USD 2.7794
EUR 2.9348
RUB 2.5750
თბილისი
დიმიტრი ჩხეიძე - თბილისელი ფოტო-ვიდეო კოლექციონერი, ადვოკატი და წარმატებული ფეიქარი
თარიღი:  2342

ბოლო რამდენიმე წელია სოციალურ ქსელში გაჩნდა უნიკალური და უძველესი  ფოტო და ვიდეო მასალები,  რომლებიც როგორც ძველ  თბილისს, ასევე საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებს და იქ მცხოვრები ცნობილი თუ უცნობი ადამიანების საინტერესო ისტორიებს ასახავს.  ამ  მნიშვნელოვან წამოწყებას, რასაც  საზოგადოების დიდი ინტერესი მოჰყვა დიმიტრი ჩხეიძე უძღვება. პროფესიით გეოლოგს თავადაც საინტერესო და მრავალმხრივი ბიოგრაფია აქვს. მთაწმინდა, სერგო ფარაჯანოვის და ლიმონა დევდარიანის  მეზობლობა, შეხვედრა ტიმ სევერინთან და მარჩელო მასტროიანთან, ცნობილ სერიალში შესრულებული ადვოკატის როლი - ბატონი დიმიტრი ჩხეიძე საკუთარი ცხოვრების და მთავარი როლის შესახებ, რომელიც ათეული წლების წინ, მთაწმინდაზე, ყიფიანის ქუჩაზე მოირგო.     

- ბატონო დიმიტრი, ბოლო პერიოდში სოციალურ ქსელებში ძალიან პოპულარული გახდა თქვენ მიერ გავრცელებული  უნიკალური ძველი  ფოტო და ვიდეო მასალა, სად და  როგორ  მოხდა მათი მოძიება და  შეგროვება?     

- ფოტო და ვიდეო მასალის გარკვეული ნაწილი ჩემი პირადი კოლექციიდანაა, ნაწილი მოპოვებულია მეგობრებისგან, რომელთაც სხვადასხვა  არქივებზე ჰქონდათ  წვდომა, მათ შორისაა ეროვნული ბიბლიოთეკის არქივი, ციფრული ბიბლიოთეკა „ივერიელი“,  საქართველოს ეროვნული არქივი. ბაბუაჩემი გრიგოლ თოდუა თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობის დირექტორი იყო, მონაწილეობდა სასოფლო სამეურნეო  ინსტიტუტის ბიბლიოთეკის დაარსებაში. სახლში გვაქვს ბაბუასგან შემორჩენილი არქივები, სადაც უამრავი საინტერესო ფოტო  მასალა და ისტორიაა დაცული. ეროვნული ბიბლიოთეკის დირექტორის მოადგილეს, ჩემს მეგობარს ლევან თაქთქიშვილს, ჩემს სახლში ისეთი ფოტო აქვს ნაპოვნი, ბიბლიოთეკაში მთელი მასალა რომ იყო  დაცული და მისი შესატყვისი ფოტო არ არსებობდა. ბაბუას არქივში ვიპოვე ვინმე ხუბუტიას დიპლომი, რომელიც ამ ადამიანს ბერლინში აქვს მიღებული 1930 წელს. ყოჩაღი ანდრია - ასე უწერიათ გერმანელებს ქართველი  სოფლის მეურნეობის მუშაკის დიპლომში, რომელიც  ძალიან მაღალი კვალიფიკაციის სპეციალისტი იქნებოდა, რადგან იმ პერიოდში საქართველოში ეს დარგი კარგად იყო განვითარებული. ჩემს პირად კოლექციაში შედის  „ვეფხისტყაოსნის“  157 გამოცემა, მათ შორის,ბებიას სამზითვო წიგნი, 1881 – 1882  წლებში ქართველი მეწარმის და მეცენატის გიორგი ქართველიშვილის მეოხებით გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი“, რომელიც უნგრელი მხატვრის მიხაი ზიჩის უნიკალური ნახატებით არის ილუსტრირებული. სხვათაშორის, თბილისში ქართველიშვილის ერთადერთი სახლია, რომელსაც ქართულად აწერია - სალამი.

საქართველოში კერძო კოლექციებში ბევრი საინტერესო ფოტო მასალაა დაცული. კარგი იქნება, ვინმე დაინტერესდეს ამ მასალით, მოხდეს მათი გამოტანა. დღეს სოციალური ქსელი იძლევა საშუალებას მოხდეს მათი გავრცელება საზოგადოებაში, მით უმეტეს, რომ ეს  ინტერესი არსებობს.  ხშირად უცნობი ადამიანები მიგზავნიან თავიანთი წინაპრების საინტერესო ფოტო - მასალებს, მაგალითად, არსებობს ისტორია თბილისელი ბაყალის ალექსანდრე შარაბიძის  შესახებ, რომელიც ოქროსუბანში იყო ხილ-ბოსტნის გამყიდველი. მისი შვილთაშვილი ჩემი სკოლელი იყო,  მისგან ვიცი, რომ ალექსანდრეს ძალიან  ჰყვარებია  ფოტოების გადაღება, ინსტალაციები. ფიროსმანის ქუჩაზე, სადაც შარაბიძეების მეექვსე  თაობა ცხოვრობს, შემორჩენილია ძველი ფოტოების კარგი კოლექცია, სადაც მათი ოჯახის  ცხოვრების  მნიშვნელოვანი ეპიზოდებია ასახული.  

- სიძველეებისადმი ინტერესი რა ასაკიდან გაგიჩნდათ? 

- სკოლის პერიოდში დავდიოდი პიონერთა სასახლეში, ჩვენი თაობის ბავშვებისთვის ეს  აუცილებლობა იყო, მით უმეტეს რომ მამა თანამდებობაზე მუშაობდა. მე ვერ ვიტანდი პიონერულ ყელსახვევს, როდესაც სასახლეში პირველად მივედი, ერთადერთი წრე, სადაც ბავშვებს არ ეკეთათ ყელსახვევები იყო არქეოლოგიის წრე, ამიტომაც ავირჩიე ეს წრე და გავხდი ნორჩი არქეოლოგი (იცინის)  მეხუთე კლასიდან დაწყებული უმაღლესში ჩაბარებამდე დავდიოდი ექსპედიციებში, იმ პერიოდში  მუშაობა მომიწია ლალი ჯავახიშვილთან, რაც იყო ძალიან დიდი გამოცდილება. ექსპედიციებში ვიყავით მაშავერას ხეობაში, აფხაზეთში, განთიადში, ასევე ჟინვალში, სადაც პირველი ხელფასი ავიღე მეშვიდეკლასელმა მოსწავლემ. ორი წელი ვიყავი ნოქალაქევის არქეოლოგიურ ექსპედიციაში, ასევე არქეოპოლისის ციხეგოჯში.  ეს არის ისტორიული ციხე -ქალაქი დასავლეთ საქართველოში, სამეგრელოში, მდინარე ტეხურის მარცხენა სანაპიროზე. ვიყავი აკადემიკოს ნაპო ზაქარაიას ექსპედიციაში. გამიმართლა პატარა ბიჭს და მომიწია მუშაობა პროფესორებთან ნიკო ლომოურთან და ვადიმ ლექვინაძესთან. სწორედ იმ პერიოდში ჩამოვიდნენ საქართველოში არგონავტები და ესტუმრნენ ციხეგოჯს, სადაც გავიცანი ტიმ სევერინი. დღემდე ძალიან ბევრი არქეოლოგი მეგობარი მყავს, მე თავად, პროფესიით გეოლოგი ვარ, თუმცა გეოლოგად არასდროს მიმუშავია.

  

რაც შეეხება ჩემს ინტერესს, თუ რატომ დავიწყე არქივების შეგროვება, მე არც ხელოვნებათმცოდნე ვარ და არც ისტორიკოსი, რომ პროფესიული ინტერესი მქონდეს. რასაც დავაკვირდი, ძალიან ხშირად ორიენტირი ხდებოდა  საბჭოთა საქართველოს 70 წლიან  პერიოდზე და ის, თუ  რა იყო იქამდე, ამის შესახებ ნაკლები ინტერესი ჩანდა. არსებობს განსაკუთრებული დამოკიდებულება საბჭოთა  პერიოდის მიმართ -  ვიღაცეებს აქვთ რადიკალური მიუღებლობა იმის მიმართ, რაც არსებობდა საბჭოთა პერიოდში  ან პირიქით, მარტო საბჭოთა საქართველო აინტერესებთ.  მე იმდენი საინტერესო რამ ვნახე არქეოლოგიური ექსპედიციების დროს და ისე ჩავწვდი საქართველოს ისტორიას,  დავრწმუნდი, რომ  ამ პერიოდის   იგნორირება არაფრით არ შეიძლება. იმდენად მასშტაბურია ჩვენი კულტურა და მისი ურთიერთობა დანარჩენ მსოფლიოსთან, ის ნამდვილად არ შემოიფარგლება არც 70 წლით, არც იმით, რაც იყო საბჭოთა საქართველომდე. სწორედ ამიტომ გამიჩნდა სურვილი, უფრო მეტი ინფორმაცია ჰქონოდათ ადამიანებს, მათი წინა თაობების შესახებ, როგორ ცხოვრობდნენ ისინი, რა უჭირდათ, რა უყვარდათ. საქართველოს მიმართ არსებობდა დიდი ინტერესი ჯერ კიდევ საუკუნის დასაწყისში. ჩვენთან ჩამოდიოდნენ დიდი მეცნიერები, რომლებიც აღწერდნენ ქართველთა ცხოვრებას როგორც თბილისში, ასევე რეგიონებში.  სამწუხაროდ, თბილისის  გაფართოებას, რასაც მოჰყვა მოსახლეობის დიდი ნაკადების ჩამოსვლა, მოჰყვა სხვა ქალაქების ფუნქციების შესუსტება და დაკარგვა, თუმცა იმ მასალებით, რაც არსებობს თვალსაჩინოა, როგორი ფუნქციური დატვირთვა ჰქონდა ბათუმს, ქუთაისს, თელავს.  თბილისი ხელოვნურად გახადეს ქალაქი მილიონიანი მოსახლეობით, რათა მოსკოვიდან,  ცენტრალური ბიუჯეტიდან მიეღოთ ფული, რომ დაეხრათ ბიუჯეტი კორუფციის მიზნით, რამაც დაღი დაასვა ალაქს, რომელიც უაზროდ გაფართოვდა, რაც ჩემი აზრით, დიდი შეცდომა იყო.  

ჩვენს ისტორიაში და კულტურაში თითქოს არსებობს 70 წლიანი წყვეტა, მაგრამ იმ 70 წელიწადშიც იმდენი საინტერესო და კარგი რამ შეიქმნა, ამისი უგულებელყოფაც არ შეიძლება. ყველა პერიოდი უნიკალურია. ჩვენ გვყავდა ძალიან ბევრი უცნობი, მაგრამ წარმატებული ადამიანი, რომელთაც უცხოეთშიც კი მოახერხეს თავის დამკვიდრება. დღეს  ჩვენ ყველას გვახარებს ორი ჩვენი თანამემამულის - დვალიშვილის და თოფურიას ბოლო გამარჯვებები, თუმცა ალბათ ბევრმა არც იცის, რომ  ჯერ კიდევ საუკუნის დასაწყისში, 30 იან წლებში საბჭოთა კავშირიდან ამერიკაში წასვლა მოახერხა წარმოშობით ლეჩხუმელმა კოლია ქვარიანმა, რომელმაც  ამ სპორტში  დიდ წარმატებებს მიაღწია.  მას არც გულშემატკივარი ჰყოლია ქართული დროშით, ხშირად ალბათ, როგორც რუსს აცხადებდნენ, მაგრამ  დაამარცხა ამერიკაში უძლიერესი ფალავნები. მას  ჰოლივუდშიც იწვევდნენ გადაღებებზე, საკმაოდ ასაკოვანი გარდაიცვალა, მისი საფლავი წლები იყო  დაკარგული. კოლია ქვარიანის მაგალითიც საკმარისია იმისთვის, რომ ღირებულია ყველა ადამიანის ცხოვრება, ვინც მოღვაწეობდა საქართველოში და საქართველოსთვის ჩვენი ქვეყნის ისტორიის სხვადასხვა ეტაპებზე.  

 - თქვენ მიერ მოპოვებული მასალებიდან განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად  რა მიგაჩნიათ?

- ასე ვერ გამოვყოფ. ჩემი აზრით, ძალიან  ღირებულია ძველი თბილისის ფოტოები. მაგალითად, მაქვს  ძველი წიგნები ფოტო მასალით, რომელიც არ არის გაციფროებული. სურათზე  ჩანს, როგორ შენდებოდა მარჯანიშვილის მოედანი და იქ  დღეს არსებული  შენობები, ასევე  როგორ შენდებოდა მეცნიერებათა აკადემია. არსებობს ამ მშენებლობების ამსახველი ფოტოები. არსებობს ლადო ქოქიაშვილის  გასვენების ისეთი  ფოტოები, რომელზეც საოცარი აღმოჩენების გაკეთება შეიძლება ქალაქში არსებული ნაგებობების შესახებ.  ლადო ქოქიაშვილი ქალაქში დიდი ავტორიტეტით სარგებლობდა, ის იყო ახალგაზრდა მოქანდაკე, მოგვიანებით ლადო ქოქიაშვილი ახდა სპორტის სასახლის წინ არსებული „მზეჭაბუკის“ ქანდაკების პროტოტიპი. ლადო იყო პირველი, ვინც თბილისში დანით მოკლეს.  იმ დროს ჩხუბში დანის გამოყენება წარმოუდგენელი ამბავი იყო. ლადო მოკლეს საქმის გარჩევის დროს. ლადოს ჰყავდა მეგობარი ასტამურ აჩბა. ის კალათბურთელი იყო. ასტამურმა მკერავთან რაღაც  ქსოვილი მიიტანა კოსტუმის შესაკერად, ოქროსუბნელებმა მოიპარეს ასტამურას ნაჭერი. როგორც  გაირკვი, ქურდობა ჩაიდინა  ვინმე ჰასანმა. ასტამურა  მივიდა რუსთაველის თეატრში, ლადო კინოდან გაჰყვა ასტამურას, რომელიც ჰასანთან მიდიოდა  საქმის გასარჩევად.  სწორედ ჰასანმა მოკლა ლადო დანით. ეს მოხდა 1957 წელს. ლადო ქოქიაშვილის გასვენებაში თითქმის მთელი ქალაქი იყო გამოსული, მისი ცხედარი მთაწმინდიდან ვაკის სასაფლაომდე ხელით წაიყვანეს. 

მაქვს ერთი ფოტო, რომლის ამოსახსნელად თითქმის 6 წელი დამჭირდა. მივაგენი ფოტოს, რომელიც გადაღებულია  საქართველოს გასაბჭოების 15 წლის აღსანიშნავ აღლუმზე, რომელიც გაიმართა დღევანდელ თავისუფლების მოედანზე. როგორც ჩანს, აღლუმთან ერთად  ასევე გაიმართა  კოსტუმირებული წარმოდგენაც, ერთ-ერთ ფოტოზე გამოსახულია ადამიანი, რომელსაც ახურავს მუზარადი, ფეხებზე აცვია უცნაური რკინის ფეხსაცმელი. წარმოიდგინეთ რომ  ჰალკი მოდის. რა არ ვიფიქრე, რა  ვერსიები არ დავამუშავე და ბოლოს აღმოვაჩინე, რომ ეს არის „ვეფხისტყაოსნის“  გმირი, 1936 წელს  რეჟისორ კონსტანტინე მიქაბერიძის მიერ გადაიღებული ფილმიდან „ქაჯეთის ციხის აღება“, პესონაჟი, რომელიც მოდის ამ აღლუმზე, სწორედ „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟია. 

 საქართველოს ისტორიაში არსებობს ბევრი ბურუსით მოცული ეპიზოდი, ასევე ადამიანები, რომელთა შესახებ  ინფორმაციები თითქმის არ არსებობს. თბილისთან ბევრი მნიშვნელოვანი მოვლენაა დაკავშირებული.  მაგალითად, 50 - 60 იან  წლებში საქართველოში ცხოვრობდა ავღანეთის  სამეფოს დინასტიის  ბოლო უფლისწული სარდარ მუხამედ რახიმ  ხანი, რომელიც  იყო ცნობილი ქართველი ექიმის შურიკო ძნელაძის ქმარი.  ეს კაცი საქართველოშია დასაფლავებული. ოსმალეთის იმპერიაში ათა თურქის ხელისუფლებაში მოსვლამდე  ქვეყანას მართავდა ტრიუმვირატი, სამი ცნობილი ფაშა.ერთ- ერთი იყო აჰმედ ჯემალ ფაშა, რომელიც  გამოქცა თბილისში. ის 1922 წელს, სომეხმა პატრიოტებმა სტეპან ძაგიანმა და ბედროს ბოიოსიანმა ოპერაცია „ნემესისის“ ფარგლებში მოკლეს, სომეხთა გენოციდში მონაწილეობის გამო. ცხედარი გადაასვენეს ერზრუმში და იქვე დაასაფლავეს. 

ძალიან ბევრისთვის უცნობია, რომ საქართველოშია გადაღებული „გაზაფხულის 17 გაელვება“. ფილმის რეჟისორს ტატიანა ლიოზნოვას უყვარდა არჩილ გომიაშვილი და მთავარ როლში უნდოდა მისი გადაღება. გომიაშვილი მთავარ როლზე არ დაამტკიცეს, მეორეხარისხოვან როლზე არჩილმა თქვა უარი, ლიოზნოვამ საქართველოში გადაიღო ფილმის უმეტესი ნაწილი, რომ არჩილთან ახლოს  ყოფილიყო.  შეიძლება ითქვას, რომ თბილისი 1973 წლის საბჭოთა მრავალსერიანი ფილმის “გაზაფხულის ჩვიდმეტი გაელვების“ თანაავტორი იყო და არა მხოლოდ იმიტომ, რომ  ფილმის ნაწილი აქ გადაიღეს,  იმიტომაც, რომ შტირლიცისა და მისი ცოლის შეხვედრის ცნობილი სცენის მუსიკა თბილისელმა კომპოზიტორმა მიქაელ ტარივერდიევმა დაწერა. ფილმის ნაწილი საქართველოშია გადაღებული. ბერნის ზოოპარკის სცენა, როდესაც პროფესორი პლეიშნერი დათვების ცქერით ტკბება, თბილისის ზოოლოგიურ ბაღში, ხოლო პასტორ შლაგის ბავარიული ალპების სცენა, როდესაც  თხილამურზე  დგება და მისრიალებს, ბაკურიანშია გადაღებული, სცენა, სადაც შტირლიცი უკან  ბრუნდება, ბაკურიანი-წაღვერის გზაზეა გადაღებული.  კადრი, როდესაც პასტორი მიდის კარდინალთან, გადაიღეს  ჭონქაძის ქ. 12 ში, ეს სახლი ტფილისელი თამბაქოს მრეწველის ბოზარჯიანცის სახლი იყო მე -20  საუკუნის დასაწყისში. შვეიცარიაში შეხვედრის კადრი თბილისში, დიდუბის საგამოფენო კომპლექსშია გადაღებული. ერთი სცენა გადაღებულია სოლოლაკში, ძმებ არკადი და არშაკ მილოვების სახლში გერონტი ქიქოძის ქ.#  11 ში. ფილმის გადაღება დიღმის კინოსტუდიაშიც მიდიოდა. პირველი სერიის დასაწყისში დიღმის ტყეში შტირლიცი სეირნობს ასაკიან ქალბატონთან ერთად. ასეთია „გაზაფხულის 17 გაელვების“ ქართული ისტორია.

 - როგორც  ცნობილია, საინტერესოა თბილისთან დაკავშირებული თქვენი პირადი ისტორიაც, რომელიც ბევრ კოლორიტულ და ცნობილ ადამიანს უკავშირდება.      

- ჩვენ მთაწმინდაზე ყიფიანის ქუჩის # 8 ში ვცხოვრობდით, ჩემი სახლის კარის  წინ იყო კოტე მესხის ჩიხი, რომელიც შემდეგ ფარაჯანოვის ქუჩად გადააკეთეს. ყიფიანის ქუჩაზე ცხოვრობდა ილო დევდარიანი, „თეთრი ბაირაღების“  მთავარი პერსონაჟის - ლიმონა დევდარიანის პროტოტიპი. დღემდე ვმეგობრობ  მის  შვილთან კახასთან და შვილიშვილ ილუშასთან.  მე ლიმონას ვერ მოვესწარი, მაგრამ ჩემებისგან ვიცი ისტორიები მის შესახებ. ჩემები სახლის კარს არ კეტავდნენ - ლიმონას უბანს ვერავინ გაქურდავდა.  

ძალიან კარგად მახსოვს სერგო ფარაჯანოვი. ის ცხოვრობდა კოტე მესხის ჩიხის ბოლოში. ის იყო გენიოსი, ძალიან კარგი კოლაჟისტი, საოცრად უყვარდა წარმოდგენები, სამწუხაროა და სამარცხვინო, რომ დღეს თბილისს  არ აქვს სერგო ფარაჯანოვის სახლ-მუზეუმი, ფარაჯანოვის სახლი გაიყიდა და თუ არ ვცდები, დღეს იქ სასტუმროა. ჩემი ბავშვობის ერთ მოგონებას გაგიზიარებთ, ერთ დღეს სკოლა გავაცდინე, სახლში მომავალი  ერთ-ერთ ჩიხში გადავწყდი, რომ გემი „მოდის“, ვხედავ იალქნებს, თურმე გემი იყო თავსაბურავი, რომელიც ვიღაც ქალს ეფარა, მოულოდნელად სერგოს წარმოდგენის მომსწრე გავხდი. სერგო ფარაჯანოვთან  მყავს ნანახი ტონინო გუერა და მარჩელო მასტროიანი. ისინი მეგობრობდნენ სერგოსთან.  სერგოსთან  ხშირად მოდიოდა მომღერალი ვლადიმერ ვისოცკი. მას გულის მანკი ჰქონდა, მახსოვს, აღმართზე ამოსვლისას დაღლილი ჩვენს კიბეებზე ჩამოჯდებოდა ხოლმე. ზოგს გიტარა გამოჰქონდა, ზოგს - საჭმელი, ვინ აცდიდა დასვენებას.

ფარაჯანოვს დიდი ავტორიტეტი ჰქონდა თურმე, ერთხელ სთხოვეს, ახალგაზრდა რეჟისორია,ვინმე დანელია და გაუწიეთ რეკომენდაცია, რომ ბიუჯეტი გამოუყონ ფილმისთვისო. რატომღაც უარი უთქვამს და  არ გაუწევია  რეკომენდაცია. მერე, როდესაც სერგო დააკავეს, ციხეში მასთან შეჰქონდათ კეფირის ბოთლები, რომლის თავსახური ვერცხლისფერი „ფოლგით“ იყო დაფარული. როგორც ჩანს, ბევრი  კეფირი  შეუგზავნეს, სერგომ „ფოლგისგან“ გააკეთა ღვთისმშობლის გამოსახულება, რომელიც მოგვიანებით ტონინო გუერას აჩუქა, მან კი გადასცა ფედერიკო ფელინის. წლების შემდეგ 1993 წელს, რამინის ფესტივალზე, სადაც უკონკურსოდ იყო წარდგენილი გია დანელიას ფილმი „ნასტია“, ტონინო გუერამ  სერგოს დამზადებული ღვთისმშობლის ფიგურა გადასცა გია დანელიას, ასე მოხვდა სერგოს ნამუშევარი მის მიერ წლების წინ „დაწუნებულ“ რეჟისორთან (იცინის)

მთაწმინდაზე გატარებულმა წლებმა მომცა კარგი ადამიანური ურთიერთობები. ჩვენთან უბანში ბევრი კინოფილმია გადაღებული, სულხან საბას ბაღთან, პატარა ქუჩა ადის  ნიაღვრის ქუჩის გასასვლელამდე, იქ ერთი სახლია, რომლის კედელს  დღემდე  აწერია „ბოლოკა“, რაც  ფილმის გადაღების დროს არის გაკეთებული. ჩვენს უბანში გადაიღეს ეპიზოდები ფილმის „ ხარება და გოგია“,   მინახავს როგორ იღებდა ოთარ იოსელიანი  ფილმს უზენაესი სასამართლოს წინ ზუბალაშვილების ქუჩაზე, მაშინ ათარბეგოვის ქუჩა ერქვა. ჩვენს უბანშია გადაღებული „უძინართა მზე“ ცხონებული ირაკლი ჯიბლაძის და მთაწმინდელი ჩვენი რამაზ ტურძელაძის მონაწილეობით.  ჩემი სახლის სახურავზეა გადაღებული  „ღიმილის ბიჭების“ ეპიზოდი, „ორ ტანკს მეტი ძალა აქვს თუ ერთს“  (იცინის)  

ამ უბანმა დამიტოვა ტკივილიც, 90 -იანი წლების ომმა დაანგრია ყველაფერი, შეიწირა უამრავი ახალგაზრდა ჯერ ომმა, შემდეგ კი ნარკოტიკებმა და დაპირისპირებებმა.  ყველა სასაფლაოს მოკლე გზა ვიცი, იმდენი მეგობარი მყავს გარდაცვლილი, სულ საფლავებზე მიწევდა ყოფნა. თბილისის ომმა დიდი კვალი დატოვა ჩვენზე. როცა გაუსაძლისი გახდა მთაწმინდაზე ცხოვრება, დაინგრა უამრავი ქუჩა და სახლი  და  მეც გამოვედი, აღმოვაჩინე, რომ აქეთ თურმე სხვა ცხოვრება იყო, ხალხი დაბადების დღეებს იხდიდა. შემდეგ იყო აფხაზეთის ომი,   მიცვალებულების ცხედრებიც კი სანატრელი გაგვიხდა. ეს ძალიან მძიმე იყო. ბოლო წლებშიც ბევრი ახლობელი დავკარგეთ, ზოგი გულით გარდაიცვალა, ვეღარ უძლებს ხალხი ამდენ გაჭირვებას, ზოგი წავიდა ამ ქვეყნიდან. მე არასდროს მიფიქრია წასვლა. ჩემი ქალაქის გარეშე ვერსად ვიცხოვრებდი.  გული მწყდება, რომ როდესაც  ახლა მიწევს გასვლა მთაწმინდაზე,  ეს აღარ არის ის უბანი, როგორიც  იყო ჩემს ახალგაზრდობაში,  მთაწმინდაზე ნამდვილი მთაწმინდელი ძალიან ცოტა  დარჩა.

- იყო პერიოდი, როდესაც თქვენ  მთაწმინდის გამგებლის მოადგილედ მუშაობდით, რაც  მაინდამაინც კარგად არ დასრულდა თქვენთვის. დღეს როგორ იხსენებთ იმ პერიოდს?

 - მე არასდროს ვყოფილვარ პარტიული ფუნქციონერი, თუმცა მქონდა საარჩევნო პროცესებში მონაწილეობის გამოცდილება, როგორც საქართველოში, ასევე უცხოეთში. საარჩევნო პროცესებში ჩავერთე 90 -იანი წლებიდან, რადგან  საარჩევნო სისტემები და ტექნოლოგიები  ჩემთვის იყო  ძალიან  საინტერესო თემა. ჩვენთან ეს სფერო ბევრმა არ იცის. ეს სხვა სპეციფიკაა. არჩევნებში ყველა ხმა თანასწორია - კინოლოგის იქნება ხმა, იხტიოლოგის,  ე. წ. „ქუჩის ბიჭის“ თუ  პენსიონერი ბებიის. იმის მიუხედავად,  რომ ყოველთვის ვერიდებოდი ისეთ სამსახურს, რაც  პირდაპირ დამაკავშირებდა პოლიტიკასთან, საარჩევნო პროცესებში მონაწილეობამ  მიმიყვანა სახელმწიფო სამსახურამდე - ვიყავი მთაწმინდის გამგებლის მოადგილე.  იმის მიუხედავად, რომ ეს ეტაპი კარგად არ დასრულდა, მე არაფერს ვნანობ. ვფიქრობ, ბევრი კარგი საქმის გაკეთება მოვახერხე ჩემი  რაიონისთვის, ბევრს გავუწიე დახმარება, მათი გასაჭირი გამეზიარებინა და დამეყენებინა სწორ გზაზე. 2013 წლის ივნისში  დამაკავეს,  ერთ დღეში სამჯერ დამიჭირეს. წამიყენეს გაურკვევლი ბრალდება საქმეზე, მუნიციპალური ფონდის თანხების განკარგვაზე, რასთანაც მე არანაირი შეხება არ მქონდა.იმდენად უდანაშაულო ვიყავი, თვითონაც ვერ გაიგეს, რას მედავებოდნენ. 8 წელიწადი სასამართლოში მატარეს, თუმცა ბოლოს სამივე ინსტანციაში გამამართლეს. სამწუხაროდ, ამ ამბავს  შეეწირა ჩემთვის ძვირფასი ადამიანები, დედა, დეიდა, მათთვის წარმოუდგენლად დიდი დარტყმა იყო ჩემი დაკავება.

ჩემს ცხოვრებაში იყო კიდევ ერთი ეტაპი - სკოლა და მასწავლებლობა.მასწავლებლად მუშაობის სამწლიანი სტაჟი მაქვს.აფხაზეთში დაიღუპა ჩემი ვერელი ძმაკაცი მიხეილ ქორიძე, ხულიგანა. 34-ე სკოლაში ხულიგანას რაგბის გუნდი ჩამოყალიბდა, მიშას სიყვარულით 34-ე საავტორო სკოლაში დავიწყე პედაგოგიური საქმიანობა, ეს სკოლა მდებარეობდა ცხაკაიას ქუჩაზე, სოლოლაკში. ვასწავლიდი მთაწმინდელ, სოლოლაკელ და ვერელ ბავშვებს. ეს  იყო ჩემი ცხოვრების ძალიან ბედნიერი წლები. გვქონდა გასვლითი სკოლაც. სექტემბერში ბავშვები აწყურის ბანაკში მიგვყავდა და იქ,  სამცხე - ჯავახეთის ულამაზეს ადგილებში ვასწავლიდით და ვაცნობდით ჩვენი სამშობლოს ისტორიას და ლამაზ ბუნებას. ჩემი სადამრიგებლო კლასიც მქონდა, დღემდე ვმეგობრობ ჩემს  მოსწავლეებთან.

- დღეს რას საქმიანობთ?

- დღეს ჩართული ვარ ჩვენი ოჯახის  ბიზნესში. საქართველოში, რაც კი უნიფორმა იქმნება, თითქმის ყველა ჩვენთან არის გაკეთებული. მთელი ცხოვრება ასე ვარ, რასაც ვაკეთებ, ყველაფერში სულს და გულს ვდებ. საქარგი დანადგარებიც კი შევისწავლე, რომ წარმოებაში ლოგოების მოქარგვა შემძლებოდა. ჩვენ გვაქვს სამკერვალო წარმოება „უნისტილი“, რომელიც ჩემი მეუღლის ნატოს დედამ მარიამ გოგინაშვილმა დაიწყო 31 წლის წინ ერთი საკერავი მანქანით. ის ერთადერთია საქართველოდან, რომელიც ბურდას ლაურეატი გახდა. სხვათაშორის, როდესაც მამაჩემმა ნატოს და დედამისის დაჯილდოვების კადრები ნახა, ნატო ძალიან მოწონებია სარძლოდ. მამა უკვე გარდაცვლილი იყო, როდესაც ნატო ჩემი ცოლი გახდა, ის ამას ვერ მოესწრო, მაგრამ მის მიერ ტელევიზიით მოწონებული გოგო მოვიყვანე ცოლად (იცინის)  

 - თქვენს  მრავალფეროვან შრომით ბიოგრაფიაში არის კიდევ ერთი ეპიზოდი - მონაწილეობა გაქვთ მიღებული  ცნობილ ქართულ სერიალში  „ჩემი ცოლის დაქალები“.  როგორ მოირგეთ შავლეგო მადლიანის  ადვოკატის როლი?

- „ჩემი ცოლის დაქალებში“  ჩიკას და შაგუს სახლი რეალურად  ჩემი სახლია. როდესაც გადაღებებისთვის ეძებდნენ სახლს ახალი პერსონაჟების, ჩიკას და შაგუს ოჯახური სცენებისთვის, ჩემი სახლი მოეწონათ და მასზე გააკეთეს არჩევანი. გადაღებები იყო  კვირაში 2-3 ჯერ, თითქმის ყველას ვიცნობდი გადამღები ჯგუფიდან. როდესაც შემომთავაზეს  შავლეგ მადლიანის ადვოკატის როლი, დავთანხმდი. ეს იყო სრულიად ახალი გამოცდილება, მაგრამ ძალიან საინტერესო. სასამართლოებში სიარულის ისეთი გამოცდილება მქონდა, არ გამიჭირდა ადვოკატის როლის მორგება, იმ რვა წელიწადში  იურისპრუდენციაში ისე გავერკვიე, დიპლომი რომ მქონდეს, ადვოკატადაც გამოვდგები (იცინის) 

თამუნა ნიჟარაძე    

ფოტო კოლექციის სანახავად მიყევით ბმულს - დიმიტრი ჩხეიძე    

უცნობი ნაცნობი
როგორ გახდა გვანჯი მანია თბილისობის დღესასწაულის იდეის ავტორი და რატომ მიანიჭეს მას საპატიო თბილისელის წოდება 48 წლის შემდეგ

დამსახურებული ჟურნალისტი, ეკოლოგი, მოგზაური, მხარეთმცოდნე, კარტოგრაფი,  საქართველოს მსოფლიო მიღწევათა და მოგზაურობათა ხელშეწყობის კავშირის „გიორგის“ დამუძნებელი და თავმჯდომარე, ფაზისის აკადემიის გამგეობის და გეოგრაფიული საზოგადოების სამეცნიერო საბჭოს წევრი, ქეთევან დედოფლის საზოგადოების საპატიო თავმჯდომარე - ეს  85 წლის გვანჯი მანიას  პროფესიული ტიტულების არასრული ჩამონათვალია და მკაფიოდ ასახავს იმ ადამიანის ცხოვრებას, რომელიც მრავალმხრივი ინტერესებით იყო გამორჩეული. 1998 წელს გვანჯი მანია ღირსების ორდენით დააჯილდოვეს, ცოტა ხნის წინ კი თბილისის საპატიო მოქალაქედ აირჩიეს, რასაც მისთვის განსაკუთრებული დატვირთვა აქვს -  სწორედ  გვანჯი მანიას  ეკუთვნის თბილისობის დღესასწაულის დაწესების იდეა, რაც მმართველმა კომუნისტურმა პარტიამ ისე „მიითვისა“, რომ  მისი სახელი და გვარი არასდროს არსად გამოჩენილა. ბატონი გვანჯი ბევრი საინტერესო იდეის და ინიციატივის ავტორია, რასაც ის  ჩვენთან ინტერვიუშიც   იხსენებს.

- ბატონო გვანჯი, მოგვიანებით  გილოცავთ თბილისის საპატიო მოქალაქედ არჩევას. უცნაურია, რომ ადამიანს, ვინც იყავით თბილისობის დღესასწაულის დაარსების იდეის ავტორი, აქამდე არ გქონდათ ეს წოდება.    

 - ძალიან გამიხარდა, რომ ამდენი წლის შემდეგ მაინც გავახსენდი ადამიანებს თბილისობის, როგორც დიდი სახალხო დღესასწაულის იდეის ავტორი და თბილისის საპატიო მოქალაქედ ამირჩიეს. სიმართლე გითხრათ, გაკვირვებული დავრჩი, რადგან უკვე 48 წელი გავიდა მას შემდეგ,  რაც პირველი თბილისობა გაიმართა. მაშინდელმა ხელისუფლებამ, პარტიამ, მთავრობამ მიიწერა თბილისობის დღესასწაული, არ უნდა გამოჩენილიყო კონკრეტული ადამიანის, პირადად ჩემი ვინაობა, ვისი თაოსნობითაც დაიწყო თბილისობის ისტორია. წლებთან ერთად თითქოს დავიწყებას მიეცა ეს ამბავი, თუმცა მაშინაც ბევრმა იცოდა, რომ თბილისობის დღის დაწესების იდეის ავტორი მე გახლდით.   

1976 წლის 5 ნოემბერს გაზეთ „თბილისში“ გამოვაქვეყნე  პუბლიკაცია სათაურით „დაწესდეს ახალი დღესასწაული“,  სადაც მიმოვიხილე თბილისის წარსული და აწმყო, ყოფა, ტრადიციები. გამოვთქვი ჩემი აზრი, რომ  1958 წლის  შემდეგ, როდესაც გაიმართა თბილისის დაარსების   1500 წლისთვის საზეიმო ღონისძიებები, მსგავსი დღესასწაული არ გამართულა და ხომ არ დაველოდებით 2058 წელს, როცა ავღნიშნავთ  თბილისის დაარსების 1600 წელიწადს?! იქნებ დავაწესოთ თბილისობის დღესასწაული, რომელიც გაიმართება ყოველი წლის ოქტომბერში, ხოხობზე ნადირობის ჟამს. ეს დღესასწაული გამოავლენდა შემოქმედებით ნიჭს და ფანტაზიებს, გააერთიანებდა თბილისელებს და თბილისის ყველა გულშემატკივარს. ამ წერილს  საზოგადოებაში მოჰყვა დიდი გამოხმაურება და  დისკუსია, ყველა მიესალმა ამ  წინადადებას, რომელიც ძალიან მისაღები იყო თბილისელებისთვის.

ყველა მხარს უჭერდა ამ საერთო სახალხო ზეიმის დაარსების წინადადებას. სამი წლის შემდეგ ჩემი იდეა - პროექტი წარმატებით  განახორციელა მაშინდელმა ხელისუფლებამ, საქალაქო საბჭომ,  პირველი დღესასწაული გაიმართა 1979 წელს. მაშინ  ცეკას მდივანი იყო ედუარდ შევარდნაძე, საქალაქო საბჭოს თავმჯდომარე - თენგიზ მენთეშაშვილი, გამოყვეს მხატვრები, რეჟისორები. პირველი თბილისობის რეჟისორად არჩეული იყო  ლერი პაქსაშვილი. პირველი თბილისობის საპატიო მოქალაქეები გახდნენ ლადო გუდიაშვილი, კონსტანტინე ილურიძე, აკაკი შანიძე და შუშანა ჩიქოვანი. მას შემდეგ ამდენი დრო გავიდა და თბილისობა იმ წლების გარდა, როდესაც  თბილისში იყო  არეულობა, დაპირისპირება და ომი, ყოველ წელს იმართება და თბილისელებისთვის საყვარელი დღესასწაულია. მე თბილისში არ დავბადებულვარ, ჯვარში ვარ დაბადებული და გაზრდილი. კარგი ოჯახი გვქონდა. მამაჩემი მეტივე იყო, დედა მეაბრეშუმე და სახალხო მკურნალი. თბილისში მაშინ ჩამოვედი, როდესაც 21 წლის ასაკში უნივერსიტეტში  ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ჩავაბარე. მთელი ცხოვრებით თბილისთან ვარ დაკავშირებული, თუმცა ღა მშობლიურ მხარესთან და ჯვართან კავშირი არასდროს გამიწყვეტია.    

- ძალიან საინტერესო ცხოვრება გაიარეთ,  მრავალფეროვანია თქვენი ბიოგრაფია. თავად, როგორ ფიქრობთ, რა იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი მიმართულება თქვენს პროფესიულ ცხოვრებაში?  

- ეს იმას ჰგავს, ადამიანს ჰკითხო, რომელი შვილი მეტად გიყვარსო. მე მიყვარდა ყველა საქმე, რომელსაც ვაკეთებდი. ჯერ კიდევ სკოლის ასაკში დავინტერესდი მშობლიური კუთხის შესწავლით. სათავგადასავლო მოგზაურობა პატარა ასაკიდან დავიწყე, როდესაც შევქმენი ჯგუფი და მოვიარე მაგანას და ინწრას ხეობა. წლების შემდეგ ორგანიზება გავუკეთე ბევრ ექსპედიციას: 1962 წელს  თბილისის რკალს, 1963 წელს ექსპედიციას იალბუზის გარშემო, იყო ასეთი ექსპედიცია რუსთაველის კვალდაკვალ, რომელიც 1966 წელს განხორციელდა აჭარაში, სამცხე - ჯავახეთში. 24 წლის ვიყავი, სამ მეგობართან ერთად ველოსიპედით დავფარეთ რვაათასკილომეტრიანი დისტანცია საბჭოთა კავშირის რვა რესპუბლიკაში. ველოსიპედები უნივერსიტეტმა გვიყიდა, სტიპენდიებიც წინასწარ მოგვცეს. გზაზე ბევრი დაბრკოლება შეგხვდა, მაგრამ ამ მოგზაურობამ დიდი გამოცდილება და ცოდნა მომცა, რაც მერე ძალიან გამომადგა. 

gvanji_mania-066 გვანჯი მანია და ტიმ სევრერინი 1984 წელი 

მქონდა აქტიური ჟურნალისტური ცხოვრება. ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი დავამთავრე, მაგრამ პარალელურად ვსწავლობდი ეკოლოგიას, სოციოლოგიას, ხელოვნებას.  წლები ვიმუშავე საქინფორმში, გაზეთებში „კომუნისტი“, „ახალგაზრდა ივერიელი“, მიღებული მაქვს ჟურნალისტური პრემიები. ძალიან მაინტერესებდა ბუნება, ადამიანები, კავკასიის ხალხთა ცხოვრება, კულტურა, ისტორია. ვმუშაობდი საქართველოს ბუნების დაცვის სახელმწიფო კომიტეტში, სამეცნიერო - ტექნიკური ინფორმაციის განყოფილებისა და ბუნების დაცვის საზოგადოების ეკოლოგიური განათლების განყოფილების უფროსად. მოგვიანებით  ჩემი ინიციატივით მოხდა  „ ბუნების ქომაგის“ საპატიო  წოდების დაწესება,  რომელსაც გადავცემდით ბუნების დამცველებს.

ახალგაზრდობიდან აქტიური და  შეუპოვარი ხასიათი მქონდა, ალბათ ამიტომაც  ჯერ კიდევ სტუდენტობისას, როგორც არასაიმედო პერსონა, უშიშროებას აღრიცხვაზე ვყავდი აყვანილი. არ ვერიდებოდი საზოგადოებაში იმის მხილებას და კრიტიკას, რაც მაწუხებდა და არასწორად მიმაჩნდა. ბევრ რამეში მიშლიდნენ ხელს, მაგრამ მე მაინც ჯიუტად ვაკეთებდი ჩემს საქმეს.  საბჭოთა  რეჟიმის  პირობებში, როდესაც ხელისუფლება გეორგიევსკის ტრაქტატის 200 წლის აღნიშვნისთვის ემზადებოდა, მოვაწყვეთ სამდინარო -საზღვაო ექსპედიცია „ ოქროს საწმისი“, რომელიც უპრეცედენტო ამბავი აღმოჩნდა. ავაგეთ ძველკოლხური ნიმუშის ხომალდი, რომელსაც ვუწოდეთ „ოქროს საწმისი“. ვიმოგზაურეთ ისტორიულ კოლხეთში, ექსპედიციის მესამე წელს გერმანიაში იმართებოდა ოლიმპიური თამაშები, გვინდოდა დუნაის გავლით  ქართული დროშით შევსულიყავით მიუნხენში, მაგრამ უფლება არ მოგვცეს უშიშროების სამსახურებმა. ვიცოდი, რომ არგონავტების მარშუტის გამეორება და  კოლხური კულტურის პოპულარიზაცია საბჭოთა ხელისუფლებას დიდად არ მოეწონებოდა, ამიტომ ისე შევფუთეთ, თითქოს  ექსპედიცია გასაბჭოების 50 წლისთავს ეძღვნებოდა. ასეთივე თამამი განაცხადი იყო, საცხენოსნო ექსპედიცია, რომელიც მოვაწყვეთ  კასპის რაიონში, დიდგორის ბრძოლის ადგილებში. რუსეთის მიერ დიდგორის თემაზე საუბარი აკრძალული იყო, რუსების დახმარების გარეშე, როგორ გაიმარჯვეთო, ჩვენ  კი დიდგორის ბრძოლის ადგილებში მოვაწყვეთ ექსპედიცია, რომელშიც 16 ცხენოსანი მონაწილეობდა. ეს საკითხი წამოჭრა ლევან გოთუამ, რომელმაც მიგვანიშნა ამის შესახებ ლიტერატურულ გაზეთში. მე ეს ლაშქრობა მივუძღვენი მის ხსოვნას, დავით აღმაშენებლის, გიორგი სააკაძის და თევდორე მღვდლის მოღვაწეობას. 

 - თქვენი ხელშეწყობით საქართველოში დამყარებული არაერთი რეკორდი მოხვდა გინესების რეკორდების  წიგნში, როგორ  დაუკავშირდით  გინესების რეკორდებს?

 - გინესების რეკორდების საქმესთან  დამაკავშირა ჯუმბერ ლეჟავამ, რომელთანაც როგორც ჟურნალისტს მქონდა ურთიერთობა იმ პერიოდიდან,  როდესაც  ვმუშაობდი საქინფორმის რედაქციაში. ჯუმბერ ლეჟავა არის ერთ-ერთი პირველი ქართველი, ვინც დაიმკვიდრა ადგილი გინესის რეკორდების წიგნში. მან ჯერ დაამყარა რეკორდი ჰორიზონტალური მდგომარეობიდან მკლავებზე აზიდვებში, შემდეგ კი - 3333 დღის განმავლობაში იმოგზაურა მსოფლიოს გარშემო ველოსიპედით. გადალახა აზიის, ავსტრალია - ოკეანეთის, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის, ევროპის და აფრიკის ქვეყნები, ორჯერ ეწვია ანტარქტიდას.

გინესის რეკორდების წიგნში პიროვნებები ავტომატურადაც ხვდებიან. მაგალითად, წიგნში მაია ჩიბურდანიძე შეტანილია, როგორც ყველაზე ახალგაზრდა მსოფლიო ჩემპიონი ჭადრაკში ქალთა შორის. მე გინესების რეკორდების  წიგნის მიმართ ინტერესი მქონდა, როგორც ჟურნალისტს, მაგრამ მოგვიანებით, 1993 წელს როდესაც დავაარსე მსოფლიო მიღწევათა და მოგზაურობათა ხელშემწყობი კავშირი „გიორგი,“ უკვე  აქტიურად ჩავერთე საგინესო მოძრაობაში. ჩემი დახმარებით და ხელშეწყობით  საქართველოდან ბევრი რეკორდი აისახა გინესის რეკორდების წიგნში, მაგრამ არის რეკორდები, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზების გამო ვერ აისახა.

ჩემი ინიციატივა იყო, იუნესკოსა და მსოფლიო ოლიმპიურ კომიტეტში ქართული ცურვის სამი სახეობის მოხვედრა. ესაა ფეხური ცურვა, ხელფეხშეკრული ცურვა და მენჩურუა. ფეხური ცურვა  ძველ კოლხეთში ოდითგან იყო ცნობილი. მენჩურუა წყალში ორთაბრძოლის ხალხური  სახეობაა. რაც შეეხება ხელფეხშეკრულ ცურვას, ძალიან დიდი გამოხმაურება მოჰყვა ჰენრი კუპრაშვილის მარათონს, როდესაც მან ხელფეხშეკრულმა გადაცურა 12 კილომეტრიანი დისტანცია, დარდანელის სრუტე. სამწუხაროდ ის ვერ მოხვდა გინესის რეკორდებში, სიცოცხლისათვის დიდი რისკის გამო.  

მე ძალიან საინტერესო ცხოვრება მქონდა. გული იმაზე მწყდება, რომ ჩაკეტილ ქვეყანაში ვცხოვრობდით და არსად არ გვიშვებდნენ, კი ბატონო, საბჭოთა კავშირის რესპუბლიკები პრობლემა არ იყო, მაგრამ საზღვრებს გარეთ ვერ გახვიდოდი. მინდოდა რამდენიმე ექსპედიციის მოწყობა და  საქართელოსთვის  თავდადებული, დამსახურებული ადამიანების ისტორიების წარმოჩენა, რაფიელ დანიბეგაშვილის, სულხან საბა ორბელიანის მოგზაურობების, ასევე  ქართული თემატიკის საკითხების მოძიება, მაგრამ არ გამიშვეს. მაშინ უცხოეთში მხოლოდ იმ ხალხს უშვებდნენ, ვისაც უშიშროების კომიტეტისგან ჰქონდა ამისი უფლება, ან მათთან იყვნენ შეთანხმებულები, როგორც ჩანს, ისინი კომპრომისზე მიდიოდნენ. ჰყავდათ მათ „რჩეულები,“  მე მათ რიცხვში არ ვიყავი. უარი მითხრეს რუმინეთში, ბულგარეთში გასვლაზე, ჩაკეტილი ვიყავი. საბჭოთა უშიშროებას ჩემი ნდობა არ ჰქონდა, ამას ყველა ფეხის ნაბიჯზე ვგრძნობდი.  ჩემი ჯიუტი ხასიათით ვცდილობდი ხოლმე ჩაკეტილი წრის გარღვევას, რასაც ზოგჯერ  ვახერხებდი, ზოგჯერ - არ გამომდიოდა. 

თამუნა ნიჟარაძე

 

სრულად
გამოკითხვა
ვინ გაიმარჯვებს რუსეთ - უკრაინის ომში?
ხმის მიცემა
სხვათა შორის

მსოფლიოს ისტორიაში, უდიდესი იმპერიები ტერიტორიით(მლნ კვ. კმ): ბრიტანეთი - 35.5 მონღოლეთი - 24.0 რუსეთი - 22.8 ქინგის დინასტია (ჩინეთი) - 14.7 ესპანეთი - 13.7 ხანის დინასტია (ჩინეთი) - 12.5 საფრანგეთი - 11.5 არაბეთი - 11.1 იუანების დინასტია (ჩინეთი) - 11.0 ხიონგნუ - 9.0 ბრაზილია - 8.337 იაპონია - ~8.0 იბერიული კავშირი - 7.1 მინგის დინასტია (ჩინეთი) - 6.5 რაშიდუნების ხალიფატი (არაბეთი) - 6.4 პირველი თურქული სახანო - 6.0 ოქროს ურდო - 6.0 აქემენიანთა ირანი - 5.5 პორტუგალია - 5.5 ტანგის დინასტია (ჩინეთი) - 5.4 მაკედონია - 5.2 ოსმალეთი - 5.2 ჩრდილო იუანის დინასტია (მონღოლეთი) - 5.0 რომის იმპერია - 5.0

Ford, საავტომობილო ბაზრის დომინანტი მაშინ, როდესაც საავტომობილო ბაზარი ჯერ კიდევ ჩამოყალიბების პროცესში იყო, Ford Model T იყო დომინანტი მანქანა. 1916 წლის მონაცემებით, ის მსოფლიოში ყველა ავტომობილის 55%-ს შეადგენდა.

ილია ჭავჭავაძე: "როცა პრუსიამ წაართვა საფრანგეთს ელზასი და ლოტარინგია და პარლამენტში ჩამოვარდა საუბარი მასზედ, თუ რაგვარი მმართველობა მივცეთო ამ ახლად დაჭერილს ქვეყნებს, ბისმარკმა აი, რა სთქვა: ,,ჩვენი საქმე ელზასსა და ლოტარინგიაში თვითმმართველობის განძლიერება უნდა იყოსო. ადგილობრივნი საზოგადოების კრებანი უნდა დავაწყოთო ადგილობრივის მმართველობისთვისაო. ამ კრებათაგან უფრო უკეთ გვეცოდინება იმ ქვეყნების საჭიროება, ვიდრე პრუსიის მოხელეთაგანა. ადგილობრივთა მცხოვრებთაგან ამორჩეულნი და დაყენებულნი მოხელენი ჩვენთვის არავითარს შიშს არ მოასწავებენ. ჩვენგან დანიშნული მოხელე კი მათთვის უცხო კაცი იქნება და ერთი ურიგო რამ ქცევა უცხო კაცისა უკმაყოფილებას ჩამოაგდებს და ეგ მთავრობის განზრახვასა და სურვილს არ ეთანხმება. მე უფრო ისა მგონია, რომ მათგან ამორჩეულნი მოხელენი უფრო ცოტას გვავნებენ, ვიდრე ჩვენივე პრუსიის მოხელენი”. თუ იმისთანა კაცი, როგორც ბისმარკი, რომელიც თავისუფლების დიდი მომხრე მაინდამაინც არ არის, ისე იღვწოდა თვითმმართველობისათვის, მერე იმ ქვეყნების შესახებ, რომელთაც გერმანიის მორჩილება არამც თუ უნდოდათ, არამედ ეთაკილებოდათ, თუ ამისთანა რკინის გულისა და მარჯვენის კაცი, როგორც ბისმარკი, სხვა გზით ვერ ახერხებდა ურჩის ხალხის გულის მოგებას, თუ არ თვითმმართველობის მინიჭებითა, სხვას რაღა ეთქმის."

დედამიწაზე არსებული ცოცხალი არსებებიდან მხოლოდ ადამიანს და კოალას აქვთ თითის ანაბეჭდი

ინდოელი დიასახლისები მსოფლიო ოქროს მარაგის 11% ფლობენ. ეს უფრო მეტია, ვიდრე აშშ-ს, სავალუტო ფონდის, შვეიცარიის და გერმანიის მფლობელობაში არსებული ოქრო, ერთად აღებული.

დადგენილია, რომ სასოფლო-სამეურნეო კულტურათა მოსავლიანობის განმსაზღვრელ კომპლექსურ პირობათა შორის, ერთ-ერთი თესლის ხარისხია. მაღალხარისხოვანი ჯიშიანი თესლი ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსავლიანობის გასადიდებლად, რაც აგრეთვე დასაბუთებულია ხალხური სიბრძნით "რასაც დასთეს, იმას მოიმკი". - ქართული გენეტიკისა და სელექცია–მეთესლეობის სკოლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი, მეცნიერებათა დოქტორი, აკადემიკოსი პეტრე ნასყიდაშვილი

ებოლა, SARS-ი, ცოფი, MERS-ი, დიდი ალბათობით ახალი კორონავირუსი COVID-19-იც, ყველა ამ ვირუსული დაავადების გავრცელება ღამურას უკავშირდება.

ყველაზე დიდი ეპიდემია კაცობრიობის ისტორიაში იყო ე.წ. "ესპანკა" (H1N1), რომელსაც 1918-1919 წლებში მიახლოებით 100 მილიონი ადამიანის სიცოცხლე შეეწირა, ანუ დედამიწის მოსახლეობის 5,3 %.

იცით თუ არა, რომ მონაკოს ნაციონალური ორკესტრი უფრო დიდია, ვიდრე ქვეყნის არმია.