების თხოვნით ციდან ბატიბუტის წვიმა წამოვიდა და ტფილისის იმავე ცნობილმა კინტოებმა ვინმე უტრუხანეს ტრაქტირს “აეროპლანი” შეარქვეს. ხშირად გაიგონებდით: წამო, “აეროპლანში” ვისადილოთ ან დავლიოთო.

ნიკალას წითელი საღებავით რუსული წარწერა გაუკეთებია - “აეროპლან.” ფიროსმანს იმაშიც დაურწმუნებია უტრუხანე, ხალხის დასაინტერესებლად საჭიროა, ჰაერში მფრინავი აეროპლანიც დაიხატოსო.

პირველი მფრინავი. ბესარიონ ქებურია

მანამდე კი მისი გზა ასეთი იყო: ჩხოროწყუ-პარიზი, კიწიის ორწლიანი სკოლა და ლეგენდარული ლუი ბლერიოს მსოფლიოში სახელგანთქმული საფრენოსნო სკოლა. ამ ამპლიტუდაშია მოქცეული პირველი ავიატორ-კონსტრუქტორის ბესარიონ ქებურიას მთელი ცხოვრება. 1870 წელს ქუთაისის გუბერნიის სოფელ ქვედა ჩხოროწყუში დაიბადა, 1910 წელს კი მსოფლიოში რიგით 209-ე მფრინავი გახდა. ამ ფაქტს სპეცდიპლომით ადასტურებს საფრანგეთის აეროკლუბი. ბესარიონ ქებურია ამიერკავკასიის ავიაციის ფუძემდებელია. პირველი აეროდრომები, პირველი ტრასები კავკასიონზე, პირველი კომერციული რეისები. ქართველ მფრინავთა პირველი თაობების აღზრდაც მის სახელს უკავშირდება. მეორე მსოფლიო ომის დროს მან ისიც კი მოახერხა, რომ მოხალისეთა დახმარებით ჩხოროწყუს მთებში აეროდრომი მოაწყო.

ბესარიონ ქებურიამ გაყიდა ყველაფერი, რაც კი ებადა და შეგროვილი თანხით პარიზში გაემგზავრა, სადაც საფრენოსნო სკოლები ყალიბდებოდა. მეფის იმპერიის საზღვრებს გარეთ არავის უშვებდნენ, ვიდრე გვარს არ “შეულამაზებდნენ” და ქებურიაც ქებუროვი გახდა. სწრაფად შეისწავლა პარიზის აეროკლუბის თეორიული კურსი და 1910 წელს, 29 აგვისტოს, მსოფლიოში პილოტ-ავიატორის N209 დიპლომი მიიღო. პარიზის ლუი ბლერიოს საფერენოსნო სკოლაში სწავლას დიდი თანხა (2600 ფრანკი) სჭირდებოდა. თანაც ყოველი ავარიის ასანაზღაურებლად მოსწავლეებს აჯარიმებდნენ. გარდა ამისა, მათ აეროპლანის საყიდელი თანხაც უნდა დარჩენოდათ, ავარიები კი ხშირად იყო. ბესარიონმა პრობლემა ასე მოაგვარა: თავიდანვე შეისყიდა ბლერიოს X-ტიპის მონოპლანი (25 ცხენისძალიანი მოტორით. უფრო ძლიერი ძრავისთვის ფული არ ეყო) და სრულიად მოუმზადებელმა შეასრულა პროგრამა - რვაჯერ შემოუფრინა აეროდრომს და ზუსტად ასი მეტრი დიამეტრის წრეში დაფრინდა.

აღფრთოვანებულმა ბლერიომ მას ძრავის სათადარიგო ნაწილები აჩუქა. მეტიც, მან კურსდამთავრებული წარუდგინა საფრანგეთის პრეზიდენტ ფალიერს, რომელმაც ქებურიას გზა დაულოცა.

წარსულში დარჩა წაბლის ხით აგებული სახლი, დურგალი მამა, ვის გამოთლილ აკვანშიც მთელი სოფელი იზრდებოდა, მკურნალი დედა… ორივეს ხელობა გამოადგა ბესარიონს -პროპელერს თავისი ხელით აგებდა და მრავალ კატასტროფაში მიღებულ ტრავმასაც თვითონ მკურნალობდა... 1908 წელს კი საკუთარი ხელით ააგო პლანერი, რომლითაც საბურთალოს მთებიდან საცდელი ფრენები ჩაატარა. ქებურიას ინიციატივით, ლიკანსა და პატარა ცემში, ბორჯომ-ბაკურიანის რკინიგზის მშენებლობისას, საფრანგეთიდან ჩამოიტანეს გამოჩენილი ფრანგი ინჟინრის გუსტავ ეიფელის კონსტრუქციის რკინის ორი ასაწყობი ხიდი, რომელიც დღესაც საიმედოდ ემსახურება ფეხით მოსიარულეებს.

ქართველების პირველი მფრინავი ბესარიონ ქებურია “ერთ წერტილში ვერ ჩერდებოდა” და საჰაერო-სახმელეთო გზები გაჰყავდა. სწორედ მისი დამსახურებაა საჰაერო ტრასები: თბილისი-ბაქო, თბილისი-ბათუმი, ბათუმი-მოსკოვი.

1923 წელს ქებურია საჰაერო ფლოტის თავმჯდომარედ აირჩიეს. მოგვიანებით ერთ-ერთ ქუჩას მისი სახელი უწოდეს, თბილისის აეროპორტში კი ძეგლი დაუდგეს. მანამდე კი... 1913 წელს ძველი თბილისელები ტრამვაის ვაგონებზე გაკრულ პლაკატებს თვალს შეავლებდნენ თუ არა, ღიმილით ამბობდნენ: სულ ერთია, ვერ გაფრინდებაო.

გარდაიცვალა 1958 წელს 88 წლის ასაკში, თბილისში. დაკრძალულია მშობლიურ რაიონში.