USD 2.7215
EUR 3.2155
RUB 3.4658
თბილისი
მარიამ უგრელიძე - პირველი ქართველი პროფესორი ქალი
თარიღი:  1348

ამჯერად გამოჩენილ ქართველ ბავშვთა ექიმს, პროფესორ მარიამ უგრელიძეს გავიხსენებთ. იგი გასული საუკუნის პირველ ნახევარში მოღვაწეობდა. ჩვენი უხუცესი რესპონდენტი, პროფესორი გურამ ტატიშვილი, გვიამბობს:

– პროფესორი მარიამ ქრისტეფორეს ასული უგრელიძე გახლდათ საქართველოში მეცნიერული და კლინიკური პედიატრიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. პროფესორ ს. გოგიტიძის გარდაცვალების შემდეგ ის სათავეში ჩაუდგა ბავშვთა სნეულებების მკურნალობისა და კვლევის ურთულეს საქმეს და ათეულობით წლის განმავლობაში ღირსეულად უძღვებოდა ამ საპასუხისმგებლო და ქვეყნისთვის საჭირო დარგის განვითარებას. ქალბატონი მარიამი იყო უაღრესად განათლებული, სიკეთითა და სათნოებით გასხივოსნებული ადამიანი, მისი ცხოვრება და მოღვაწეობა გახლდათ ცოცხალი მაგალითი იმისა, როგორი უნდა იყოს ბავშვთა ექიმი.

გუშინდელ დღესავით მახსოვს მარიამ უგრელიძის სახლში, ახლანდელ კოსტავას ქუჩაზე, ფილარმონიის მოპირდაპირე მხარეს, გამართული საახალწლო წვეულებები. იქ იკრიბებოდნენ მისი პაციენტები, ყოფილი პაციენტებისა და ახლობლების შვილები. ქალბატონი მარიამი ყველა ბავშვს უხვად ასაჩუქრებდა. თავადაც ბევრჯერ მიმიღია მონაწილეობა ასეთ ზეიმში, რადგან ჩემი გამზრდელი მამიდა, იმ დროს ცნობილი პედიატრი, დოცენტი თამარ ტატიშვილი, მარიამ უგრელიძის უახლოესი თანაშემწე გახლდათ.

შემდეგ მე, უკვე სტუდენტმა, ქალბატონი მარიამი აღვიქვი როგორც მასწავლებელი, პროფესორი, კათედრის გამგე. მახსოვს მისი ბრწყინვალე ლექციები, შთამბეჭდავი კლინიკური შემოვლები და უაღრესად დიდი ავტორიტეტი არა მარტო სამედიცინო წრეებში, არამედ მთელ ქართულ საზოგადოებაში. ის იყო დიდი ეროვნული მოღვაწე და ჰქონდა მასშტაბური ხედვა ერის ჯანსაღი თაობის აღზრდის შესახებ. კერძოდ, მარიამ უგრელიძემ შეიმუშავა ბავშვის ადრეული ასაკიდანვე გაჯანსაღების პრინციპი, დაფუძნებული აეროთერაპიაზე. განსაკუთრებით მძიმე ავადმყოფები ზამთარ-ზაფხულ იწვნენ კლინიკის კეთილმოწყობილ ღია ვერანდაზე და იქ უტარდებოდათ მკურნალობა. მეთოდის ეფექტურობის ერთ-ერთი მაგალითი თავად გახლავართ. ბავშვობაში თურმე სუსტი ვიყავი და ხშირად ვავადმყოფობდი. იმხანად პირველ სართულზე ვცხოვრობდით და დედას თურმე ეშინოდა, რადგან მამიდაჩემი, მარიამ უგრელიძის მოწაფე, ღამღამობით ღია აივანზე მაძინებდა. შედეგი სახეზეა – ვარ 85 წლის და არასოდეს მქონია გრიპი, არ ვიცი, რა არის გაციება. საკითხავია, რამდენად ეფექტური იქნება დღეს ეს მეთოდი, რადგან თბილისში ჰაერი უაღრესად დაბინძურებულია. ალბათ ავადმყოფი ბავშვების ქალაქგარეთ გაყვანა აჯობებს.

 

მარიამ უგრელიძე 1885 წლის 26 იანვარს დაიბადა სოფელ დიღომში. მამამისი, ქრისტეფორე უგრელიძე, ნიჭიერი და პროგრესული იდეების გამარცელებელი მასწავლებელი გახლდათ, ერთ-ერთი მათგანი, ვინც ძლიერი წინააღმდეგობა გაუწია სამეგრელოსა და სვანეთის სკოლებიდან და ეკლესიიდან ქართული ენის განდევნას. ქრისტეფორე ფიცხი, ნერვული და დაუდგრომელი ადამიანი იყო, ამიტომ მარიამისა და მისი და-ძმის, მელანიასა და ნიკოს, აღზრდა ძირითადად დედას, ნინო გიორგიევას დააწვა ზურგზე. მამის გარდაცვალების შემდეგ ბავშვებზე მზრუნველობა ბიძამ, მიხეილ გიორგიევმა იკისრა.

მარიამი – როგორც შინაურები ეძახდნენ, მანიკო – სუსტი აღნაგობის, ცელქი და ცნობისმოყვარე გოგონა ყოფილა. როცა წამოიზარდა, ექიმობა გადაწყვიტა, მაგრამ იმ დროს საქართველოში სამედიცინო უმაღლესი სასწავლებელი არ არსებობდა, თანაც ქალებისთვის ძნელი იყო უმაღლეს სასწავლებელში სწავლის გაგრძელება – ფინანსურ პრობლემებთან ერთად, მათ ტრადიციაც ზღუდავდა. უგრელიძეების ოჯახში სწავლას არავის უშლიდნენ, აი, ეკონომიკური პირობები კი არასახარბიელო ჰქონდათ. თექვსმეტი წლის მარიამმა გადაწყვიტა, საკუთარი შრომით მოეგროვებინა თანხა სწავლის გასაგრძელებლად და გეზი ბაქოსკენ აიღო, სადაც ქალთა გიმნაზიაში კლასის დამრიგებლად დაიწყო მუშაობა.

1904 წელს მარიამ უგრელიძე პეტერბურგის ქალთა უმაღლეს სამედიცინო კურსებზე ჩაირიცხა და საფუძვლიანად მოჰკიდა ხელი ანატომიისა და ფიზიოლოგიის შესწავლას. მას ხშირად ხედავდნენ ფიზიოლოგიური ქიმიის ლაბორატორიებში. 1905 წლის იანვრის რევოლუციის დროს მარიამი ქუჩებში დახმარებას უწევდა დაჭრილ მუშებს. რევოლუციური აღტკინება სტუდენტთა გარკვეულ ნაწილსაც გადაედო. მარიამი დაუკავშირდა სოციალ-დემოკრატთა ორგანიზაციას. მეფის აგენტებს ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენიათ და მარიამ უგრელიძე დააპატიმრეს. მას ბრალად ედებოდა სამხედრო ნაწილებში რევოლუციური პროკლამაციების გავრცელება.

პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგ მარიამს აუკრძალეს რუსეთის უმაღლეს სასწავლებლებში სწავლა და არხანგელსკში გადაასახლეს. საბედნიეროდ, მას უცხოეთში წასვლის საშუალება მიეცა. დასავლეთ ევროპაში, საფრანგეთში, მარიამმა მონპელიეს უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი დაამთავრა და 1909 წელს შვეიცარიაში, ლოზანაში გაემგზავრა სწავლის გასაგრძელებლად. შვეიცარიაში სწავლის დროს მარიამმა გადაწყვიტა, სულით ავადმყოფთა ექიმი გამხდარიყო. ის შეუერთდა სტუდენტთა ორგანიზაციას, რომლის მიზანი ალკოჰოლიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა იყო.

1914 წელს მარიამმა ლოზანაში სწავლა დაამთავრა და პირველ აგვისტოს, რუსეთთან ომის გამოცხადების, დღეს სამშობლოში დაბრუნდა. მეფის დროინდელი რუსეთის კანონის თანახმად, მას, ვისაც სამედიცინო განათლება უცხოეთში ჰქონდა მიღებული, რუსეთში საექიმო პრაქტიკის უფლება არ ეძლეოდა, თუმცა დიდი შრომის შედეგად მარიამმა მაინც მოახერხა პრაქტიკის გავლა და ექიმის რუსული დიპლომი აიღო. გარდა ამისა, შეიცვალა მიმართულებაც – ბევრი ყოყმანისა და პროფესორ სიმონ გოგიტიძის აგიტაციის შემდეგ ბავშვთა ექიმი, პედიატრი, გახდა.

1921 წლის მარტში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში პედიატრიის კათედრა დაარსდა, რომლის ფუძემდებელი სწორედ პროფესორი სიმონ გოგიტიძე გახლდათ. ძირითად საქმიანობას კათედრაზე მარიამ უგრელიძე ასრულებდა. 1930 წელს მარიამს მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი მიენიჭა და სამკურნალო ფაკულტეტის ბავშვთა სნეულებათა კათედრის გამგედ დაინიშნა. მომდევნო ოცდაათი წლის განმავლობაში მარიამ უგრელიძე ინტენსიურ საექიმო, პედაგოგიურ, სამეცნიერო და საზოგადოებრივ მუშაობას ეწეოდა ბავშვთა ჯანდაცვის კუთხით.

არ გრცხვენიათ? – გულისტკივილით ეტყოდა ხოლმე დერეფანში უსაქმოდ მდგარ სტუდენტებს, – სახელმწიფო თქვენს სწავლაზე თქვენს წონა ფულს ხარჯავს, თქვენ კი სამაგიეროს ასე უხდითო. გამოცდებზე იყო ძალიან მომთხოვნი და პრინციპული. არავითარ შემთხვევაში არ აპატიებდა პედიატრიისთვის სპეციფიკური საკითხების არცნოდნას: “არ ჩავჭრი სტუდენტს ნეფრიტის პათოგენეზის უცოდინრობის გამო, ვინაიდან მას სხვა თერაპიულ დისციპლინაშიც ასწავლიან, მაგრამ თუ მან არ იცის ბავშვის კვება, არ გავუშვებ”, – იტყოდა ხოლმე.

დიდ ყურადღებას აქცევდა საავადმყოფოს კულტურას, ავადმყოფთა მომსახურებას და მკურნალობას. ბავშვთა განყოფლებაში აღარ იგრძნობოდა “საავადმყოფოს სფეციფიკური სუნი”, რასაც მან პალატების განიავებით მიაღწია. როგორც თავად ამბობდა, ეს მიღწევა “ნახევარ სიცოცხლედ დაუჯდა”. წლების განმავლობაში უმტკიცებდა პაციენტების მშობლებს, საავადმყოფოს ადმინისტრაციას და, სამწუხაროდ, ექიმებსაც: “რასაკვირველია, თუნდაც ოდნავ შემღვრეულ წყალს არ დალევთ; გამუდმებით რომ სუნთქავთ თბილი, მაგრამ დაბინძურებული ჰაერით, ამაზე არ ფიქრობთ და არც სწუხხართო”, – საყვედურობდა ყველას.

მისი მოღვაწეობის პერიოდში დაიწყო პედიატრების, ლაბორანტების, ბიოქიმიკოსების ექსპედიცია მთელ საქართველოში. თორმეტი წლის განმავლობაში მარიამ უგრელიძემ ფეხით მოიარა მთელი საქართველოს მთა და ყოველდღიურად სინჯავდა რამდენიმე ათეულ ბავშვს, სწავლობდა მოსახლეობის, განსაკუთრებით – ქალთა და ბავშვთა, საყოფაცხოვრებო და შრომის პირობებს, ტრადიციებსა და ფოლკლორსაც კი. ღამით, ჭრაქის სინათლეზე, მარიამი აჯამებდა იმ დღის მუშაობას. ექსპედიციების დროს მან ათიათასობით ბავშვი გამოიკვლია.

1929 წელს მარიამ უგრელიძის ინიციატივით დაარსდა საქართველოს პედიატრთა საზოგადოება, რომლის უცვლელი თავმჯდომარეც თავად მარიამი გახლდათ, ხოლო მისი გარდაცვალების შემდეგ საზოგადოებას მისი სახელი ეწოდა.

მარიამ უგრელიძეს სამოცდაათზე მეტი მეცნიერული ნაშრომი აქვს შესრულებული. მათი უმრავლესობა თარგმნილია სხვადასხვა ენაზე და წაკითხულია საერთაშორისო კონსილიუმებსა და კონფერენციებზე. მისი ნაშრომები ეხება ბავშვთა ასაკის როგორც ფიზიოლოგიის, ისე პათოლოგიის, თერაპიისა და ჰიგიენის მნიშვნელოვან პრობლემებს. მარიამი ბევრს მუშაობდა მედიცინის ისტორიის საკითხებზეც საქართველოში. ფასდაუდებელია მისი ნაშრომები ბავშვის ფიზიკური განვითარების, ბავშვის კვების, რაქიტის, დისტროფიის, რევმატიზმის, ტუბერკულოზისა და აეროთერაპიის შესახებ.

იოლი არ არის, ორ გვერდში ჩაატიო მარიამ უგრელიძის ცხოვრება და მოღვაწეობა, მის მიერ ქართული მედიცინის განვითარებისთვის გაწეული ღვაწლი, მაშინ როცა პედიატრ გია (ყარამან) ფაღავასთან მასზე საუბარში თითქმის მთელი დღე გავლიეთ. მან უამრავი ისტორია გაიხსენა მარიამ უგრელიძეზე და მისი ხსოვნის უკვდავსაყოფად გამოცემული წიგნიც გვისახსოვრა: “მარიამი ჩვენთან სტუმრად რომ დაიდოდა, მე მაშინ ძალიან პატარა, 12 წლისა ვიყავი. მარიამს ძალიან ვუყვარდი და დიდ ყურადღებას მითმობდა, თუმცა ძალიან მკაცრი და მომთხოვნი ქალბატონი იყო. ერთხელაც ჩემმა მშობლებმა ბინა შეიცვალეს და ავლაბარში, ოროთახიან ბინაში გადასახლდნენ. იმხანად ხელმოკლედ ცხოვრობდნენ და ყველა საყოფაცხოვრებო ნივთის ყიდვა ვერ შეძლეს. როცა მარიამი პირველად მივიდა სტუმრად, მამას ჰკითხა, შენი სამუშაო მაგიდა სად არისო. მამას მაგიდა არ ჰქონდა და, ცხადია, ვერ აჩვენა. მიუბრუნდა მარიამი დედაჩემს და უთხრა: კაცი თუ პროფესორობაზე ფიქრობს, უწინარესად პირადი სამუშაო მაგიდა უნდა ჰქონდესო. რამდენიმე დღეში დედა სამუშაო მაგიდის საყიდლად წავიდა, მარიამი ისევ მოვა და დავახვედროთო”.

მოგონებების წიგნში ნუცა უგრელიძის ქალიშვილი, მაია ჩაჩავა, იხსენებს: “ერთ დღეს მარიამ უგრელიძის სახლში გაისმა ტელეფონის ზარი. დედამ დაიმახსოვრა სახელი და გვარი – რეკავდა ვინმე ვანიჩკა ჩოხელი. მან შეატყობინა მარიამ უგრელიძეს, რომ თბილისის რკინიგზის სადგურში დგას ვაგონი, რომელსაც ეს-ესაა გაუშვებენ რუსეთში და რომ ეს ვაგონი სავსეა უპატრონოთა სახლებიდან გამოყვანილი ბავშვებით. ეს ბავშვები რეპრესირებული მშობლების შვილები იყვნენ. მარიამი შუაღამისას წავიდა რკინიგზის სადგურში და მისი წყალობით ბავშვებით სავსე ვაგონი მოხსნეს შემადგენლობიდან, ხოლო ამის შემდეგ გაფორმდა დოკუმენტი, რომლის თანახმად, ეს ბავშვები დაავადებულნი იყვნენ დიზენტერიით და ეპიდემიის გავრცელების საშიშროების გამო მათი გადაადგილება არ შეიძლებოდა. დოკუმენტს ხელს აწერდა მარიამ უგრელიძე. ასე გადარჩა უამრავი ბავშვი სამშობლოს დაკარგვას მისი წყალობით”.

1960 წლის 24 მაისს მრავალრიცხოვანმა პროცესიამ უკანაკნელ გზაზე გააცილა მარიამ უგრელიძე. მისი ცხედარი მშობლიური სოფლის მიწას მიაბარეს.

ნინია მაჭარაშვილი

თამარ არქანია

ავერსი

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.