,
არტემ ერქომაიშვილის უნიკალურ ჩანაწერს , სულ ახლახანს, ანსამბლ " ადილეის" წევრი, ფოლკლორის ცენტრის არქივარიუსი სანდრო ნათაძე, შეიძლება ითქვას, ბედნიერი შემთხვევითობის შედეგად გადააწყდა.
მან ერთ-ერთ პროექტზე მუშაობისას, ეროვნულ არქივში ეთნომუსიკოლოგ კახი როსებაშვილის მასალებში, სოფელ მაკვანეთში ექსპედიციისას გაკეთებულ ჩანაწერებს მიაგნო .
"ვხედავ წერია „ოზურგეთის მაზრა. სოფ. მაკვანეთი - 1966 წელი.“ კლასგარეშედ დამაინტერესა მაკვანეთში რა ჰქონდა ჩაწერილი კახის, გავყევი და აღწერა - „არტემ ერქომაიშვილი 3 ხმა“, „აღდგომის და მიცვალებულის საგალობლები“. ცოტა მოვიფშვნიტე თვალები, ვიცოდი, რომ 1966 წელს ჩაწერილი აღდგომის საგალობლები, არტემისგან ჩაწერილი, კახის გადატანილი ჰქონდა ნოტებზე და გამოიცა კიდეც, თუმცა ამის აუდიო ჩანაწერები თუ არსებობდა არ ვიცოდი." - ყვება სანდრო ნათაძე და ანზორ ერქომაიშვილის მონათხრობს იხსენებს, თუ როგორ ჩაწერა მისმა მარტოდ დარჩენილმა ბაბუამ, არტემ ერქომაიშვილმა, სამგლოვიარო საგალობლები, გამომდინარე იქიდან, რომ ამ ჰანგების მცოდნე კაცი აღარავინ აღარ იყო და არ უნდოდა მის დაკრძალვას იმ ჰანგების გარეშე ჩაევლო, რომელსაც მთელი ცხოვრება შესწირა, ამიტომ ადგა და ორი მაგნიტოფონის საშუალებით ჩაწერა სამგლოვიარო წესის საგალობლები საკუთარი გასვენებისთვის! როგორც ანზორ ერქომაიშვილი იხსენებდა , ამ ჩანაწერების გაკეთების შემდეგ, ერთ წელიწადში, 1967 წელს არტემიც გარდაიცვალა და არტემის მიერ შესრულებული საგალობლები მისსავე გასვენებაში აუჟღერებიათ.
წლების შემდეგ, ანზორ ერქომაიშვილს მოუძიებია სახლში ეს ბაბინა და ჩამოუტანია თბილისში, მიშა კილოსანიძესთან გასაციფრებლად. იმ დღეებში ორივე ერთად საზღვარგარეთ მიდიოდნენ, ამიტომ შეუნახავთ ეს ბაბინა, რომ ჩამოსვლისთანავე გაეციფრებინათ. ჩამოსულებს კი ადგილზე აღარ დახვედრიათ. ეს ჩანაწერი უკვალოდ დაიკარგა. სანდრო ნათაძე რამდენიმე წლის წინ მიშა კილოსანიძესაც დაუკავშირდა, თუმცა უშედეგოდ, ჩანაწერების კვალი გაქრა.
გურულ-აჭარული გუნდი ა. ერქომაიშვილისა და ვ. სიმონიშვილის ხელმძღვანელობით - 1917-18 წელი
ყველაფერი კი თავიდან მაშინ დაიწყო, როდესაც სანდრომ ეროვნულ არქივში ეთნომუსიკოლოგ კახა როსებაშვილის კატალოგს მიაგნო. სანდრო ნათაძე : " ერთადერთი რაც თავში აზრად მომდის, არის ის, რომ სწორედ ესაა ის ჩანაწერები, რაც დღემდე დაკარგულად მიიჩნეოდა, თუმცა ეს მხოლოდ ვარაუდი იყო, რასაც ვერაფრით ვერ ვამტკიცებდი. ჩანაწერები ადგილზე მოვისმინე, რა თქმა უნდა , იყო განცვიფრება და ამ განცვიფრების ფონზე გამოვედი ერ. არქივიდან, პირველი ვისაც დავურეკე იყო Ilia Jgharkava, რომელსაც სულ სხვა დამოკიდებულება აქვს არტემთან . ასევე, მას კოლოსალური სამუშაო აქვს ჩატარებული მის ჩანაწერებზე, ბოლო-ბოლო მარტოდთქმული მარგალიტები Pearls of Georgian Chant-ის ავტორია .
ჩემი თეორია კი, რომლის მიხედვითაც კახიმ ჩაწერა ეს საგალობლები მაკვანეთში, შემდეგ არტემის თხოვნით სამგლოვიარო საგალობლები გადაუწერა ცალკე ბაბინაზე, რომელიც ან დაუტოვა, ან გაუგზავნა და სწორედ ის, დატოვებული ასლია დაკარგული, ორიგინალი კი აქ იყო ერ. არქივიში, ილიამ თან გაიზიარა ეს აზრი, თან სკეპტიკურადაც შეხედა და დაუშვა, რომ შესაძლებელია ის კიდევ სხვა ჩანაწერები იყო. ასევე, ერთ-ერთი პირველი ვისაც ეს ამბავი გავუზიარე იყო Brian Fairley რომლის სადისერტაციო ნაშრომის თემა იყო მრავალ არხზე ჩაწერილი ქართული ხალხური სიმღერები. ბრაიანი ძალიან იყო დაინტერესებული არტემის ამ „დაკარგული“ ჩანაწერებით, ამ თემაზე ერთი საინტერესო სტატიაც აქვს დაწერილი. ვიცოდი გაუხარდებოდა და დავურეკე. მოლოდინი გამართლდა.
იქვე ვუთხარი რასაც ვფიქრობდი, ამ ჩაწერების ისტორიაზე, ბრაიანი დაფიქრდა რამდენიმე წამით და მეუბნება - „მართალი ხარ, სანდრო!“ და მიგზავნის ხელოვნების სასახლის არქივში ნანახ წერილს, რომელსაც კახი როსებაშვილი წერს არტემ ერქომაიშვილს:
„გამარჯობათ არტემ ბაბუ! მოგიკითხავთ დიდი პატივისცემით. იმედია კარგად იქნებით. გიგზავნით საგალობლების ჩანაწერს, იმ საგალობლებისას, რომლებიც თქვენ გინდოდათ. თუ ჩანაწერის ხარისხი არ მოგეწონოთ მე ნუ დამაბრალებთ და ნუ დამემდურებით, რადგან ჩვენ რომ ვწერდით ის აპარატურა არ იყო მაღალხარისხოვანი და უკეთესი ჩანაწერის გაკეთება ვერ მოხერხდებოდა, თუმცა ბევრს ვეცადე გამეუმჯობესებინა. თითქოს უკეთესი გამოვიდა, მაგრამ არ ვიცი თქვენ როგორ მოგეწონებათ.“
ასე აღმოაჩინა სანდრო ნათაძემ იმ გურული ზარის აუდიოჩანაწერი, რომელიც არტემმა საკუთარი გასვენებისთვის ჩაწერა.
კახი როსებაშვილის წერილი კი არტემის მიმართ ასე სრულდება : „იმედია მოსასმენად გამოდგება“ ეს უნიკალური საარქივო მასალა ახლა ინტერნეტში ყველასთვის ხელმისაწვდომია.
ჩანაწერი - https://soundcloud.com/
ფოლკლორის ცენტრი
• Folklore Centre
#არტემერქომაიშვილი
#თამარმამალაძე
#ორისიტყვახალხურსიმღერაზე
„სუფრა - ასე ჰქვია ქართულ მოლხენა-დროსტარებას, რომელიც სტუმართმოყვარეობისა და მხიარულების განსახიერებას წარმოადგენს. რომელი კერძებს მიირთმევენ ქართველები სტუმრებთან ერთად? ჩვენი კორესპონდენტი შეეცადა ქართული სუფრის დიდებულება ეჩვენებინა და დარწმუნდებით, რომ ეს მართლაც კარგად გამოუვიდა“, - ასე იწყება გერმანულ გაზეთ „ფრანკფურტერ ალგემაინე ცაითუნგში“ (Frankfurter Allgemeine Zeitung) გამოქვეყნებული სტატია სათაურით „ქართული სამზარეულოს მრავალფეროვნება“ (ავტორი - მაიკე ფონ გალენი).
გთავაზობთ პუბლიკაციას შემოკლებით:
„როცა მივედით, მაგიდა უკვე გაშლილი დაგვხვდა: თეფშებზე დაწყობილი ყველით და ლორით, ნიგვზის ფარშიანი ბადრიჯნით, მხალეულობით, მწვანილით, კიტრით და პომიდორით... მათ შორის ჩადგმულია გრაფინები მოცხარის წვენით და ტარხუნის ლიმონათის ბოთლებით. ოფიციანტი წითელ ღვინოს ბოკალებში ასხამს. გარეთ თბილისური საღამოა, რესტორან „რიგის“ დარბაზში გაშლილ გრძელ მაგიდაზე კი ქართული სუფრა - ქართული ქეიფი იწყება.
ისინი, რომლებიც ქართულ სამზარეულოს არ იცნობენ, მადააღძრულები სწრაფად მიირთმევენ სიმინდის ფქვილისაგან გამომცხვარ თბილ მჭადებს, სალათებს და ყველს. მაგრამ ვინც იცის, ის ნელ-ნელა ჭამს და მთავარს ელოდება...
ქართველი ქალბატონი თიკო ტუსკაძე, რომელიც ლონდონში ცხოვრობს, მაგრამ ახლა სამშობლოში იმყოფება, ჩვენი გიდის როლს ასრულებს და ქართულ სუფრას გვაცნობს როგორც „გემრიელი საჭმელების უსასრულო რიგს“. იგი კულინარული წიგნის ავტორია და გვიხსნის, თუ რომელი საჭმელი როგორ მივირთვათ.
ზოგიერთმა უკვე საკმაო რაოდენობის სალათა მიირთვა, რომ მაგიდაზე ახალი კერძები მოაქვთ - მოხრაკულ-მოთუშული სოკო, ხაჭაპური, ხორცით მომზადებული კერძები... საჭმლით სავსე თეფშები სულ უფრო მრავლდება და მაგიდაზე თავისუფალი სივრცე მცირდება, თუმცა ახალ-ახალი ნუგბარისათვის ადგილი მოიძებნება.
„სტუმართმოყვარეობა - ქართული კულტურის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს, რაც კარგად არის გამოხატული ქართულ სუფრაში, როცა მაგიდას ეროვნულ სამზარეულოს კერზები ამშვენებს“, - განმარტავს მაკა თარაშვილი. რა თქმა უნდა, იგი ახალბედა სუფრის წევრებისაგან განსხვავებით, შეცდომებს არ უშვებს და ყველაფერს ერთად არ მიირთმევს. მან კარგად იცის, რა როდის უნდა მიირთვას და უცხოელ სტუმრებს ჭამის საიდუმლოებას ასწავლის: როდის დგება მწვადის, „ჩაქაფულის და საჭმელების მიღების დრო...
ქართული ტრადიციის თანახმად, სუფრაზე იმდენი საჭმელი უნდა იყოს, რომ სტუმრების წასვლის შემდეგაც საკმაო რაოდენობით უნდა დარჩეს: „სუფრა, რომელზეც არაფერი აღარ რჩება, საქართველოში არ არსებობს“, - ამბობს მაკა თარაშვილი, - მასპინძლები იფიქრებენ, რომ სტუმრები მშივრები დარჩნენ. ამიტომ ყველაფერი უამრავია“.
რესტორანი „ქეთო და კოტე“ ძველი თბილისის უბანში, შემაღლებულ ადგილზე მდებარეობს. დარბაზში მყუდრო გარემოა შექმნილი. მაგიდები ყოველთვის მდიდრულადაა გაშლილი - ტრადიციული კერძები თანამედროვე სტილითაა გაფორმებული. თავდაპირველად თვენ მოგართმევენ ცივ და ვეგეტარიანულ კერძებს, ბოსტნეულს, შემდეგ გამომცხავარს, ცომეულს, ბოლოს კი ხორცით მომზადებულ საჭმელებს.
ქართული სუფრის ტრადიციაა თამადა, ანუ დროსტარების ხელმძღვანელი. იგი სუფრის თავში ზის და სადღეგრძელოებს ამბობს. რესტორან „შატო მუხრანში“, სადაც ჩვენ ვიყავით (თბილისიდან ერთი საათის სავალზე), მეღვინე პატრიკ ჰონეფმა ჩვენი სტუმრობის სადიდებელი სადღეგრძელო წარმოსთქვა. გერმანელი მეღვინე უკვე მრავალი წელია საქართველოში ცხოვრობს, ოჯახიც აქ ჰყავს. პატრიკი მადლობას გვიხდის სტუმრობისათვის, რომ გერმანელი ტურისტები საქართველოთი დაინტერესდნენ და კავკასიურ ქვეყანას ეწვივნენ.
მასპინძელი გვიხსნის, რომ სუფრის თამადა ყურადღებით ისმენს სტუმრების საუბარს სადღეგრძელოებისათვის იმპულსის მისაცემად. იგი დისკუსიას ზომიერ მიმართულებას აძლევს და განწყობას ამაღლებს. ამიტომაც თამადა ისეთი პიროვნებაა, რომელიც ცნობილია თავისი კეთილი ხასიათით, გონებამახვილობით და ინტელექტით.
თუ როგორ მზადდება კლასიკური ქართული კერძები, ამას თქვენ თბილისიდან საკმაოდ მოშორებით, კახეთში გაიგებთ, სადაც ღვინის კომპანია „შუმის“ რესტორანი მდებარეობს. აქ სტუმარი საკუთარი თვალით ხედავს, თუ როგორ ცხვება ქართული თონის პური, როგორ კეთდება ხინკალი, რომელიც ქართული სამზარეულოს ერთ-ერთ დიდებულ და გემრიელ კერძს წარმოადგენს.
