USD 2.7203
EUR 3.2029
RUB 3.4550
თბილისი
ემზარი გამოასვენეს სამების ტაძრიდან, რომელიც მისი ცხოვრების გვირგვინად იქცა
თარიღი:  2451

 

2019 წლის 23 ნოემბერს, გიორგობის ბრწყინვალე დღესასწაულის ზეიმის დღეს, წმიდა სამების საკათედრო ტაძრის გახსნიდან 15 წელი შესრულდა. სააგენტო „თბილის პოსტმა“ ამ თარიღთან დაკავშირებით მოიძია და ჩაწერა ის რესპოდენტები ვისაც დიდი წვლილი მიუძღვით ამ გრანდიოზული ნაგებობის მშენებლობაში

სამების საკათედრო ტაძრის  კონსტრუქტორის ბ-ნი ემზარ კიზირიას შესახებ, მის  მეუღლეს ქ-ნ მაყვალა რატიანს გავესაუბრეთ.

"ემზარ კიზირია, სამების საკათედრო ტაძრის  კონსტრუქტორი. 1990 წლიდან აქტიურად თანამშრომლობდა სრულიად საქართველოს საპატრიარქოს საეკლესიო ხუროთმოძღვრების ცენტრთან; 1992 წელს დაინიშნა ცენტრის მთავარ ინჟინრად, წმინდა სამების საკათედრო ტაძრის პროექტის მთავარ ინჟინრად, მთლიანი კომპლექსის აღმშენებლობის შემოქმედებითი გაერთიანება "კათედრალის" მთავარ ინჟინრად."

- ქ-ნ მაყვალა, ორიოდე სიტყვით მოგვიყევით, რას საქმიანობდა თქვენი მეუღლე სამების ტაძრის მშენებლობამდე

ემზარმა პოლიტექნიკური ინსტიტუტის  სამშენებლო-საინჟინრო ფაკულტეტი დაამთავრა, ძალიან უყვარდა თავისი საქმე.  ის იყო პროფესიონალი ინჟინერი-კონსტრუქტორი.   ემზარს მოუწია მუშაობა თითქმის ყველა პროექტზე, რაც კი იმ პერიოდში კეთდებოდა, უფრო მეტიც,  ის მონაწილეობდა საკავშირო მნიშვნელობის პროექტებშიც -  მერაბ ჩხენკელთან ერთად  თითქმის ყოველ კვირას  ჩადიოდა მიუსერაში, სადაც გორბაჩოვის აგარაკის მშენებლობა მიმდინარეობდა.  ემზარი  ამ აგარაკის კონსტრუქციის ავტორი იყო.  სამების საკათდრო ტაძრის მშენებლობამდე მუშაობა მოუწია   სურამის ეკლესიის მშენებლობაზე, მაგრამ  სამების ტაძარი, იყო მისი პროფესიული კარიერის  გვირგვინი. 

 - როგორ მოხვდა  თქვენი მეუღლე  სამების ტაძრის პროექტში?

- ემზარი   ჯერ კიდევ სტუდენტობიდან მეგობრობდა არჩილ მინდიაშვილთან,  შემდეგ ერთად მუშაობდნენ "სახქალაქმშენსახპროექტში".  ემზარი  სამების მშენებლობის პროცესში ჩაერთო თავიდანვე, მაშინ  როდესაც არჩილმა კონკურსისთვის არქიტექტურული პროექტის გაკეთება დაიწყო. ღამეებს ათენებდნენ   მუშაობაში.  ემზარი  პასუხისმგებლობით  გამორჩეული ადამიანი იყო, ასეთი მაშტაბური პროექტის კონსტრუქცია, რაც არის სამებაში, არ იყო მარტივი სამუშაო, ყველა დეტალი დიდი პასუხისმგებლობით იყო გასათვლელი და გასათვალისწინებელი. არ იცოდა რა იყო დაღლა,  24 საათის განმავლობაში შეუჩერებლად მუშაობდა. ჩვენც ყველა ემოციურად ისე ვიყავით დაკავებული ამ მშენებლობასთან, მთელი ოჯახი,  ჩვენი ორი ვაჟი, თითქმის  ათი წელი ამით  ვცხოვრობდით, ასე  იყვნენ  ყველას  ოჯახის წევრები, მეუღლეებს სადილიც კი მიგვქონდა ხოლმე ხანდახან,  რადგან ჩვენი ქმრები ღამეეს იქ ათენებდნენ. ემზარი შემოირბენდა ნახევარი საათით სახლში და ისევ სამებაზე იწყებდა:  საუბარს, წამოდი გაჩვენო, როგორ ამოდის კედლები,  როგორ შენდება, ემოციებით იყო ხოლმე სავსე.  ხშირად მივდიოდი მშენებლობის დროს, განსაკუთრებულად მახსოვს რამდენიმე დღე -  როდესაც ქვაბულში წარწერიანი ქვები ჩაიდო ტაძრის საძირკველში, უამრავი ხალხი მოგროვდა.  ძალიან დიდი მოვლენა იყო ჯვარის დადგმა, ამაზე ბევრი თქმულა და დაწერილა, თუმცა არავინ იცის, რომ პატარა წვლილი მეც მიმიძღვის.  იმ პერიოდში  არ  არსებობდა ასეთი სიმაღლის ტაძრის მშენებლობის გამოცდილება,  შესაბამისად, არ იყო  ტექნიკა,   მშენებლებს უწევდათ ურთულესი სამუშაოების შესრულება ძალიან მწირი ტექნიკის ხარჯზე.  მახსოვს,  ძლივს იშოვეს ამწე, რომელიც ჯვარს ასეთ სიმაღლეზე აიტანდა. ერთ-ერთი ინჟინრის რჩევით  შეკრეს დიდი კოლოფი, რომელიც უნდა გავსებულიყო წყლით, და უნდა ყოფილიყო ჯვრის საპირწონე ამწეზე.  წინასწარ მოსინჯეს რა გამოვიდოდა ამ მეთოდით, როდესაც კოლოფიდან წყლის გამოშვება  დაიწყეს და   კოლოფში წყალი რომ განახევრდა, კოლოფმა დაიწყო  კედელზე მიხეთქება, რაც შეუშლიდათ  ხელს ჯვრის დადგმაში.  ამას ქარიც  რომ დაემატებოდა, შესაძლებელი იყო, საერთოდ დაზიანებულიყო კედელი. მაშინ  პირველად ვნახე  აღელვებული ემზარი,  წუხდა. ვუთხარი:  არ ვიცი ჩემი, ექიმის რჩევა თქვენ რაში გამოგადგებათ, მაგრამ ვიცი, როგორ უნდა შეაჩეროთ კოლოფში წყლის მოძრაობა-მეთქი. გაკვირვებულმა შემომხედა. ვურჩიე შეეძინათ  რეზინის ბურთები, რომლითაც გაავსებდნენ კოლოფს. როდესაც გამოუშვებდნენ წყალს კოლოფიდან, ბურთები ამოტივტებოდა, სიცარიელეს ამოავსებდა და ასე მოაგვარებდნენ კოლოფის რხევის  პრობლემას. სიმართლე გითხრათ, გამოადგათ ეს მეთოდი, რაზედაც ემზარი ხშირად მეხუმრებოდა ხოლმე, ფიზიკის ახალი კანონი აღმომაჩენინე კონსტრუქტორ  კაცსო!   

სამების საკათედრო  ტაძარზე მთელი საქართველო მუშაობდა.  როდესაც  დასრულდა მშენებლობაც  და  მოსაპირკეთებელი სამუშაოებიც, ითქვა, რომ უნდა დასუფთავებულიყო იქაურობა, ტაძარი გაივსო ქალბატონებით. მეც იქ ვიყავი. საოცრება ვნახე.  მაშინ არ იყო ისეთი   დასასუფთავებელი საშუალებები, რაც ეხლაა,  მორწმუნე დედებს  თავიანთი შვილების პერანგები და ზეწრები ჰქონდათ მოტანილი, ამითი იწმინდებოდა ტაძარი. არავის  არ დაუვალებია მოსახლეობისთვის ტაძრის დალაგება, თუმცა ყველა ცდილობდა, თავისი ხელით შეხებოდა, თავისი წვლილი შეეტანა სამებაში.      

- ალბათ, განსაკუთრებით ემოციური დღე იყო თქენთვის სამების  ტაძრის კურთხევა.

- ეს იყო უზარმაზარი ზეიმი, უამრავი სტუმარი ჩამოვიდა უცხოეთიდან.  ყველას ამაღლებული გრძნობა ჰქონდა. იმ დღეს, სახლში ძალიან გვიან წამოვედით.  ღამის სამი საათი იქნებოდა ემზარმა მთხოვა, წამოდი სვეტიცხოველში მოვილოცოთო. როდესაც ტაძრიდან გამოვედით, ემზარმა მითხრა, ხომ დიდებულია სვეტიცხოველი, მაგრამ ჩვენი სამება  მაინც სხვა არისო. იმდენად ამაღლებული იყო მისი დამოკიდებულება სამების მიმართ,  ვერ მალავდა, გავეხუმრე, ხიბლში არ ჩავარდე-მეთქი.  ემზარი იმდენად მოკრძალებული ადამიანი იყო, ვინც მას იცნობდა,  ყველამ იცოდა მისი ეს თვისება. ტაძრის მშენებლობაში ჩართვამდე, არ იყო ისეთი  ეკლესიური, როგორც შემდეგ გახდა -  რწმენა  ძალიან განუმტკიცდა. 

-  როგორ გაგრძელდა მისი  ცხოვრება სამების პროექტის დასრულების შემდეგ? 

- სამების ტაძრის დასრულების  შემდეგ, ეს ჯგუფი, რომელიც საუკეთესო სპეციალისტებისგან შედგებოდა,   განუყოფელი იყო. ისინი ძალიან დამეგობრდნენ, ხშირად იკრიბებოდნენ ჩვენთან აბაშაში.  ემზარი წარმოშობით იყო  აბაშის რაიონის სოფელ კოდორიდან,  ნაესაკლოს გაგრძელებაა ეს სოფელი. ძალიან უყვარდა ემზარს თავისი მამა-პაპისეული მიწა.   ემზარი 59 წლის ასაკში გარდაიცვალა მოულოდნელად, გულის შეტევით. წმინდა  სამებიდან გამოასვენეს, ტაძრიდან, რომელიც მისთვის ყველაზე ძვირფასი იყო.  ემზარი იყო პირველი ვინც წავიდა ამ ქვეყნიდან, მათ შორის, ვინც სამება ააშენა. დაახლოებით ექვს თვეში გარდაიცვალა და სამებიდან გამოასვენეს  ბატონი ირაკლი ანდრიაძე, ამ  მშენებლობის ორგანიზატორი და ხელმძღვანელი.     

ემზარის გარდაცვალების შემდეგ ძალიან გამიჭირდა სამებაში მისვლა. სხვა ტაძარი ავირჩიე, რომელიც ასევე   ემზარის კონსტრუქციით არის აშენებული. ხუთი წლის შემდეგ  პირველად მივედი სამებაში, ჩვენი გვარის  კიზირიების გვარის შეკრებაზე. ცუდად გავხდი,  გამიჭირდა ემზარის გარეშე სამებაში ყოფნა. შემდეგ მარტო წავედი, მინდოდა დამეძლია ის განცდა, რაც მქონდა, რაც დამრჩა ჩემი  მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ, მაგრამ ვერ შევძელი.  სამების ტაძარი ჩემი მეუღლისთვის იმდენად ძვირფასი იყო, თითქოს ისეთ რამეს შევეხები, რაც წარსულში დარჩა.  ალბათ, მოვა, დრო "დავბრუნდები" ჩემს საყვარელ ტაძარში, რომელიც  ყოველთვის  მენატრება და მახსენებს იმ წლებს, რომელიც ჩემმა მეუღლემ ამ დიდებულ  ტაძარს მიუძღვნა.

თამუნა სამადაშვილი  

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.