USD 2.7384
EUR 2.8548
RUB 2.6619
თბილისი
ნიკა ხოფერია - ხაზარებს იუდაიზმი არ მიუღიათ
თარიღი:  833
ჩრდილოეთ კავკასიაში მოსახლე მომთაბარე ხაზართა ისტორია მჭიდროდაა დაკავშირებული საქართველოს ისტორიასთან. VII-IX საუკუნეებში ხაზარები იყვნენ არაბი დამპყრობლების მთავარი მოწინააღმდეგეები კავკასიაში და კასპიის ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროებზე, უფრო ადრე იბრძოდნენ სასანიანი ირანი მეფეების წინააღმდეგაც და იყვნენ ბიზანტიის იმპერიის მოკავშირეები, როდესაც იმპერატორი ჰერაკლე ქართლში შემოიჭრა და თბილისს ალყა შემოარტყა ხაზართა ხაკან ჯიბღუსთან ერთად, თუმცა ვერ აიღო და მეორე წელს ხაზარებმა შათის მეთაურობით დამოუკიდებლად გაართვეს თავი კავკასიის ამ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ქალაქის დაკავებას. ასევე ცნობილი ისტორიაა 764 წელს ხაზართა მიერ ქართლის კიდევ ერთი დალაშქვრა და ერისმთავარისა და მისი ასულის ტყვედ წაყვანა. დიდი ხნის განმავლობაში მიაჩნდათ რომ ხაზარები იყვნენ იუდაიზმის მიმდევრები, თუმცა ბოლო დროინდელმა კვლევამ, რომელიც პროფესორმა შალომ სტამპფერმა ჩაატარა, ცხადყო რომ ხაზარების მიერ იუდაიზმის მიღება უბრალოდ მითია. ამის შესახებ მან გამოაქვეყნა თავისი ნარკვევი -  Shaul Stampfer; "Did the Khazars Convert to Judaism?", Jewish Social Studies, #3 (2013), 1-72. თემა ძალიან საინტერესოა, თუმცა ჯერჯერობით სრულ ტექსტზე წვდომა არ მაქვს, ამიტომ შემოგთავაზებთ სტატიის ზოგად ანალიზს, რომელიც მოცემულია Medievalist.Net-ზე. 

დიდი ხნის განმავლობაში ხაზარებს, რომლებიც წარმოშობით ცენტრალური აზიიდან იყვნენ, იუდაიზმის მიმდევრებად მიიჩნევდნენ, მაგრამ თანამედროვე კვლევების საფუძველზე ჩანს, რომ ისინი არასდროს მოქცეულან ამ რელიგიაზე. 

იერუსალიმის უნივერსიტეტის პროფესორი შალომ სტამპფერი აღნიშნავს, რომ ხაზარებს, შავი და კასპიის ზღვის ჩრდილოეთით მოსახლე მომთაბარე ხალხს გადაწყვეტილი ჰქონდა იუდაიზმის მიღება, რის შესახებაც ცნობები IX საუკუნის მეორე ნახევრის ისლამურ ცნობებში მოიპოვება. ასევე არსებობს X საუკუნის ორი ებრაული წყაროც. მას შემდეგ, რაც 969 წელს კიევის დიდმა მთავარმა სვიატოსლავმა ხაზართა იმპერია ფაქტიურად გაანადგურა, ხაზართა ხსენება ისტორიიდან ფაქტიურად გაქრა. 
 
 
 
კიევის მთავარი სვიატოსლავ I ებრძოდა ბიზანტიის იმპერატორ იოანე ციმისკესს, თუმცა საბოლოოდ მარცხი განიცადა და დაიღუპა. მისი ისტორია აღწერილია XI საუკუნის ბიზანტიელი ისტორიკოსის იოანე სკილიცეს თხზულებაში. სკილიცეს თხზულების XII საუკუნეში, სიცილიაზე გადაწერილ ვარიანტში, რომელიც მადრიდში ინახება, მოცემულია რამდენიმე საინტერესო მინიატურა სვიატოსლავის შესახებ. პირველ მინიატურაზე გამოსახულია ბიზანტიური კავალერიის მიერ სვიატოსლავის მხედრების დევნა, მეორეზე კი იოანე ციმისკეს და სვიატოსლავის შეხვედრა.
 
VII საუკუნიდან X საუკუნემდე, ხაზარები განაგებდნენ იმპერიას, რომელიც გადაჭიმული იყო კასპიისა და შავ ზღვას შორის. მათ კულტურასა და საზოგადოებაზე ძალიან მწირი ცნობები გვაქვს: მათ არ დაუტოვებიათ ლიტერატურული მემკვიდრეობა, არც არქეოლოგიური მონაცემებია მდიდარი. ცნობამ მათ მიერ იუდაიზმის მიღების შესახებ, დიდი ინტერესი გამოიწვია და ფართოდ გავრცელდა სამეცნიერო წრეებში. 
იეჰუდა ჰალევის ძეგლი კესარიაში
იეჰუდა ჰალევი იყო XI-XII საუკუნეების ესპანელი ებრაელი ფიზიკოსი, პოეტი და ფილოსოფოსი
 
ამბავი განსაკუთრებით პოპულარული გახდა მას შემდეგ, რაც ებრაელმა მოაზროვნემ და პოეტმა იეჰუდა ჰალევიმ ის თავის წიგნში `The Kuzari"-ში გამოიყენა. XX საუკუნემდე ხაზართა შესახებ ებრაულ წყაროებს ნაკლები ყურადღება ექცეოდა, მაგრამ 1932 წელს უკრაინელმა მკვლევარმა აჰათანელ კრიმსკიმ გამოაქვეყნა ხაზართა ისტორიის ექვსტომეული, სადაც ბევრ მნიშვნელოვან ისტორიულ წყაროს შეეხო მათი ისტორიის შესახებ. ჰენრი გრეგუარმა, ბიზანტიის ისტორიის ცნობილმა მკვლევარმა ამ წყაროების სკეპტიკური კრიტიკა დაწერა, მაგრამ 1954 წელს დუგლას მორტონ დუნლოპმა კვლავ დააბრუნა ისინი ისტორიული მეცნიერების წიაღში და გამოაქვეყნა `ებრაელ ხაზართა ისტორია" (The History of the Jewish Khazars). 
 
არტურ კესტლერის ბესტსელერმა `მეცამეტე ტომმა" (The Thirteenth Tribe, 1976) ფართოდ მიიქცია დასავლური საზოგადოების ყურადღება და დაიწყო მსჯელობა აღმოსავლეთ ევროპელი აშკენაზი ებრაელების ხაზარული წარმოშობის შესახებ. ბევრი სამეცნიერო კვლევა დაიწერა ამის შემდეგ, მაგრამ ასევე პოპულარული გახდა არააკადემიურ წრეებში, მაგალითად შლომო სანდის 2009 წლის ბესტსელერი `ებრაელი ხალხის გამონაგონი" (The Invention of the Jewish People) მიჰყვება ვერსიას აღმოსავლეთ ევროპელი ებრაელების ხაზარული წარმოშობის შესახებ. მიუხედავად ასეთი ინტერესისა, ამ თემის სისტემატური კრიტიკა თითქმის არ არსებობდა, გარდა თელ-ავივის უნივერსიტეტის მკვლევარის მოშე გილის ძალიან მოკლე და ზოგადი სტატიისა. 
 
სტამპფერი აღნიშნავს, რომ მეცნიერები, რომლებიც ამ საკითხზე მსჯელობდნენ, ეყრდნობოდნენ ძალიან მწირ ტექსტობრივ და ნუმიზმატიკურ მასალას. არქეოლოგებმა ხაზართა ყოფილ ტერიტორიებზე ჩატარებული გათხრებისას თითქმის ვერანაირ არტეფაქტებს ან საფლავის ქვებს ვერ მიაკვლიეს, რომლებზეც ებრაული სიმბოლო იქნებოდა გამოსახული. სტამპფერი განიხილავს ყველა მნიშვნელოვან წერილობით დოკუმენტსაც, მათ შორის არაბულ და სხვა ენებზე,  ასევე ესპანელი ებრაელების ლიდერის ჰასდაი იბნ შაპრუტისა და იოსების, ხაზართა მეფის მიმოწერას, რომელსაც სამეცნიერო წრეებში ხშირად კემბრიჯის დოკუმენტს ან შეჩტერის დოკუმენტს უწოდებენ. 
ბიბლიის მიხედვით ებრაელები 12 ტომად იყვნენ დაყოფილები და იაკობის 12 ვაჟის შთამომავლები იყვნენ, არტურ კესტლერმა, რომელსაც მიაჩნდა, რომ ხაზარებმა იუდაიზმი მიიღეს, თავის წიგნს „მეცამეტე ტომი" უწოდა. 
 
ყველა ამ მასალის შეკრების შემდეგ სტამპფერი აღნიშნავს, რომ ეს წყაროები წარმოგვიდგენს ურთიერთსაწინააღმდეგო, დამახინჯებულ, ანომალიურ ცნობებს ბევრი თვალსაზრისით. წყაროების ფრთხილი და საფუძვლიანი კვლევის საფუძველზე გამოჩნდა, რომ ზოგიერთი მათგანი არ ეკუთვნოდა იმ ავტორს, რომლის დაწერილადაც ითვლებოდა მანამდე, ნაწილი კი არასაიმედო და არადამაჯერებელია. უმეტესობა ყველაზე დამაჯერებელი წყაროებისა, როგორიცაა სალამ განმმარტებელის დეტალური მოხსენება მითიური ალექსანდრეს კედლის ძებნის შესახებ, გაგზავნილი ხალიფა ჰარუნ ალ-ვასიკისთვის 842 წელს და კონსტანტინოპოლის პატრიარქის ნიკოლოზის წერილი, დაწერილი 914 წელს, რომელშიც ხაზარებზე გვხვდება ცნობები, არანაირ მინიშნებას არ გვაძლევს ხაზართა იუდაიზმზე მოქცევის შესახებ. 
კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ნიკოლოზ მისტიკოსი
 
იმოწმებს რა ყველა სანდო წყაროს, რომელიც საინტერესოა ხაზართა იუდაიზმზე მოქცევის ამბის შესასწავლად, სტამპფერი აღნიშნავს, რომ მარტივი და ყველაზე ლოგიკური პასუხი არის ის, რომ ხაზარების მიერ იუდაიზმის მიღება უბრალოდ ლეგენდაა, რომელსაც არ გააჩნია ფაქტობრივი საფუძველი. არასდროს მომხდარა ხაზარი მეფის ან ხაზარი დიდებულების მოქცევა ამ რელიგიაზე, ამბობს ის.
სტამპფერი წლების განმავლობაში მუშაობდა ამ ნაშრომზე. ის აღნიშნავს: `ჩემი კვლევის დიდი ნაწილი ეხება იმის კვლევას, რა მოხდა წარსულში რეალურად. წარმოუდგენლად რთულია დაამტკიცო, რომ რომელიმე ფაქტი (რომელიც აქამდე რეალურად ითვლებოდა) სინამდვილეში არ მომხდარა".
ხაზართა ტერიტორიები დაახ. 850 წელს
 
სტამპფერი ამბობს, რომ ხაზართა იუდაიზმზე მოქცევის ამბის ეჭვის ქვეშ დაყენება და მისი ფაქტიური უარყოფა, გამოიწვევს რუსეთის, ხაზარებისა და ებრაელთა ისტორიის ზოგიერთი ფურცლის ხელახლა გადაწერას. თუ არ მომხდარა ხაზართა იუდაიზმზე მოქცევა, განსჯის საგნად უნდა იქცეს ადრეულ რუსებზე ებრაული გავლენის საკითხი.  
დასასრულისთვის სტამპფერი აღნიშნავს: `არსებობს ბევრი მიზეზი, რატომაა სასარგებლო და საჭირო გავარჩიოთ რეალური ფაქტი მოგონილისგან - ეს სწორედ ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევაა".
 
ნიკა ხოფერია
 Medievalists.Net-ს მიხედვით
ანალიტიკა
«The Washington Post» (აშშ): „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“

ამერიკული გაზეთი „ვაშინგტონ პოსტი“ (The Washington Post) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“ (ავტორი - მარია ილიუშინა), რომელშიც განხილულია არჩევნებისშემდგომი სიტუაცია საქართველოში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

(...) ქართველთა უმრავლესობა - გამოკითხვების მიხედვით, 80%-ზე მეტი - მხარს უჭერს ქვეყნის ევროპულ ორიენტაციას და მოსკოვის მიმართ მაინცდამაინც განსაკუთრებულ სიყვარულს არ ამჟღავნებს, ოპოზიცია კი ცდილობს ხმის მიცემის შედეგები წარმოადგინოს როგორც არჩევანი ევროკავშირსა და რუსეთს შორის.

მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ ორ ქვეყანას შორის 2008 წლის აგვისტორში მომხდარი ხანმოკლე ომის შედეგად საქართველოს ტერიტორიის 20% დე-ფაქტოდ რუსეთის კონტროლის ქვეშ იმყოფება, მოსკოვის სამხერო ძლიერების ჩრდილი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. შესაბამისად, „ქართულმა ოცნებამ“ ამომრჩევლებს უფრო რადიკალური დილემა შესთავაზა: არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის.

მმართველი პარტიის „რუსეთის მხარეს შებრუნება“ შედარებით ახალ მოვლენას წარმოადგენს. 2012 წელს, როცა „ქართული ოცნება“ ხელისუფლებაში მოვიდა, მნიშვნელოვან საგარეოპოლიტიკურ წარმატებას მიაღწია - სწრაფად დაუახლოვდა ევროკავშირს მასში გაწევრიანების სურვილით, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების კვალობაზე პარტიამ რუსეთის ორბიტისაკენ გადაუხვია. მთავრობამ ევროპა და ადგილობრივი ოპოზიცია წარმოადგინა „ომის გლობალური პარტიად“, რომელსაც სურს საქართველო მოსკოვთან ომში ჩაითრიოს და კრემლთან დაპირისპირების ინსტრუმენტად გამოიყენოს

ამჟამად „ქართული ოცნება““ ოფიციალურად პრორუსულ პარტიას არ წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად მისი პრაქტიკული მოქმედება საერთო პრორუსულ ჩარჩოებში ჯდება. 

ევროპული გზიდან გადახვევის პოლიტიკის ცენტრში მოჩანს „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი ბიძინა ივანიშვილი - მილიარდერი, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, რომელიც ბოლო ათწლეულში წავიდა ქართული პოლიტიკიდან, მაგრამ იმავდროულად გავლენიან ადამიანად რჩებოდა. ბიძინა ივანიშვილი რუსეთში ყოფნის დროს გამდიდრდა, 1990-იან წლებში და როგორც მისი კრიტიკოსები ამბობენ,  მისი რიტორიკა და პოლიტიკური მრწამსი რუსეთის ლიდერის პოზიციას უთავსდება.

რუსეთის არმიის უკრაინაში შეჭრის დაწყებიდან პურველ ეტაპზე საქართველომ უკრაინას მხარი დაუჭირა. თბილისში დღესაც ბევრი უკრაინული დროშა ფრიალებს, მაგრამ მთავრობა თავს იკავებს რუსეთის გადაჭარბებული კრიტიკისაგან და ერიდება ანტირუსული სანქციების რეალიზებას.

„ჩვენ, როგორც ქვეყნის მმართველმა პარტიამ, მთავრობამ, ყველაფერი გავაკეთეთ უკრაინისა და უკრაინელი ხალხის მხარდასაჭერად“, - განაცხადა „ვაშინგტონ პოსტთან“ საუბარში „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის მოადგილემ არჩილ თალაკვაძემ, მაგრამ, მისი თქმით, დასავლეთის ოფიციალურმა პირებმა რუსეთ-უკრაინის ომში საქართველოს ჩათრევა მოისურვეს: „ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ასეთი პოლიტიკა საქართველოსათვის ძალზე სარისკო და გაუმართლებელი იქნებოდა“.

„ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის დროს აქტიურად ისარგებლა უკრაინის ომით და ამომრჩევლებს პლაკატების სერია შესთავაზა, რომლებზე გამოსახულია ერთი მხრივ, ომით დანგრეული უკრაინის ქალაქები და სოფლები, მეორე მხრივ - აღმშენებლობის პროცესში მყოფი საქართველო. ასეთმა პროპაგანდამ თავისი გამოძახილი ჰპოვა რუსეთთან ომგადატანილ საქართველოს მოსახლეობაში, განსაკუთრებით სოფლებში, ოკუპირებულ რეგიონებთან ახლოს, მხარეთა დამაშორიშორებელ ე.წ. სადემარკაციო ხაზის გასწვრივ.

როგორ ავიცილოთ თავიდან ომი

ქართველებს კარგად ახსოვთ 2008 წლის აგვისტოს ომი. ჭორვილისაკენ - ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური სოფლისაკენ მიმავალი გზა, რომელიც კავკასიის ქედის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს, სწორედ რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონის - სამხრეთ ოსეთთან ახლოს გადის, სულ რაღაც ორიოდე კილომეტრში, სადემარკაციო ხაზთან.

ჭორვილაში ბიძინა ივანიშვილს თითქმის ეროვნულ გმირად თვლიან - მდიდარ ადამიანად, რომელიც თანასოფლელებს ყოველმხრივ ეხმარებოდა - სახლებისა თუ გზების მშენებლობაში, ჯანდაცვასა თუ კომუნალური გადასახადების გადახდაში, სანამ მან სახელმწიფო თანამდებობა - ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი არ დაიკავა.

„მე ომის მოწინააღმდეგ ვარ. დარწმუნებული ვარ, რომ „ქართული ოცნება“ მსვიდობას შეინარჩუნებს. არ გვსურს, რომ რომელიმე ქვეყანა საქართველოს მტერი იყოს და არც ის გვინდა, რომ საქართველოს იყოს სხვა ქვეყნის მტერი“, - ამბობს გიორგი გურძენიძე, სკოლის დირექტორი, რომელსაც ახსოვს, თუ როგორ ხმაურით დაფრინავდნენ სოფლის თავზე, ცაში რუსული თვითმფრინავები 2008 წელს.

„ქართული ოცნება“ აქტიურად უჭერს მხარს ბიძინა ივანიშვილის პოლიტიკური კურსის ორ ძირითად მომენტს - მშვიდობას ნეიტრალიტეტის გზით და ქართული ტრადიციული ფასეულობების დაცვას. „ქართული ოცნების“ მტკიცებით, მისი სტრატეგიული მიზანი არ შეცვლილა - ევროინტეგრაცია ძალაში რჩება, რომლის რეალიზებას 2030 წლისათვის არის დაგეგმილი: საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება „ღირსეულად“ და ტრადიციული ეროვნული ფასეულობების დაცვით.

„რა თქმა უნდა, მსურს ევროკავშირის წევრი ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ჩვენი წინაპრების ღირსებაც და მემკვიდრეობაც უნდა დავიცვათ. ქალი ქალი უნდა იყოს, კაცი კი - კაცი“, - ამბობს ჭორვილელი მამია მაჭავარიანი.

ქართველთა ღირსება კი დაცული იქნება ორი კანონით, რომლებმაც, პრაქტიკულად, ევროკავშირში საქართველოს პოტენციური წევრობის პროცესი შეაჩერეს - იმიტომ, რომ მათი დებულებები ევროპული ბლოკის სტანდარტებს ეწინააღმდეგება. ეს კანონებია „ოჯახური ფასეულობებისა და არასრულწლოვანების დაცვის, ასევე უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომლებიც, როგორც ოპოზიცია აცხადებს, რუსული სამართლებრივი აქტების ასლებს წარმოადგენენ.

ევროპა შორეული ხდება?!

საქართველოს დედაქალაქის მცხოვრებთა ნაწილი შეშფოთებულია, რომ ქვეყნის შანსი ევროკავშირის წევრობაზე მცირდება. „არჩევნებში „ქართული ოცნების“ გამარჯვება სხვა არაფერია, თუ არა ხელისუფლების უზურპაცია“, - ამბობს 38 წლის გიორგი, რომელიც გვარს არ ასახელებს, ვაითუ დევნა დაუწყონ, - „ჩვენ ევროკავშირთან ინტეგრაცია უნდა გავაღრმავოთ. რუსეთთან დაახლოებას კი არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ ცდილობს. პრორუსუსლი ორიენტაცია თვითმკვლელობას ნიშნავს, რადგან მოსკოვი არანაირი შეთანხმების პირობებს არ იცავს“.

ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ ომის წინააღმდეგ მიმართულ კურსს და მას პროპაგანდისტულს უწოდებს, ზოგიერთები კი თვლიან, რომ მმართველ პარტიის მხრიდან ამგვარი ლოზუნგების წარმოჩენა ხელისუფლებაში დარჩენასა და ერთპარტიული მმართველი სისტემის შენარჩუნებას ემსახურება.

პარტია „საქართველოსათვის“ ლიდერის გიორგი გახარიას განცხადებით, ბიძინა ივანიშვილისა და „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში მომხდარი ცვლილებები - პრორუსული გადახრები - იმითაა გამოწვეული, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ხელისუფლების როტაციას ნიშნავს: „მისი მთავარია მიზანია ხელისუფლების შენარჩუნება. იგი ხედავს, რომ ევროპული დემოკრატია ხელისუფლების არჩევნების გზით შეცვლას ითვალისწინებს“.

მაგრამ არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციები ისეთივე ძლიერი და ფართო არ არის, როგორიც გაზაფხულზე მიმდინარეობდა ზემოთ ხსენებული კანონების მიღების დროს. ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია გამოფიტულია. მათ ვერც დასავლეთი ვერ უწევს სათანადო დახმარებას. ბრიუსელს შეუძლია გარკვეული ზეწოლა მოახდინოს „ქართულ ოცნებაზე“, მაგრამ ევროპელი ჩინოვნიკების რეაქცია აწონილ-დაწონილია: დამკვირვებლებმა ნამდვილად დააფიქსირეს დარღვევები, მაგრამ მათ თავი შეიკავეს იმის განცხადებაზე, რომ არჩევნები გაყალბდა და ხმები მოპარულია.

არჩევნებში მომხდარი ყველა დარღვევის დეტალურად გამოკვლევა დროს მოითხოვს - კვირეებს და შეიძლება თვეებსაც, თანაც საკმაოდ რთულია მათი დამტკიცება-დადასტურება. „ჩვენ ახლა ისეთ სიტუაციასთან გვაქვს საქმე, როცა დასავლეთს არ სურს ხისტი ნაბიჯები გადადგას საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე, ოპოზიციას კი საკმარისი მტკიცებულებები არ აქვს“, - ამბობს ჯონ დიპირო საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტიდან.

ბიძინა ივანიშვილი აშკარად იმაზე დებს თავის ფსონს, რომ ევროპა საქართველოსადმი ინტერესს დაკარგავს. ჯერ კიდევ ზაფხულში იგი აცხადებდა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში დონალდ ტრამპის გამარჯვება რუსეთ-უკრაინის ომს დაასრულებს. „ჩვენ მაქსიმუმ ერთი წელი გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი მოვითმინოთ, შემდეგ კი [დასავლეთის] გლობალური და რეგიონული ინტერესები შეიცვლება, მათთან ერთად კი შეიცვლება ინტერესები საქართველოს მიმართაც“, - ამბობდა ბიძინა ივანიშვილი, - ომის დასრულებასთან ერთად კი ყველა გაუგებრობა ევროპასთან და ამერიკასთან გაქრება“.

წყარო: https://www.washingtonpost.com/world/2024/11/21/georgia-russia-elections-influence/

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.