USD 2.7384
EUR 2.8548
RUB 2.6619
თბილისი
გია გაჩეჩილაძე - ღმერთმა განსაზღვრა, რომ შევხვედროდი ზურაბ ჟვანიას, რომელმაც ჩამრთო პოლიტიკაში
თარიღი:  731

“თბილისი პოსტი” გთავაზობთ ინტერვიუს „მწვანეთა პარტიის“  გენერალურ მდივანთან, ვაკის მაჟორიტარი დეპუტატობის კანდიდატთან გია გაჩეჩილაძესთან.

„მწვანეთა პარტია“ საქართველოში მოქმედ პარტიებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე გამოცდილი და დიდი ისტორიის პარტიაა. 30 წელია, რაც „მწვანეთა პარტია“ საქართველოში გარემოსდაცვით პოლიტიკას ქმნის და ქვეყანაში ყველა გადამწყვეტ,  მნიშვნელოვან  პროცესში  მონაწილეობს. 

„მწვანეთა პარტიის“ გენერალური მდივანი გია გაჩეჩილაძე ოთხი მოწვევის პარლამენტის წევრია, იმის მიუხედავად, რომ ქართული პოლიტიკის სიმძიმე საკუთარ თავზე არაერთხელ გამოსცადა, 2020 წლის საპარლამენტო  არჩევნების მარათონში  კვლავ ჩაერთო.  როგორც თავად ამბობს, მოტივაცია აკეთოს საქმე, აძლებინებს ქართული პოლიტიკის მძიმე კულისებში  და ამაყობს იმ კანონებით, რაც პირადად მისი და „მწვანეთა პარტიის“ „ანგარიშზეა“ - „მწვანეთა პარტიამ“ გია გაჩეჩილაძის ხელმძღვანელობით შექმნა კანონები, რომლებმაც  გარემოს დაცვა ქვეყანაში  მნიშვნელოვან პრიორიტეტად აქცია და 1995 წლის  კონსტიტუციაში შევიდა ჩანაწერი, რომლის მსგავსი მსოფლიოს არც  ერთ კონსტიტუციაში არ არის, მუხლი,  რომელიც  ქვეყანაში ეკოლოგიური გარემოს დაცვის  გარანტიებს უზრუნველყოფს.

 გია გაჩეჩილაძე: პოლიტიკაში ჩართვამდე მეცნიერის მშვიდი და საინტერესო ცხოვრება მქონდა. დავამთავრე თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გეოგრაფია-გეოლოგიის ფაკულტეტი, ბუნებრივი რესურსების განხრით.  უნივერსიტეტში სწავლის  პერიოდში ძალიან  დიდი სურვილი მქონდა, რომ  სამუშაოდ დავრჩენილიყავი  კათედრაზე, მაგრამ როგორც ხდება ხოლმე,  ჩემ შემთხვევაშიც ასე მოხდა. კათედრაზე დარჩნენ ისინი,  ვისაც  გავლენიანი პატრონი ჰყავდა, მე იმის მიუხედავად, რომ ძლიერი და საუკეთესო სტუდენტი ვიყავი ფაკულტეტზე და აქტიურად ვმონაწილეობდი სამეცნიერო კონფერენციებში, კათედრაზე  არ დამტოვეს.  საბჭოთა კავშირში გარემოს დაცვის პრობლემებს და ეკოლოგიას ნაკლები  ყურადღება ექცეოდა, ძირითადი აქცენტი სამრეწველო განვითარებასა და მასთან დაკავშირებულ სფეროებზე იყო გადატანილი. უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ განაწილებით მოვხვდი ამიერკავკასიის ჰიდრომეტეოროლოგიურ ინსტიტუტში,  რომელიც იყო  ცენტრი ამიერკავკასიაში  გარემოს დაცვის, ჰიდრომეტეოროლოგიის და სხვა  მიმართულებებით. გავიარე  ყველა საფეხური: ვიყავი ინჟინერი, უფროსი ინჟინერი, უმცროსი მეცნიერ -მუშაკი, მეცნიერ-თანამშრომელი, ბოლოს კი -  ეკოლოგიის განყოფილების  გამგე. ეს ყველაფერი ტიტანური შრომის ფასად გავიარე. განყოფილების გამგედ დამნიშნეს იმიტომ, რომ ჩემს დარგში  ვიყავი ყველაზე ახალგაზრდა მეცნიერებათა დოქტორი მთელ საბჭოთა კავშირში.  საქართველოში არ იყო  ამ დარგში სადოქტორო საბჭო,  დისერტაციის  დაცვა მომიწია როსტოვის ჰიდროქიმიის ინსტიტუტში.

როდესაც თბილისში ჩამოვედი, მეცნიერებათა აკადემიაში მივედი დიპლომის ასაღებად. იქ   დამხვდა მამაკაცი, რომელმაც  დიპლომი  მაგიდაზე „დამიგდო“, გულნატკენი წამოვედი. ახალგაზრდა ვიყავი,  ჩემთვის ეს  დიდი წარმატება იყო, ვფიქრობდი, სხვებიც გაიზიარებდნენ გულწრფელად ჩემს სიხარულს და მომილოცავდნენ ამ ამბავს, მაგრამ ასე არ მოხდა. კონკურენტებთან მიმართებაში არც მაშინ იყო საქართველოში  მარტივი დამოკიდებულება, ასეთი დამოკიდებულების წინაშე ბევრჯერ აღმოვჩნდი შემდეგ წლებშიც,  როდესაც უკვე პოლიტიკაში ჩავერთე. ჩემმა ხანგრძლივმა ცხოვრებამ მაჩვენა ერთი რამ -  სამწუხაროდ, ძალიან ბევრს არ მოსწონს გვერდით წარმატებული ადამიანის ყოფნა, მათ ურჩევნიათ, წარუმატებელი ადამიანების გარემოცვაში იყვნენ,  სადაც თვითონ გამოჩნდებიან მაგრები. პოლიტიკაშიც ასეა. ყველა ცდილობს მოიშოროს ჭეშმარიტი პოლიტიკოსი, პროფესიონალი და გამოცდილი ადამიანი,  რომ თვითონ ამ ფონზე გამოჩნდეს უფრო მაგარი.

-  თუმცა თქვენ მოახერხეთ ყოფილიყავით  ოთხი მოწვევის  პარლამენტის წევრი და ამ არჩევნებზეც  თქვენი ხელმძღვანელობით „მწვანეთა პარტია“ კვლავ  მონაწილეობს  საპარლამენტო არჩევნებში. როგორ  დაუკავშირეთ მეცნიერმა  ცხოვრება პოლიტიკას?

- „მწვანეთა პარტიაში“ მოვხვდი სრულიად შემთხვევით. ჯერ კიდევ ჰიდრომეტეოროლოგიური ინსტიტუტის განყოფილების გამგე ვიყავი, როდესაც ჩემმა მეგობარმა მითხრა, მუშტაიდის ბაღში კონფერენციაა სოფლის მეურნეობაში სასუქების გამოყენების მიზანშეწონილობასთან დაკავშირებით და ხომ არ წამოხვალო. მე იქამდე „მწვანეთა პარტიასთან“ შეხება არ მქონდა, არ ვიცნობდი ზურაბ ჟვანიას რომელიც  იმ დროს ხელმძღვანელობდა „მწვანეთა პარტიას“. ზურა  ჩემზე  ახალგაზრდა იყო. მივედით კონფერენციაზე, სადაც ცხარე კამათი გაიმართა პროფესიულ საკითხებზე.  ძალიან დამაინტერესა  ამ მოძრაობამ,  მერე ზურაბმაც მთხოვა, ხომ არ ითანამშრომლებ  ჩვენთანო და ასე შევრჩი „მწვანეთა პარტიას“, რომელიც ჩამოყალიბდა მოძრაობის სახით 1988 წელს შოთა რუსთაველის საზოგადოებაში. ამ გუნდში თავიდანვე   შეიკრიბნენ პროფესიონალები და მაღალი დონის მეცნიერები - გივი თუმანიშვილი, ნანა ნემსაძე.  მწვანეთა პარტია ყოველთვის გამოირჩეოდა პროფესიონალიზმით და საქმისადმი პროფესიული დამოკიდებულებით. „მწვანეთა პარტია“  ევროპის მწვანეთა პარტიის დამფუძნებელი  და  საბჭოს წევრი  პარტიაა.

 

იმ პერიოდმა განსაზღვრა ჩემი მომავალი ცხოვრება. იქამდე პოლიტიკასთან შეხება  არ მქონდა და არც ვფიქრობდი ამ მიმართულებით.   ყველაფერი უფლის ნებაა და ღმერთმა განსაზღვრა, რომ შევხვედროდი ზურაბ ჟვანიას.  შემდეგ განვითარდა  ყველასთვის კარგად ცნობილი  მოვლენები. 1992 წლის პარლამენტში  მოვხვდი „მწვანეთა პარტიის“ სიით. საოცარი რამ მოხდა.  სიაში ვიყავი  მეთოთხმეტე, მაგრამ არჩევნებამდე რამდენიმე დღით ადრე გარდაიცვალა ადამიანი, რომელიც ჩემ წინ იყო სიაში და ასე  შემთხვევით მოვხვდი პარლამენტში, სადაც  ვიმუშავე გარემოს დაცვით კომისიაში, მოადგილედ.  ასე ნელ-ნელა  ჩავერთე პოლიტიკურ პროცესებში.  „მწვანეთა პარტიის“  ზურგზე გადაიარა   რთულმა პროცესებმა, რაც იმ წლებში ხდებოდა  ქართულ პოლიტიკაში. 1992 წელს „მწვანეთა პარტიის“ ფრაქციაში იყო 11 ადამიანი, ფრაქციის შემადგენლობა 14  წევრამდე გაიზარდა, ეს იყო ძალიან დიდი ძალა, რამაც  სახელმწიფოს მისცა საშუალება მიგვეღო კონსტიტუცია 1995 წელს. „მწვანეთა პარტიამ“ დიდი როლი შეასრულა სტაბილურობის თვალსაზრისით. იმ  პარლამენტში  იყო 27 პოლიტიკური ორგანიზაცია, ნულოვანი ბარიერის პირობებში, როდესაც ერთ ამომრჩეველს შეეძლო 2-3 პარტიისთვის ხმის მიცემა, ბარიერის გადალახვა არ იყო პრობლემა, ამას გარდა  საჭირო იყო  ქუჩაში არსებული დესტაბილიზაციის თავიდან არიდება და ამ მიზნით  ყველა ძალის შესვლა  პარლამენტში, რომ პროცესები  უფრო ცივილურად განვითარებულიყო. ეს იყო პარლამენტი, სადაც  დეპუტატები ავტომატებით დადიოდნენ, თუმცა მაინც მოხერხდა კონსტიტუციის მიღება, რამაც საფუძველი დაუდო ქვეყნის შექმნას. კონსტიტუცია რომ არ მიგვეღო,    ქვეყანა ვერ შედგებოდა, იქნებოდა სრული ანარქია.  კონსტიტუციამ განსაზღვრა სახელმწიფო მოწყობა, რამაც  მოსპო არაფორმალური დაჯგუფებები,  ჩამოყალიბდა ოფიციალური სტრუქტურები.  1995 წლის კონსტიტუციაზე დაყრდნობით ედუარდ შევარდნაძემ მოახერხა და სახელმწიფო  გაასუფთავა კრიმინალური ჯგუფებისგან.

-  წლები  ხელმძღვანელობდით გარემოს დაცვის მიმართულებას, როგორ იქმნებოდა გარემოს დაცვითი პოლიტიკა იმ წლებში?  

- გარემოს დაცვითი პოლიტიკის შექმნა დაიწყო 1995 წლიდან. როდესაც პარლამენტი შეიკრიბა  1992 წელს  კანონშემოქმედებისთვის არავის ეცალა. პარლამენტში იყო  24 საათიანი ჩხუბი და აყალ-მაყალი. ერთადერთი კანონი, რაც მივიღეთ  იმ წლებში იყო კანონი ნიადაგების დაცვის შესახებ, რომელიც დღესაც მოქმედია. ეს მნიშვნელოვანი კანონი იყო,  რადგან იმ პერიოდში  ნიადაგების მოხსნის  და საზღვარგარეთ გატანის  შემთხვევები ძალიან ხშირი იყო.    

ყველაზე მეტად მეამაყება, რომ მწვანეთა პარტიის ძალისხმევით  1995 წელს მიღებულ კონსტიტუციაში შევიდა  ჩემი დაწერილი მუხლი   გარემოს დაცვასთან დაკავშირებით. ეს იყო 37-ე მუხლი, რომელიც ახალ კონსტიტუციაში უცვლელად გადმოვიდა  29-ე მუხლის სახით.   ეს იყო პირველი პრეცენდენტი,  მსოფლიოს ვერც ერთ კონსტიტუციაში ვერ ნახავთ ასეთ ჩანაწერს, რომელიც არსებობს საქართველოს კონსტიტუციაში  ქვეყანაში ეკოლოგიური გარანტიების შესახებ,  რამაც შემდგომ საფუძველი ჩაუყარა მთელ კანონმდებლობას და იმ რეფორმას, რომელიც  შეიქმნა და გატარდა  გარემოსდაცვით სფეროში. ყველა ძირითადი და ფუნდამენტალური კანონი ჩვენი ხელით არის დაწერილი. ეს იყო წყლის კანონი,  წიაღისეულის კანონი, ტყის კოდექსი, კანონი ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ, კანონი  წიაღის შესახებ. სამწუხაროდ,  ვარდების რევოლუციით მოსულმა ხელისუფლებამ გაანადგურა  და მოსპო ეს კანონმდებლობა, მათ  წარმოუდგენელი  საშინელებები  ჩაიდინეს გარემოს დაცვის სფეროში. არაფერი არ დატოვეს  კანონებიდან, ისე  „გამოშიგნეს“ ყველა კანონი.

2006 წელს შემოიღეს მრავალწლიანი იჯარა, ირანულ, თურქულ ფირმებს 20-25 წლიანი იჯარით მისცეს ტყის მასივები, რამაც მოსპო საქართველოს ტყეები. გასატანად ჭრიდნენ საუკეთესო ჯიშებს,  166 ათასი ჰექტარი ტყე მისცეს 70 ფირმას მრავალწლიან სარგებლობაში,  რისი გაუქმებაც ჩვენ შევძელით 2014 წელს. როდესაც ევროპელ პარტნიორებს ამის შესახებ ვეუბნებოდით, დაჯერება უჭირდათ. ჩვენ შევქმენით გარემოს დაცვის  ფუნდამენტალური კანონი, რომელშიც 2011 წელს შეიტანეს ცვლილება და დაამატეს თავი, შეთანხმება  გარემოს დაცვის სფეროში. ეს იყო ბარბაროსობა გარემოს მიმართ.  ამ ცვლილებებით  თუ კომპანია ფულს წინასწარ გადაიხდიდა, მას თითქმის ყველაფერის უფლება ეძლეოდა გარემოს დაცვის სფეროში,  ეს იყო ტოქსიკური ნივთიერებების მდინარეებში  ჩასხმა, ჰაერში გამონაბოლქვის დაშვება, ნებისმიერი ქმედების საშუალება  დაცულ ტერიტორიებზე და ა.შ.  მაგალითისთვის მოვიყვან ბოლნისის რაიონს, რომელსაც ანადგურებდა მადნეულის გადამამუშავებელი წარმოება, 20 მილიონი დოლარი ჰქონდა კომპანიას გადახდილი და ყველაფრის უფლება ჰქონდა. ეს ცვლილება საკონსტიტუციო სასამართლოში გავასაჩივრეთ. სასამართლომ  2012 წელს გააუქმა  ეს  მუხლი, როგორც კონსტიტუციასთან შეუსაბამო მუხლი.  საკონსტიტუციო  სასამართლოს მოსამართლეები გაოცებას ვერ მალავდნენ ამის გამო, ეს იყო ქვეყნის წინააღმდეგ ჩადენილი  დანაშაული.

- თქვენს პოლიტიკურ კარიერაში იყო რთული პერიოდებიც, როგორ გახსოვთ დღეს ის პროცესები?  

- ასეთი პერიოდები რა თქმა უნდა ბევრი მახსოვს,  ძალიან რთული იყო  ჩემთვის  ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალება საეჭვო პირობებში. ზურა   იყო  დიდი მასშტაბის პოლიტიკოსი, რომ დაცლოდა ბევრ რამეს შეცვლიდა ჩვენს ქვეყანაში. ეს რომ არ მომხდარიყო,  ამიტომ მოიცილეს ის  თავიდან. ასევე ძალიან მძიმე იყო ის დღე, როდესაც მიხეილ სააკაშვილის მითითებით „მწვანეთა პარტია“ მუშტაიდის ბაღში მდებარე   ოფისიდან გამოგვყარეს, თან როგორი ფორმით?!  250  შეიარაღებულმა სპეცნაზელმა ალყა შემოგვარტყა, მთელი ჩვენი ქონება სანაგვეზე გადაყარეს, დაამტვრიეს, დალეწეს  ჩვენი კომპიუტერები. ჩემთვის ყოველთვის მძიმე იყო ღალატი, რის წინაშეც პოლიტიკაში ბევრჯერ აღმოვჩნდი,  ღალატი სამწუხაროდ,  ქართულ პოლიტიკაში ჩვეულებრივი რამ არის.

- თქვენ მუშაობდით დაცული ტერიტორიების  და ეროვნული პარკების კონცეფციაზე,  რაც დღეს ქვეყნის ტურისტული პოტენციალისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი რესურსია.  როგორ მოხდა ამ  პროექტების განხორციელება? 

-  როდესაც დაცული ტერიტორიების კონცეფციაზე დავიწყეთ მუშაობა ძალიან ბევრი წინააღმდეგობის წინაშე აღმოვჩნდით.  ეს არ იყო იოლი ამბავი. პირველად შეიქმნა ბორჯომ ხარაგაულის ეროვნული პარკი, ეს იყო გერმანული გრანტით გაკეთებული პროექტი. იმ ჯგუფებმა, რომელთაც მორები გაჰქონდათ საქართველოს ტყეებიდან, აგვიბუნტა ადგილობრივი მოსახლეობა, მათ ატყუებდნენ, ტყეში არ შეგიშვებენო, რის გამოც დიდი წინააღმდეგობა გვქონდა.  ჩვენ ავაშენეთ  ტყის მიმდებარედ დროებითი ძალიან ლამაზი ნაგებობები, რომელიც გადაწვა მოსახლეობამ,  მაგრამ  მაინც მოვახერხეთ ამ პროექტის ბოლომდე მიყვანა.  დღეს ამ ტერიტორიებიდან,  სადაც უამრავი ტურისტი ჩადის მოსახლეობას  შემოსავლები აქვს. ბორჯომ- ხარაგაულის ეროვნული პარკის შემდეგ გაკეთდა კოლხეთის ეროვნული პარკი, სადაც  ასევე დიდი წინააღმდეგობა შეგხვდა ტორფის მომპოვებელი ფირმებისგან.  ჩვენ ვმუშაობდით კანონზე ცხოველთა სამყაროს შესახებ, ჩავატარეთ რეფორმა სამონადირეო რეგულაციებთან დაკავშირებით.  საბჭოთა კავშირში არსებობდა უზარმაზარი ორგანიზაცია მონკავშირი, რომელიც ძალიან მდიდარი ორგანიზაცია იყო. ტყეებს ფლობდნენ. ამ ერთი კანონით ჩვენ ცივილიზებული სახე მივეცით ნადირობას, რაც ახლა დასაშვებია   წესების დაცვით სატყეო მეურნეობებში.  ჩვენ მაშინ არავითარი ვალდებულებები არ გვქონდა ევროკავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციის,  თუმცა ჩვენ მიერ მიღებული კანონები, ძალიან იყო დაახლოვებული ევროკავშირის კანონმდებლობასთან.  როდესაც ასოცირების ხელშეკრულებას მოვაწერეთ ხელი,  ჩვენ მიერ მიღებულ  კანონებში  მხოლოდ  კოსმეტიკური ცვლილებების შეტანა დაგვჭირდა იმდენად ახლოს იყო ჩვენი კანონმდებლობები.  ორი წელი დაგვჭირდა იმისთვის, რომ ნაციონალური ხელისუფლების მიერ დანგრეული კანონმდებლობა აღგვედგინა და ნორმალურ მდგომარეობამდე  მოგვეყვანა. ეს რთული პროცესი  იყო.  გარემოს დაცვის სფერო იმდენად დიდია და იმდენად ბევრ კანონს მოიცავს, ერთ კანონში ცვლილების შეტანა, მოითხოვს პარალელურად 60 მდე კანონში ცვლილების შეტანას, რაც დიდ სამუშაოებთან არის დაკავშირებული.

-  რა გეგმები აქვს „მწვანეთა პარტიას“ და როგორია პარტიიის სამოქმედო პროგრამა  2020 წლის საპარლამენტო არჩევნების წინ? 

 - ჩვენთვის ახლა მთავარია საქართველო  გამორჩეული ქვეყანა იყოს არა მარტო დემოკრატიული იმიჯით,  ევროპისკენ სწრაფვით და ნატოში გაწევრიანების  მზაობით, ჩვენ გვინდა რომ საქართველოს ჰქონდეს განსაკუთრებული ადგილი მთელ მსოფლიოში, რაც არის ჩვენი პარტიის სამოქმედო გეგმის და საარწევნო პროგრამის მთავარი ნაწილი.  საქართველო უნდა გახდეს ეკოლოგიურად სუფთა ქვეყანა ყველა მიმართულებით:  სამრეწველო თვალსაზრისით, სოფლის მეურენობის  და კვების  პროდუქტების, ბიომრავალფეროვნებასთან დაკავშირებით და ა.შ. ჩვენ უკვე ჩადებული გვაქვს გარკვეული საფუძველი ამ მიმართულებით, მაგალითად, სოფლის მეურენეობის მიმართულებით, 2015 წელს საქართველოში აიკრძალა გენმოდიფიცირებული სოფლის მეურნეობის პროდუქტების წარმოება, ეს უდიდესი ნაბიჯია, რომლისკენაც 20 წელი მივდიოდით.

პროცესი  დავიწყეთ 1995 წელს, როდესაც ამერიკულმა ტრანსნაციონალურმა კომპანიამ შემოიტანა გენმოდიფიცირებული კარტოფილი. ჩვენ ვაიძულეთ  ეს ფირმა  წასულიყო ქვეყნიდან და უკან  გაეტანა თავისი  პროდუქცია. მხოლოდ  2015 წელს მოხერხდა  კანონის მიღება, რის საფუძველზეც  დღეს აკრძალულია გენმოდიფიცირებული პროდუქტები.  დღეს უკვე მოქმედებს ეკოლოგიურად  სუფთა პროდუქციის კანონმდებლობა,  მიღებული  გვაქვს ბიომეურნეობების შესახებ კანონმდებლობა, ჩვენ გვინდა სტიმულირება  მივცეთ ადგილობრივ ფერმერებს, რომ მოხდეს ამ მიმართულების განვითარება  საქართველოში, ფერმერებმა  აწარმოონ ბიოპროდუქცია, რომელზეც ევროკავშირში დიდი მოთხოვნაა.

 „მწვანეთა პარტიას“ 30 წლის ისტორია აქვს. პარტიას ჰქონდა ბევრი ნაყოფიერი  და წარმატებული პერიოდი  თავისი არსებობის  განმავლობაში.  ჩვენ ვართ სტრუქტურულიზებული  ორგანიზაცია საქართველოში.  ჩვენ ვართ დაკავშირებული ევროპის პოლიტიკურ სისტემასთან,  გვაქვს  ფრაქცია ევროპის პარლამენტში. ეს იშვიათი მოვლენაა საქართველოს პოლიტიკური სპექტრისთვის.  სამწუხაროა,  რომ ჩვენთვის საინფორმაციო ველი  ღია არ არის, სამწუხაროდ, ქართულ  პოლიტიკაში ხმაურიანი პარტიები უფრო მეტად ახერხებენ მუდმივად იყვნენ საინფორმაციო ველზე, ვიდრე პროფესიული, საქმეზე ორიენტირებული პარტიები.

- მეცნიერების ნოსტალგია გაქვთ? 

-  რა თქმა უნდა, მეცნიერება გაძლევს მშვიდად მუშაობის საშუალებას,  რაც არ ახასიათებს პოლიტიკას, პოლიტიკაში მუდმივად დაძაბული ხარ. ქართული პოლიტიკის ერთ-ერთი ყველაზე  დიდი   მახასიათებელი არის  უსამართლობა.მუდმივი კონკურენციის პირობებში  ყოველთვის არის მცდელობა დაასუსტონ, დაამცირონ პარტიები, რომლებიც საქმეზე არიან ორიენტირებული,  სხვათაშორის ამას  მხოლოდ ოპონენტები არ აკეთებენ, ამაზე ხშირად არსებული პარტნიორი პარტიებიც კი არ ამბობენ უარს. ეს რთული პროცესია, გულწრფელად გეტყვით, ამას ბევრი გამძლეობა სჭირდება. პოლიტიკური  ბულინგის შედეგად წავიდა ედუარდ შევარდნაძე, ამის გამო ბევრმა პოლიტიკურმა  პარტიამ დაიხურა ქუდი  და გავიდა ასპარეზიდან.  ძალიან მოტივირებული უნდა იყო,  რომ ქართული პოლიტიკის სირთულეს  და სიბინძურეს გაუძლო.  თუ ჭეშმარიტი პოლიტიკოსი ხარ  და პოლიტიკა შენთვის არის ასპარეზი ემსახურო ქვეყანას, ეს ამსუბუქებს სიტუაციას. როცა იცი,  რომ ერთი აგური მაინც გაქვს დადებული ქვეყნისთვის, შეძლებ, რომ  გაძლო. ჩვენმა პარტიამ გააკეთა უზარმაზარი  საქმე გარემოს დაცვაში. ჩვენ შევქმენით   გარემოსდაცვითი პოლიტიკა,   ჩავატარეთ საკანონმდებლო რეფორმა, შევიტანეთ ცვლილებები კონსტიტუციაში და განვსაზღვრეთ  სახელმწიფო პოლიტიკა ამ მიმართულებით. ეს დიდი მოტივაციაა,  გააგრძელო გზა.  ჩემი  შეგნებული ცხოვრების ფაქტიურად ნახევარი   ამ ბრძოლაში გავატარე.  იმის მიუხედავად, რომ ვიცი, ბევრს არ მოვწონვართ ჩვენი წარმატებების გამო, რაც  ბოლო ორ  ათეულ წლებში გვქონდა, მაინც კმაყოფილი ვარ გავლილი გზით, ეს მაძლევს საშუალებას და ძალას, კვლავ  დავრჩე  პოლიტიკაში.

ხანდახან ძნელია შეეგუო და არ გამოხატო პროტესტი იმ უსამართლობის გამო, რაც შენ საწინააღმდეგოდ ხდება.  როგორც პოლიტიკოსს მაქვს თმენის ვალდებულება, და ეს ყოველთვის მახსოვს, მაგრამ  ხანდახან  ვერ ვახერხებ თავის შეკავებას.  ძნელია არ გამოხატო შენი დამოკიდებულება, მით უფრო,  როდესაც ხედავ რომ  ვიღაც თაღლითები, ფულის ტომრები, ცდილობენ თავი წარმოაჩინონ შენი დამცირების ხარჯზე. არ დავასახელებ კონკრეტულ  სახელ-გვარებს, მაგრამ ახალშექმნილი პარტია ორ მილიონს რომ დახარჯავ მარტო პიარში, ასეთ ადამიანს რა მოტივაცია შეიძლება ჰქონდეს  ხელისუფლებაში მოსვლის?  ეს ხომ ყველასთვის ნათელია. მე დავიბადე და გავიზარდე ოჯახში, სადაც სამშობლოს სიყვარული მთავარი ღირებულება იყო. ეს ოჯახი მაძლევს გამძლეობას დღესაც.  მამაჩემი ამბერკი გაჩეჩილაძე იყო  ცნობილი  ლიტერატურმცოდნე, პროფესორი,  უამრავი სახელმძღვანელოს ავტორი. დედა ექიმი პედიატრი იყო. ჩემი უფროსი დაც  - ფილოლოგი, პროფესორი. ჩვენს ოჯახში ქვეყნის სიყვარული, ლიტერატურის, კულტურისადმი დამოკიდებულება იყო განსაკუთრებული. მამაჩემი მეგობრობდა ძალიან ბევრ ცნობილ ადამიანთან, მისი ახლო მეგობრები იყვნენ იოსებ გრიშაშვილი, ჩვენს სახლში მოდიოდა გოგლა ლეონიძე.  პატარა ვიყავი, მაგრამ მახსოვს როგორ საუბრობდნენ საქართველოს მომავალზე. ამან განსაზღვრა ჩემი ცხოვრება.  საბჭოთა კავშირში სტიმულირების მიზნით  მეცნიერებათა აკადემია  აგარაკებით უზრუნველყოფდა მეცნიერებს, ჩვენ გვქონდა პატარა აგარაკი  წაღვერში,  სადაც ჩვენ გვერდით  ცხოვრობდნენ  აკადემიკოსები  სიმონ ყაუხჩიშვილი, გიორგი  ჭოღოშვილი,ავლიპ ზურაბიშვილი. სამშობლოს სიყვარული ამ ხალხისგან ვისწავლე, ეს არის  ჩემი შინაგანი მოტივაცია. საქმისადმი დამოკიდებულება, რისი დეფიციტიც არის ჩვენს ქვეყანაში.

ძალიან მაწუხებს, როდესაც ვხედავ  თუ ვის აქვს ახალ პარლამენტში მოხვედრის შანსი. ეს  პარლამენტი, რომელიც ახლა შედგება   წინასწარ ძალიან მძიმე შთაბეჭდილებას ტოვებს ჩემზე,  მახსენებს 90- იანი წლების პარლამენტს. უკვე ტრადიციად იქცა, როცა ოჯახებით მოდიან   ქართულ პოლიტიკაში და  რჩებიან წლები. ეს არ არის სწორი. ყველამ თავისი გზა უნდა გაიაროს. ჩემმა ქალიშვილებმა  სხვა პროფესიული არჩევანი  გააკეთეს, თუმცა ჩემ გვერდით არიან და ძალიან მეხმარებიან. არც  მინდოდა, ისინიც რომ პოლიტიკაში ყოფილიყვნენ, ეს არ არის იოლი სფერო.  7 შვილიშვილი მყავს, არ ვიცი როგორი გარემო იქნება წლების შემდეგ ჩვენს ქვეყანაში, თუმცა  მე არც  მათ არ ვუსურვებდი  ასეთ  პოლიტიკაში ყოფნას. სამწუხაროდ, დღეს ქართული პოლიტიკა  არაფრისმცოდნე პოპულისტებით არის სავსე და  არა საქმეზე ორიენტირებული ადამიანებით,  ასეთი  პოლიტიკოსების მოტივაცია  მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი  ინტერესებია, რაც  ძალიან ცუდია. ეს ვერც  გარემოს შეცვლის და ვერც ქვეყნის  განვითარებას შეუწყობს ხელს.  მინდა მჯეროდეს, რომ ქართულ პოლიტიკაში ეს მიდგომები შეიცვლება და წლების შემდეგ მაინც სხვა პოლიტიკური სტანდარტი იქნება დამკვიდრებული.   

თამარ გუნია

ანალიტიკა
«The Washington Post» (აშშ): „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“

ამერიკული გაზეთი „ვაშინგტონ პოსტი“ (The Washington Post) აქვეყნებს სტატიას სათაურით „ომისადმი შიშის გამო, საქართველო რუსეთისაკენ დაბრუნებას ირჩევს“ (ავტორი - მარია ილიუშინა), რომელშიც განხილულია არჩევნებისშემდგომი სიტუაცია საქართველოში.

გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:

(...) ქართველთა უმრავლესობა - გამოკითხვების მიხედვით, 80%-ზე მეტი - მხარს უჭერს ქვეყნის ევროპულ ორიენტაციას და მოსკოვის მიმართ მაინცდამაინც განსაკუთრებულ სიყვარულს არ ამჟღავნებს, ოპოზიცია კი ცდილობს ხმის მიცემის შედეგები წარმოადგინოს როგორც არჩევანი ევროკავშირსა და რუსეთს შორის.

მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ ორ ქვეყანას შორის 2008 წლის აგვისტორში მომხდარი ხანმოკლე ომის შედეგად საქართველოს ტერიტორიის 20% დე-ფაქტოდ რუსეთის კონტროლის ქვეშ იმყოფება, მოსკოვის სამხერო ძლიერების ჩრდილი სულ უფრო შესამჩნევი ხდება. შესაბამისად, „ქართულმა ოცნებამ“ ამომრჩევლებს უფრო რადიკალური დილემა შესთავაზა: არჩევანი მშვიდობასა და ომს შორის.

მმართველი პარტიის „რუსეთის მხარეს შებრუნება“ შედარებით ახალ მოვლენას წარმოადგენს. 2012 წელს, როცა „ქართული ოცნება“ ხელისუფლებაში მოვიდა, მნიშვნელოვან საგარეოპოლიტიკურ წარმატებას მიაღწია - სწრაფად დაუახლოვდა ევროკავშირს მასში გაწევრიანების სურვილით, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყების კვალობაზე პარტიამ რუსეთის ორბიტისაკენ გადაუხვია. მთავრობამ ევროპა და ადგილობრივი ოპოზიცია წარმოადგინა „ომის გლობალური პარტიად“, რომელსაც სურს საქართველო მოსკოვთან ომში ჩაითრიოს და კრემლთან დაპირისპირების ინსტრუმენტად გამოიყენოს

ამჟამად „ქართული ოცნება““ ოფიციალურად პრორუსულ პარტიას არ წარმოადგენს, მაგრამ ხშირად მისი პრაქტიკული მოქმედება საერთო პრორუსულ ჩარჩოებში ჯდება. 

ევროპული გზიდან გადახვევის პოლიტიკის ცენტრში მოჩანს „ქართული ოცნების“ დამაარსებელი ბიძინა ივანიშვილი - მილიარდერი, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, რომელიც ბოლო ათწლეულში წავიდა ქართული პოლიტიკიდან, მაგრამ იმავდროულად გავლენიან ადამიანად რჩებოდა. ბიძინა ივანიშვილი რუსეთში ყოფნის დროს გამდიდრდა, 1990-იან წლებში და როგორც მისი კრიტიკოსები ამბობენ,  მისი რიტორიკა და პოლიტიკური მრწამსი რუსეთის ლიდერის პოზიციას უთავსდება.

რუსეთის არმიის უკრაინაში შეჭრის დაწყებიდან პურველ ეტაპზე საქართველომ უკრაინას მხარი დაუჭირა. თბილისში დღესაც ბევრი უკრაინული დროშა ფრიალებს, მაგრამ მთავრობა თავს იკავებს რუსეთის გადაჭარბებული კრიტიკისაგან და ერიდება ანტირუსული სანქციების რეალიზებას.

„ჩვენ, როგორც ქვეყნის მმართველმა პარტიამ, მთავრობამ, ყველაფერი გავაკეთეთ უკრაინისა და უკრაინელი ხალხის მხარდასაჭერად“, - განაცხადა „ვაშინგტონ პოსტთან“ საუბარში „ქართული ოცნების“ თავმჯდომარის მოადგილემ არჩილ თალაკვაძემ, მაგრამ, მისი თქმით, დასავლეთის ოფიციალურმა პირებმა რუსეთ-უკრაინის ომში საქართველოს ჩათრევა მოისურვეს: „ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ ასეთი პოლიტიკა საქართველოსათვის ძალზე სარისკო და გაუმართლებელი იქნებოდა“.

„ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის დროს აქტიურად ისარგებლა უკრაინის ომით და ამომრჩევლებს პლაკატების სერია შესთავაზა, რომლებზე გამოსახულია ერთი მხრივ, ომით დანგრეული უკრაინის ქალაქები და სოფლები, მეორე მხრივ - აღმშენებლობის პროცესში მყოფი საქართველო. ასეთმა პროპაგანდამ თავისი გამოძახილი ჰპოვა რუსეთთან ომგადატანილ საქართველოს მოსახლეობაში, განსაკუთრებით სოფლებში, ოკუპირებულ რეგიონებთან ახლოს, მხარეთა დამაშორიშორებელ ე.წ. სადემარკაციო ხაზის გასწვრივ.

როგორ ავიცილოთ თავიდან ომი

ქართველებს კარგად ახსოვთ 2008 წლის აგვისტოს ომი. ჭორვილისაკენ - ბიძინა ივანიშვილის მშობლიური სოფლისაკენ მიმავალი გზა, რომელიც კავკასიის ქედის სამხრეთ კალთებზე მდებარეობს, სწორედ რუსეთის მიერ ოკუპირებული რეგიონის - სამხრეთ ოსეთთან ახლოს გადის, სულ რაღაც ორიოდე კილომეტრში, სადემარკაციო ხაზთან.

ჭორვილაში ბიძინა ივანიშვილს თითქმის ეროვნულ გმირად თვლიან - მდიდარ ადამიანად, რომელიც თანასოფლელებს ყოველმხრივ ეხმარებოდა - სახლებისა თუ გზების მშენებლობაში, ჯანდაცვასა თუ კომუნალური გადასახადების გადახდაში, სანამ მან სახელმწიფო თანამდებობა - ქვეყნის პრემიერ-მინისტრის პოსტი არ დაიკავა.

„მე ომის მოწინააღმდეგ ვარ. დარწმუნებული ვარ, რომ „ქართული ოცნება“ მსვიდობას შეინარჩუნებს. არ გვსურს, რომ რომელიმე ქვეყანა საქართველოს მტერი იყოს და არც ის გვინდა, რომ საქართველოს იყოს სხვა ქვეყნის მტერი“, - ამბობს გიორგი გურძენიძე, სკოლის დირექტორი, რომელსაც ახსოვს, თუ როგორ ხმაურით დაფრინავდნენ სოფლის თავზე, ცაში რუსული თვითმფრინავები 2008 წელს.

„ქართული ოცნება“ აქტიურად უჭერს მხარს ბიძინა ივანიშვილის პოლიტიკური კურსის ორ ძირითად მომენტს - მშვიდობას ნეიტრალიტეტის გზით და ქართული ტრადიციული ფასეულობების დაცვას. „ქართული ოცნების“ მტკიცებით, მისი სტრატეგიული მიზანი არ შეცვლილა - ევროინტეგრაცია ძალაში რჩება, რომლის რეალიზებას 2030 წლისათვის არის დაგეგმილი: საქართველო ევროკავშირის წევრი გახდება „ღირსეულად“ და ტრადიციული ეროვნული ფასეულობების დაცვით.

„რა თქმა უნდა, მსურს ევროკავშირის წევრი ვიყოთ, მაგრამ ჩვენ ჩვენი წინაპრების ღირსებაც და მემკვიდრეობაც უნდა დავიცვათ. ქალი ქალი უნდა იყოს, კაცი კი - კაცი“, - ამბობს ჭორვილელი მამია მაჭავარიანი.

ქართველთა ღირსება კი დაცული იქნება ორი კანონით, რომლებმაც, პრაქტიკულად, ევროკავშირში საქართველოს პოტენციური წევრობის პროცესი შეაჩერეს - იმიტომ, რომ მათი დებულებები ევროპული ბლოკის სტანდარტებს ეწინააღმდეგება. ეს კანონებია „ოჯახური ფასეულობებისა და არასრულწლოვანების დაცვის, ასევე უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ, რომლებიც, როგორც ოპოზიცია აცხადებს, რუსული სამართლებრივი აქტების ასლებს წარმოადგენენ.

ევროპა შორეული ხდება?!

საქართველოს დედაქალაქის მცხოვრებთა ნაწილი შეშფოთებულია, რომ ქვეყნის შანსი ევროკავშირის წევრობაზე მცირდება. „არჩევნებში „ქართული ოცნების“ გამარჯვება სხვა არაფერია, თუ არა ხელისუფლების უზურპაცია“, - ამბობს 38 წლის გიორგი, რომელიც გვარს არ ასახელებს, ვაითუ დევნა დაუწყონ, - „ჩვენ ევროკავშირთან ინტეგრაცია უნდა გავაღრმავოთ. რუსეთთან დაახლოებას კი არცერთი ნორმალური ქვეყანა არ ცდილობს. პრორუსუსლი ორიენტაცია თვითმკვლელობას ნიშნავს, რადგან მოსკოვი არანაირი შეთანხმების პირობებს არ იცავს“.

ოპოზიცია მწვავედ აკრიტიკებს „ქართული ოცნების“ ომის წინააღმდეგ მიმართულ კურსს და მას პროპაგანდისტულს უწოდებს, ზოგიერთები კი თვლიან, რომ მმართველ პარტიის მხრიდან ამგვარი ლოზუნგების წარმოჩენა ხელისუფლებაში დარჩენასა და ერთპარტიული მმართველი სისტემის შენარჩუნებას ემსახურება.

პარტია „საქართველოსათვის“ ლიდერის გიორგი გახარიას განცხადებით, ბიძინა ივანიშვილისა და „ქართული ოცნების“ პოლიტიკაში მომხდარი ცვლილებები - პრორუსული გადახრები - იმითაა გამოწვეული, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ხელისუფლების როტაციას ნიშნავს: „მისი მთავარია მიზანია ხელისუფლების შენარჩუნება. იგი ხედავს, რომ ევროპული დემოკრატია ხელისუფლების არჩევნების გზით შეცვლას ითვალისწინებს“.

მაგრამ არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ მიმდინარე საპროტესტო აქციები ისეთივე ძლიერი და ფართო არ არის, როგორიც გაზაფხულზე მიმდინარეობდა ზემოთ ხსენებული კანონების მიღების დროს. ეს ნიშნავს, რომ ოპოზიცია გამოფიტულია. მათ ვერც დასავლეთი ვერ უწევს სათანადო დახმარებას. ბრიუსელს შეუძლია გარკვეული ზეწოლა მოახდინოს „ქართულ ოცნებაზე“, მაგრამ ევროპელი ჩინოვნიკების რეაქცია აწონილ-დაწონილია: დამკვირვებლებმა ნამდვილად დააფიქსირეს დარღვევები, მაგრამ მათ თავი შეიკავეს იმის განცხადებაზე, რომ არჩევნები გაყალბდა და ხმები მოპარულია.

არჩევნებში მომხდარი ყველა დარღვევის დეტალურად გამოკვლევა დროს მოითხოვს - კვირეებს და შეიძლება თვეებსაც, თანაც საკმაოდ რთულია მათი დამტკიცება-დადასტურება. „ჩვენ ახლა ისეთ სიტუაციასთან გვაქვს საქმე, როცა დასავლეთს არ სურს ხისტი ნაბიჯები გადადგას საკმარისი მტკიცებულებების გარეშე, ოპოზიციას კი საკმარისი მტკიცებულებები არ აქვს“, - ამბობს ჯონ დიპირო საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტიდან.

ბიძინა ივანიშვილი აშკარად იმაზე დებს თავის ფსონს, რომ ევროპა საქართველოსადმი ინტერესს დაკარგავს. ჯერ კიდევ ზაფხულში იგი აცხადებდა, რომ აშშ-ის საპრეზიდენტო არჩევნებში დონალდ ტრამპის გამარჯვება რუსეთ-უკრაინის ომს დაასრულებს. „ჩვენ მაქსიმუმ ერთი წელი გვაქვს, რომ ეს ყველაფერი მოვითმინოთ, შემდეგ კი [დასავლეთის] გლობალური და რეგიონული ინტერესები შეიცვლება, მათთან ერთად კი შეიცვლება ინტერესები საქართველოს მიმართაც“, - ამბობდა ბიძინა ივანიშვილი, - ომის დასრულებასთან ერთად კი ყველა გაუგებრობა ევროპასთან და ამერიკასთან გაქრება“.

წყარო: https://www.washingtonpost.com/world/2024/11/21/georgia-russia-elections-influence/

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.