USD 2.7227
EUR 3.1910
RUB 3.4642
თბილისი
მიხეილ მჭედლიშვილი - პროფესიონალიზმით განთქმული მეან- გინეკოლოგი
თარიღი:  511

მრავალი წელი გავიდა მისი გარდაცვალებიდან. ყველასთვის საყვარელმა ექიმმა სწორედ იმ დროს მიატოვა პაციენტები, როდესაც კარიერის მწვერვალზე იყო, ჰქონდა უამრავი გეგმა და იდეა, რომელთა განხორციელება უთუოდ წაადგებოდა მომავალ თაობებს.

სახელოვან მეან- გინეკოლოგზე სასაუბროდ მის ქალიშვილს ქეთევან მჭედლიშვილს და ოჯახის ახლობელს ოთარ ტოგონიძეს ვესტუმრეთ.

ფესვები

დაიბადა 1923 წლის 31 დეკემბერს თბილისში. მამამისი, იოსებ მჭედლიშვილი, ცნობილი სახალხო მკურნალის ვაჟი იყო. საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ კავთისხევში მცხოვრები შეძლებული ოჯახი გააკულაკეს. მჭედლიშვილები თბილისში  გადასახლდნენ. დედაქალაქში იოსებმა ცხოვრება ნულიდან დაიწყო. დაამთავრა ელექტროობის შემსწავლელი ტექნიკუმი და მალე სახელიც გაითქვა ინოვაციური იდეებით. 40 წლისამ 16 წლის მარიამ ნადირაძეზე იქორწინა და ორი ვაჟის მამა გახდა. ორივე მედიცინას გაჰყვა. უფროსმა, ვალიკომ, პედიატრია ამჯობინა და წლები გაატარა თბილისის ბავშვთა ინფექციურ საავადმყოფოში, კათედრის გამგის თანამდებობაზე.

მიხეილი სვანეთის უბანში გაიზარდა. 1940 წელს წარჩინებით დაამთავრა 29-ე საშუალო სკოლა და როგორც ფრიადოსანი იმავე წელს უგამოცდოდ ჩაირიცხა თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტის სამკურნალო ფაკულტეტზე.

მიზანსწრაფვა

– საბჭოთა საქართველოში ექიმების პირველი თაობა რუსეთიდან 1924 წელს ჩამოვიდა, – მოგვითხრობს ბატონი ოთარი, – მეორე თაობის წარმომადგენლები თბილისის სახელმწიფო ინსტიტუტის სამკურნალო ფაკულტეტის 1931 წლის კურსდამთავრებულები იყვნენ. მიშა მესამე, ომის შემდგომ თაობას ეკუთვნოდა. იმ პერიოდში საქართველოს საავადმყოფოების უმრავლესობას სათავეში ედგნენ უხუცესი დასტაქრები, რომლებიც უმთავრესად ნათესაობით და ნაცნობობით არჩევდნენ ახალ თანამშრომლებს. აი, ასეთ პირობებში მიხეილ მჭედლიშვილმა ყოველგვარი პროტექციის გარეშე შეძლო მედიცინის ეკლიანი გზის გაკვლევა და დამსახურებული ადგილის მოპოვება ქართულ მეანობა-გინეკოლოგიაში.

ინსტიტუტის დასრულების შემდეგ სამუშაოდ მიავლინეს სამხრეთ ოსეთში, ჯავის რაიონის სოფელ ედისის საექიმო პუნქტის გამგედ. იქ 1947 წლის სექტემბრამდე დარჩა, ოქტომბრიდან კი სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუტის სან-ჰიგიენური და პედიატრიული ფაკულტეტის მეანობა-გინეკოლოგიის კათედრაზე დაიწყო მუშაობა. “ვმუშაობდი კათედრის პროფ. რწმუნებულად და ყოველგვარ დავალებას დროულად და პირნათლად ვასრულებდი”, – ვკითხულობთ მის ავტობიოგრაფიაში.

პროფესორ ბორის ღოღობერიძესთან, საქართველოში მეანობა-გინეკოლოგიის ერთ-ერთ ფუძემდებელთან, მუშაობის წლებში მიხეილ მჭედლიშვილმა თეორიულ ცოდნასთან ერთად დიდი პრაქტიკული გამოცდილებაც მიიღო. პროფესორთან ერთად შეისწავლიდა მშობიარობის გაუტკივარების, ქალის უნაყოფობის, სისხლის გადასხმის საკითხებს. საქართველოში პირველმა სწორედ ბორის ღოღობერიძემ გამოიყენა სისხლის გადასხმა სამეანო-გინეკოლოგიურ დაავადებათა მკურნალობის დროს. აქვე მზადდებოდა სხვადასხვა სამკურნალო შრატი.

1950 წლიდან მიხეილმა საქმიანობა კამოს ქუჩაზე მდებარე მე-2 სამშობიარო სახლში განაგრძო, სადაც პროფესორ აკაკი ბაქრაძის ხელმძღვანელობით გაიარა ორდინატურა. უდიდეს პატივს სცემდა პედაგოგს და თავს არ ზოგავდა, რომ მისი ნდობა გაემართლებინა. ქალბატონი ქეთევანი სიამაყით აღნიშნავს, რომ აკაკი ბაქრაძემ მხოლოდ სამი პროფესიული მემკვიდრე დატოვა, რომელთაგან პირველი სწორედ მამამისი გახლდათ.

მე-2 სამშობიარო მიხეილ მჭედლიშვილმა სახლში ხუთ წელიწადს იმუშავა. მშობიარეებთან ერთად სხვადასხვა სირთულის უამრავ გინეკოლოგიურ პაციენტზეც უწევდა ზრუნვა. ხშირად დამხმარეც კი არ ჰყავდა და კრიტიკულ სიტუაციებში მარტოს უხდებოდა გადაწყვეტილების მიღება. ექიმის ხელი და ტვინი ერთდროულად უნდა მუშაობდესო, – ამბობდა ხოლმე, – ოპერაციის დროს მოულოდნელობისგან არავინ არის დაზღვეული, ამიტომ ცოდნას სწრაფი რეაგირების უნარი უნდა უმაგრებდესო ზურგს.

მიხეილ მჭედლიშვილის აქტიური პროფესიული ცხოვრების წლებში დიაგნოსტიკის ერთადერთი გზა პალპაცია და პერკუსია იყო. ორივე ამ მეთოდში დახელოვნებული ახალგაზრდა ექიმი ისეთ რთულ დიაგნოზსაც კი, როგორიცაა საშვილოსნოსგარე ორსულობა, უშეცდომოდ სვამდა. ყოფილა შემთხვევები, როცა მის დიაგნოზს და დროულად დაწყებულ მკურნალობას პაციენტი გადაურჩენია. რამდენჯერმე ისეც მომხდარა, რომ მიხეილის მორიგეობისას აკაკი ბაქრაძისთვის დაურეკავთ, ახალგაზრდა ექიმმა სასწრაფო ოპერაცია დანიშნა და იქნებ ჯობდეს, თქვენ დაგელოდოთო, მას კი უთქვამს, მჭედლიშვილს შეგიძლიათ ისევე ენდოთ, როგორც მეო.

კარიერის მწვერვალზე

– 1956 წელს მამა ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს მე-4 სამმართველოს საავადმყოფოს სამეანო-გინეკოლოგიურ განყოფილებაში გადავიდა სამუშაოდ და მალევე ამ განყოფილების გამგედ დანიშნეს. თანამშრომლები ხშირად აღნიშნავდნენ, რომ მისი საოპერაციო ტექნიკა ოქრომჭედლის ნატიფ ხელსაქმეს მოგაგონებდათ, ისეთი ოსტატობით კერავდა თითოეულ ჭრილობას ჯერ კიდევ იმ წლებში, როდესაც პლასტიკურ ნაკერზე არავის არაფერი სმენოდა. მისი ოპერაციები უბრალოებით და დახვეწილობით გამოირჩეოდა, ტექნიკურად რთულ სიტუაციებში კი ისეთ მარტივ გამოსავალს პოულობდა, ასისტენტები განცვიფრებაში მოჰყავდა. მამა დაჯილდოებული იყო დიდი შემოქმედებითი ალღოთი და იმპროვიზაციის უნარით, რასაც მაღალი კლასის ოპერირების ტექნიკაც ემატებოდა. მისთვის ოპერაციის შაბლონი არ არსებობდა, როგორც არ არსებობს თვით პათოლოგიური პროცესის განვითარების შაბლონი.

განყოფილების სიმძიმის ცენტრი მამას ხელში იყო და ცხადია, ყველა პატარა თუ დიდი პრობლემა უპირველესად მის მხრებზე გადადიოდა. თანამშრომლები ფრთის ქვეშ შვილებივით ჰყავდა  შეფარებული. მიუხედავად იმისა, რომ მიშას დიდი რიდი და ცოტა შიშიც ჰქონდათ, განსაცდელში ყველაზე მეტად სწორედ მისი გვერდით დგომის იმედად იყვნენ.

მახსოვს, დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ავადმყოფობის ისტორიის წერას, ყველა ექიმს თავად უმოწმებდა შეკრებილ ანამნეზს, თუ რაიმე უზუსტობას აღმოუჩენდა, მშვიდად მიუთითებდა შეცდომაზე და იქვე, თავისივე თანდასწრებით გადააწერინებდა.

ერთხელ ჩემი კლასელის დედა მისულა მამას განყოფილებაში რომელიღაც ექიმთან კონსულტაციაზე. დერეფანში რომ ელოდებოდა, უცებ ექთანს დაუძახია: “მიშა მოდის!” – და ყველა სადღაც გაკრეფილა. დაბნეული ქალიც დაუფიქრებლად შესულა რომელიღაც პალატაში და მერეღა მოსულა გონს.

მამას პაციენტებს შორის მრავლად იყვნენ ცნობილი ქალბატონები. თანამდებობის პირები, როგორც წესი, მას ანდობდნენ თავიანთი ოჯახის წევრების ჯანმრთელობას. ძალიან ბევრს მუშაობდა, დღეგამოშვებით მორიგეობდა, შინ ყოფნის დროსაც კი გონებაში იმეორებდა ოპერაციების გეგმას და განყოფილებაში დატოვებულ პაციენტებზე ფიქრობდა.

მიუხედავად უზარმაზარი დატვირთვისა, ძალიან სიამოვნებდა, რომ პაციენტები მას ირჩევდნენ, მისი პროფესიონალიზმის სჯეროდათ და თავს უფლებას არ აძლევდა, იმედი გაეცრუებინა მათთვის.

არც პატივისცემა და მხარდაჭერა აკლდა. ქალაქში ერთ-ერთი პირველი ტელეფონი, ცენტრალური კომიტეტის მდივნის მოთხოვნით, მამას დაუდგეს, რათა მდივნის ახლობელს მისგან სატელეფონო კონსულტაცია მიეღო.

პოლიტიკისგან ძალიან შორს იყო. ერთხელ ვასილ ჟვანიას მეუღლეს დაურეკავს და ერთ-ერთი საავადმყოფოს მთავარი ექიმის ადგილი შეუთავაზებია, მაგრამ უარი მიუღია – მამას თანამდებობის სანაცვლოდაც კი არ უნდოდა პარტიაში შესვლა.

უზარმაზარი პრაქტიკული გამოცდილების საფუძველზე მიხეილ მჭედლიშვილმა გადაწყვიტა, შეესწავლა ორსულობის დროს განვითარებული ტოქსიკოზით გამოწვეული ფერმენტული ცვლილებები სისხლში. ვაკის სამკურნალო კომბინატიდან წამოსვლის შემდეგ თბილისის პირველი კლინიკური საავადმყოფოს მეანობა-გინეკოლოგიის განყოფილებაში დაიწყო მუშაობა, სადაც სიცოცხლის ბოლომდე დარჩა. პრაქტიკული საქმიანობის პარალელურად სწორედ იქ დაიწყო ფიქრი მომყოლისა და ლოგინობის ადრეულ ხანაში საშვილოსნოს მოტორული ფუნქციის მოშლით გამოწვეული ატონიური სისხლდენის საკითხის გადაჭრაზე, რაც დღემდე მეანობის აქტუალური პრობლემაა.

“მრავალი წლის პრაქტიკულმა მუშაობამ და დაკვირვებამ ლოგინობის ადრეულ ხანაზე, რომელსაც ზოგჯერ მშობიარობის V პერიოდსაც კი უწოდებენ, საშუალება მომცა, დამედგინა ზოგიერთი კანონზომიერება ამ პერიოდში საშვილოსნოს ფორმებსა და მოსალოდნელ პათოლოგიურ სისხლდენას შორის, – ვკითხულობთ მიხეილ მჭედლიშვილის ჩანაწერებში. – შევამჩნიე, რომ ლოგინობის ადრეულ ხანაში მოსალოდნელ ატონიურ სისხლდენას წინ უსწრებს საშვილოსნოს დამახასიათებელი კონფიგურაცია და კონსისტენცია, მკაფიოდ გამოხატული საშვილოსნოს ფუძე. ლოგინობის ადრეულ ხანაში მომყოლის გამოსვლიდან 6- 8 წუთის გასვლის შემდეგ საშვილოსნო იღებს გარკვეულ ფორმას და კონსისტენციას, იმის მიხედვით, თუ კუმშვადობის რა ძალა შერჩა მას. სწორედ ამ ფორმების მიხედვით შესაძლებელია პათოლოგიური (ჰიპო ან ატონიური) სისხლდენის პროგნოზირება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში”.

ამ აღმოჩენამ სამედიცინო საზოგადოებაში დიდი ხმაური გამოიწვია. აკადემიკოსი კონსტანტინე ჩაჩავა დიაგნოსტიკის აღნიშნული მეთოდის სახელმძღვანელოში შეტანასაც კი გეგმავდა. მას მიაჩნდა, რომ მიხეილ მჭედლიშვილის მიერ აღწერილი საშვილოსნოს ფორმებისა და სიმპტომოკომპლექსის ამოცნობა ყველა პრაქტიკოს ექიმს უნდა შესძლებოდა, რათა მშობიარობის შემდგომი პათოლოგიური სისხლდენა თავიდან აეცილებინა.

1974 წელს მიხეილ მჭედლიშვილმა აღმოჩენისთვის საავტორო უფლების დამადასტურებელი მოწმობა მიიღო და, ამგვარად, დაამტკიცა, რომ მედიცინაში აკადემიურ ხარისხზე მნიშვნელოვანი პრაქტიკული გამოცდილება და ყოველდღიურ, ერთი შეხედვით ბანალურ შემთხვევებზე დაკვირვებაა.

გარდაცვალებამდე რამდენიმე ახალ თემაზე მუშაობდა, ჰქონდა სამომავლო გეგმებიც, მაგრამ მისი ბოლო ნაშრომები მისმა უეცარმა სიკვდილმა მიჩქმალა, მის სამუშაო მაგიდაზე არსებული საქაღალდეები კი, სამწუხაროდ, უკვალოდ გაქრა...

მოგონებები მამაზე

– ნათქვამია, რომ კაცმა ცხოვრებაში სამი რამ უნდა გააკეთოს: ააშენოს სახლი, დარგოს ხე და გაზარდოს შვილი. მამამ სამივე დავალება პირნათლად შეასრულა. მიუხედავად დატვირთული პროფესიული ცხოვრებისა, ყოველთვის ჰქონდა ოჯახსა და მეგობრებთან ურთიერთობის ძალა და დრო. შინაც, როგორც სამსახურში, მისი სიტყვა კანონი იყო. საზოგადოდ, ქირურგობა რთული პროფესიაა. მამასთვის ის ცხოვრების წესი იყო. მიუხედავად ამისა, ყოველ დილით დავყავდით სკოლაში, აქტიურად იყო ჩართული ჩვენს აღზრდა-განათლებაში და იმ დროისთვის ყოველგვარ პირობას გვიქმნიდა, რომ უზრუნველად გვეცხოვრა.

დედაჩემი, ეთერ ტოგონიძე, პროფესიით ფილოლოგი იყო, თუმცა და-ძმა ექიმები ჰყავდა და ამიტომ თვითონაც საავადმყოფოში მუშაობდა. ბებია დედის მხრიდან, ქეთევან ბახტაძე, საქართველოში პირველი თაობის სტომატოლოგი გახლდათ, მისი მეუღლე, მამანტი ტოგონიძე კი ზოგადი ქირურგი. ასე რომ, მედიცინის სიყვარული მემკვიდრეობით მერგო.

არ შემიძლია არ აღვნიშნო დედის წვლილი მამაჩემის პროფესიულ მიღწევებში. დედაჩვენი ხშირად იღებდა თავის თავზე საყოფაცხოვრებო პრობლემების მოგვარებას, ბავშვების მოვლა-პატრონობას, რაც მამას უთავისუფლებდა დროსა და ენერგიას პროფესიული საქმიანობისთვის. ჩემი უფროსი ძმა, ნუგზარი, მამის კვალს გაჰყვა და გინეკოლოგი გახდა, თუმცა, სამწუხაროდ ისიც მიშასავით ნაადრევად გარდაიცვალა.

1976 წლის 24 ნოემბერს მამა მოსკოვში გამართულ სიმპოზიუმს ესწრებოდა, სწორედ იქ, უამრავი ექიმის გარემოცვაში დალია სული. ამ ტრაგედიამ მთელი ქალაქი შეძრა. მახსოვს, ჩვენი სახლის აივნიდან რომ გადმოვიხედე, ნუცუბიძის ქუჩა ხალხს ვერ იტევდა. უამრავი ადამიანი მოდიოდა სამძიმრის სათქმელად. ყველა რაღაც განსაკუთრებულ ამბავს ჰყვებოდა მამაზე.

ბოლო პერიოდში სამუშაო რეჟიმი მეტად რომ შეემსუბუქებინა, იქნებ უფრო მეტხანს ყოფილიყო ჩვენ გვერდით და შვილიშვილებსა და შვილთაშვილებსაც კი მოსწრებოდა...

მიხეილ მჭედლიშვილის შვილიშვილი, ქალბატონი ქეთის ქალიშვილი ნინო ქურიძე, პლასტიკური და რეკონსტრუქციული ქირურგი გახლავთ. არც მისმა ძმამ ალექსანდრემ უღალატა ოჯახურ ტრადიციას და ექიმი გახდა, თუმცა მისი პროფესიული ინტერესი სხვა სფეროებსაც გასწვდა და დღეს ის ცნობილი ციფრული ინფრასტრუქტურის შთYX- ის დამფუძნებელია.

მარი მარღანია

ჟურნალი ავერსი

ანალიტიკა
«The Guardian»: „ პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“

„სწორედ იმ დროს, როცა მსოფლიოს უაღრესად ჭირდება ბრძენი უხუცესები, პლანეტაზე მშვიდობის ბედი სასტიკი და დაუნდობელი პატრიარქების ხელშია, რომლებიც მომავალ თაობას მსოფლიო წესრიგის ნანგრევებს უტოვებენ“ - ასეთი სათაური აქვს ბრიტანულ გაზეთ „გარდიანში“ (The Guardian) გამოქვეყნებულ სტატიას, რომლის ავტორია დევიდ ვან რეიბრუკი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფილოსოფიაში ნიდერლანდებიდან.

გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:

მოდით ერთ დელიკატურ საკითხზე მსჯელობას შევეცადოთ: ვისაუბროთ ასაკზე ისე, რომ ეიჯიზმში - ასაკობრივ დისკრიმინაციაში - არ გადავვარდეთ.

არასოდეს არ მომხდარა ისეთი პრეცედენტი პლანეტის თანამედროვე ისტორიაში, როგორიც დღეს არის: მსოფლიოში მშვიდობის ბედი ისეთი ადამიანების ხელშია, რომლებიც საკმაოდ ხანდაზმულები არიან. ვლადიმერ პუტინს და სი ძინპინს 72 წელი შეუსრულდათ, ნარენდრა მოდი - 74 წლისაა, ბენიამინ ნეთანიაჰუ - 75-ის, დონალდ ტრამპი - 79-ის, ალი ჰამენეი - 86-ის.

რასაკვირველია, მედიცინის განვითარების წყალობით, ადამიანები სულ უფრო მეტ ხანს ცოხლობენ და შეუძლიათ აქტიური ცხოვრებით იცხოვრონ, მაგრამ ამის მიუხედავად, დრეს ცვენ მოწმენი ვართ იმ პოლიტიკური ლიდერების რაოდენობის ზრდისა, რომლებიც ასაკის კვალობაზე სულ უფრო ამკაცრებენ საკუთარ ხელისუფლებას, ხშირად თავიანთი ახალგაზრდა კოლეგების ხარჯზე.

გასულ კვირაში ჰააგაში ნატოს ყოველწლიურ სამიტზე ალიანსის ლიდერები, ემანუელ მაკრონის და მეტე ფრედერიქსონის (ორივე 47-47 წლისაა), ჯორჯა მელონის (48 წლის), პედრო სანჩესის (53 წლის) ჩათვლით, იძულებულნი იყვნენ დათანხმებულიყვნენ დონალდ ტრამპის მოთხოვნას სამხედრო ბიუჯეტის გაზრდის შესახებ. ნატოს წევრი ქვეყნების მეთაურების საშუალო ასაკი 60 წელს შეადგენს: გერმანიის კანცლერი 69-ისაა, ხოლო თურქეთის პრეზიდენტი რეჯეფ ერდოღანი - 71 წლის.

ყველა დაეთანხმა სამხედრო ასიგნებათა 5%-იან ზრდას, თუმცა აშკარაა, რომ ეს ციფრო თვითნებურად არის დადგენილი - მისი განხილვა სერიოზული დებატებით არ მომხდარა არც ნატოში და არც წევრი ქვეყნების შიგნით. ამ დროს უფრო მეტად სამხედრო-პოლიტიკური რეალობას კი არ მიექცა ყურადღება, არამედ ჭირვეული ამერიკელი პატრიარქის პატივისცემას და მის აკვიატებულ მოთხოვნას. ნატოს გენერალური მდივანი მარკ რიუტე, რომელიც მხოლოდ 58 წლისაა, ისე შორს წავიდა აშშ-ის პრეზიდენტისადმი მოწიწებაში, რომ დონალდს „მამიკოთი“ (Daddy) მიმართა. ეს დიპლომატია არ არის. ეს მორჩილებაა.

თაობათა კონფლიქტი სხვა არენებზეც ხდება: უკრაინის 47 წლის პრეზიდენტი ვოლოდიმირ ზელენსკი უპირისპირდება მასზე ბევრად უფროსი ასაკის კოლეგას - რუსეთის 72 წლის პრეზიდენტ ვლადიმერ პუტინს. იმავე ასაკის მქონე სი ძინპინი მტრული თვალით უყურებს ტაივანის  პრეზიდენტს, რომელიც კომუნისტ ბელადზე 7 წლით უმცროსია. ბენიამინ ნეთანიაჰუ, რომლის წლოვანება საუკუნის სამ მეოთხედს შეადგენს, აუღელვებლად უყურებს ღაზას სექტორის განადგურებას, რომლის მოსახლეობის საშუალო ასაკი 18-20 წელია. ირანში 86 წლის ლიდერი მართავს ქვეყნის 80-მილიონიან მოსახლეობას, რომელთა საშუალო ასაკი 32 წელია. კამერუნელი 92 წლის პრეზიდენტი პოლ ბია 1982 წლიდან იმყოფება იმ ქვეყნის სათავეში, რომლის მცხოვრებლების საშუალო ასაკს 18 წელი შეადგენს, ხოლო სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა - 62 წელს.

რასაკვირველია, ჩვენ არ ვდგავართ გერონტოკრატიული შეთქმულების წინაშე. ჯერ-ჯერობით არც მოხუცი მოქმედი ლიდერების კლუბი არ არსებობს, რომლებიც მსოფლიოს ბატონობას სიცოცხლის ბოლომდე ესწრაფვიან... მაგრამ არის რაღაც შემაშფოთებელი იმაში, რომ  მშვიდობა ინგრევა სწორედ იმ ადამიანების მიერ, რომელთა ცხოვრება მეორე მსოფლიო ომის შემდომი არქიტექტურით განისაზღვრა. ალი ჰამენეი 6 წლისა იყო, როცა ჯერ გერმანიამ, შემდეგ კი იაპონიამ ხელი უსიტყვო კაპიტულაციას მოაწერეს.

დონალდ ტრამპი 1946 წელს დაიბადა, როცა გაერომ თავისი პირველი გენერალური ასამბლეის სხდომა ჩაატარა. ბენიამინ ნეთანიაჰუ  დაიბადა ისრაელის სახელმწიფოს შექმნიდან ერთი წლის შემდეგ. ნარენდრა მოდი დაიბადა 1950 წელს, როცა ინდოეთი საპარლამენტო რესპუბლიკად გამოცხადდა და ქვეყნის კონსტიტუცია მიიღეს. ვლადიმერ პუტინი ქვეყანას 1952 წლის ოქტომბერში მოევლინა, იოსებ სტალინის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე. ამხანაგი სი ძინპინი - 1953 წლის ივნისში დაიბადა, სტალინის სიკვდილის შემდეგ. რეჯეფ ერდოღანი გაჩნდა 1954 წელს, თურქეთის ნატოში შესვლიდან ორი წლის შემდეგ. ყველა ჩამოთვლილი პირები ომისშემდგომი ეპოქის ბავშვები არიან და ახლა, როცა თავიანთი სიცოცხლის მიჯნას უახლოვდებიან, ისინი, როგორც ჩანს, მზად არიან იმ მსოფლიოს დასანგრევად, რომლებშიც თვითონ დაიბადნენ. ასთი მოქმედება შურისძიებას ჰგავს.

დიახ, საერთაშორისო წესრიგი, რომელიც თეორიულად გარკვეულ წესებს ემყარებოდა, პრაქტიკაში ყოველთვის არეულ-დარეული იყო, ვიდრე ეს ქაღალდზე ჩანდა. მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში რაღაც იდეალი არსებობდა, რომლის მიღწევას ყველა თავისებურად ცდილობდა. არსებობდა საერთო მორალური პრინციპები - დიახ, მყიფე, მაგრამ გულწრფელი, რომელიც იმ რწმენას ემყარებოდა, რომლის მიხედვით, კაცობრიობას აღარ უნდა გაემეორებინა მე-20 საუკუნის პირველი ნახევრის მხეცობები და რომ უმჯობესია უთანხმოებები დიალოგისა და დიპლომატიის მეშვეობით მოგვარდეს. დღეს ეს რწმენები აორთქლდა, გაქრა და უმეტესად იმ ადამიანთა გონებასა და სულში, რომლებისთვისაც ყველაზე ძვირფასი უნდა ყოფილიყო და რომელებიც სიკეთის რწმენას ყველაზე მეტად უნდა გაფრთხილებოდნენ.

დღეს უპრეცედენტო მომენტია. წინა მსოფლიო მართლწესრიგის არქიტექტორები - ადოლფ ჰიტლერი, ბენიტო მუსოლინი, იოსებ სტალინი და მაო ძედუნი სულ რაღაც 30-40 წლისანი იყვნენ, როცა ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ახალმა თაობამ ახალი მსოფლიო ააშენა, მაგრამ წინა მართლწესრიგის შედეგებს შეეჯახნენ. დრეს ახალი მსოფლიოც ინგრევა იმ ძველი თაობის ადამიანების მიერ, რომლებიც ვერ იცოცხლებენ იმ დრომდე, რათა დაინახონ, როგორი ნანგრევები დარჩება მათი მოქმედებით.

ჩვენ შეიძლებოდა გვქონოდა იმის იმედი, რომ თაობა, რომელსაც ბედმა გაუღიმა და სიცოცხლის ხანგრძლივობა გაუგრძელდა, თავიანთი სიკვდილის შემდეგ სიკეთის, პტივისცემის და გლობალური პოზიტიური ხელმძღვანელობის მემკვიდრეობას დატოვებდა. ამის ნაცვლად ჩვენ მოწმენი ვართ ბოლო ათწლეულებში მომხდარი ყველაზე უარესი რეპრესიების, ძალადობის, გენოციდების, ეკოციდების და საერთაშორისო სამართლის მიმართ უპატივცემლო დამოკიდებულებისა, რომლებსაც ყველაზე მეტად ულმობელი 70-80 წლის მოხუცები სჩადიან და რომლებიც, როგორც ჩანს, უფრო მეტად იმით არიან დაინტერესებული, რომ თავი აარიდონ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, ვიდრე მშვიდობის შენარჩუნებაზე იზრუნონ.

მაგრამ ასე არ უნდა იყოს.

როცა ნელსონ მანდელამ 1999 წელს სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტი დატოვა, მან ჩამოაყალიბა ორგანიზაცია „უხუცესები“, რომელიც ყოფილ მსოფლიო ლიდერებს აერთიანებდა. ისინი მუშაობდნენ მშვიდობის, სამართლიანობისა და ადამიანის უფლებების მხარდასაჭერად. დღეს, მოქმედებენ რა კონსენსუსის ტრადიციებით და წინა თაობების პოლიტიკოსთა საუკეთესო გამოცდილებით, „უხუცესების“ წევრები ითვლებიან იმის მაგალითად, თუ როგორ შეუძლიათ ასაკოვან ადამიანებს კაცობრიობას მოუტანონ მეტი სინათლე, გამოხატონ თანაზიარობა, იმოქმედონ სინდისით და არა მარტო გავლენითა და ძალით.

პრობლემა მოხუცებულობაში არ არის. პრობლემა იმაშია, თუ როგორი მიზნის მიღწევა სურთ მისი სარგებლობით და რას აძლევენ უპირატესობას. მსოფლიოს არ სურს ისეთი ახალი მოხუცი ძალოვანი პირები, რომლებსაც მმართველის საჭისა და ტახტის დატოვება არ სურთ. მსოფლიოსათვის უკეტესია ის მოხუცი ლიდერები, ის უხუცესები, რომლებიც მზად არიან კომპრომისებისათვის და ადამიანთა ენერგიის სასიკეთოდ წარმართვისათვის. ისინი, ვინც მემკვიდრეობაზე ფიქრობენ არა როგორც პირად დიდებაზე, არამედ როგორც მშვიდობაზე, რომელსაც ისინი თავიათი სიცოცხლის შემდეგ დატოვებენ. ჩვენს დროში გვჭირდება არა ბატონობა, არამედ სიბრძნის გამოვლენა. და ეს, საბოლოო ჯამში, არის ის, რაც მმართველს ლიდერისაგან განასხვავებს.

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.